Fréttablaðið - 24.05.2003, Blaðsíða 11

Húsið er alltaf fullnýtt hjá okk-ur, oftast erum við með tutt-
ugu manns í nítján plássum,“ seg-
ir Guðjón Egill Guðjónsson, for-
stöðumaður 12 spora hússins. „Á
heimilinu er boðið upp á allt að
níu mánaða dvöl. Stefnt er að því
að húsið verði annað hvort hið
fyrsta af þremur eða að til komi
eitt stórt hús og megi þá nota
þetta sem við höfum núna sem
móttökuhús. Þá mun fólk eiga
kost á að dvelja hér upp í tvö ár.“
Á þriðjudaginn, 27. maí, hefur
áfangaheimilið verið opið í hálft
ár og er stefnt að því að opna það
næsta innan þriggja mánaða.
Guðjón Egill segist hafa fengið
þá flugu í höfuðið að hann langaði
að opna heimili sem þetta. Hann
hugsaði til neysluhópsins frá því
hann var sjálfur í rugli. „Við vor-
um um það bil tuttugu sem vorum
saman í mínum fyrstu meðferð-
um sem ég fór í en þær voru á
Tindum. Við erum sex eftir lif-
andi úr þeim hópi, fjórtán hafa
dáið. Margir á síðustu tveimur
árum, til dæmis dóu þrettán á ell-
efu mánuðum.
Árangur umfram væntingar
Búist var við að árangurinn
yrði ekki mikill fyrsta árið og að
sjö af hverjum níu myndu gefast
upp. Raunin er hins vegar sú að af
41 einstaklingi sem dvalið hefur á
áfangaheimilinu þetta hálfa ár
sem það hefur starfað eru 22 án
vímuefna nú. Guðjón Egill segir
aðstandendur heimilisins mjög
bjartsýna. Þær tölur sem þeir fá
að utan sýna að sextíu og tvö pró-
sent af þeim sem komast í gegn-
um fyrsta mánuðinn eru edrú eft-
ir tvö ár.
„Til að láta drauminn um þetta
áfangaheimili rætast fékk ég fólk
með mér í stjórn. Ég talaði við
Helga Hjörvar, sem þá var
forseti borgarstjórnar og for-
maður hússjóðs Öryrkjabanda-
lagsins. Þeir sem hér eru borga
40 þúsund á mánuði fyrir her-
bergi og fullt fæði,“ segir Guðjón
Egill.
Neyslan
Guðjón Egill byrjaði að
drekka um þrettán ára aldur og
drakk þá strax um hverja helgi. Í
10. bekk byrjaði hann að drekka í
miðri viku og var rekinn úr skóla
þrisvar. Hann var í 11 grunnskól-
um á 9 árum, ýmist vegna flutn-
inga eða brottrekstrar. Hann var
sendur í sjávarpláss út á landi í
10. bekk þar sem hann gerði allt
vitlaust og var rekinn eins og
vanalega. Þá fór hann í fyrstu
meðferðina á Tindum 1992.
Sautján ára byrjaði hann að reyk-
ja hass og átján ára hófst neysla
sterkari efna, til dæmis sveppa
og sýru og annara hugbreytandi
og hugvirkandi efna. „Tæplega
nítján ára fór ég að nota am-
fetamín og byrjaði strax á því að
sprauta mig og var í daglegri
neyslu í níu mánuði. Ég fór úr
tæpum 130 kílóum niður í 66 kíló
á þeim tíma og var orðinn ruglað-
ur, taugasjúklingur. Tuttugu og
eins árs notaði ég morfín til að ná
mér niður úr þessari taugaveikl-
un sem var afleiðing am-
fetamínsins. Ég náði að róa taug-
arnar með morfíni en festist í
daglegri neyslu þess í tvö ár. Ef
ég sleppti úr degi varð ég fár-
veikur.“
Guðjón segir að um tíma hafi
verið um fjörutíu manna hópur í
morfínneyslu. „Einn þeirra var
drepinn, tveir frömdu morð,
þrettán dóu á síðasta eina og
hálfa ári. Ég held við séum þrír
sem erum edrú af þessum hópi,
hin eru annað hvort í fangelsi eða
enn í neyslu. Af þeim sem dóu úr
ofneyslu dóu tveir sama kvöld
eftir að hafa blandað saman mor-
fíni og amfetamíni sem keypt
hafði verið af sama salanum.
Beðið var um rannsókn á því, en
tengslin voru ekkert könnuð.“
Handrukkarar fóstra ótta
Guðjón Egill segir að það
myndi ekki koma honum á óvart
þótt bæði bankaránin í Sparisjóði
Kópavogs og Sparisjóði Hafnar-
fjarðar hefðu verið framin vegna
fíkniefnaskuldar. Hann segir að
sjaldnast beiti handrukkarar lík-
amlegu ofbeldi heldur fóstri þeir
ótta og hræðslu innra með fólki.
Þeir hringi í alla vini og fjölskyldu
og noti kerfisbundna og mark-
vissa aðferð til að gera fólk vit-
laust af ofsóknarbrjálæði og
rugli.
Guðjón segir handrukkarana
vita að þeir komast upp með þetta.
„Í lögunum segir að ef þú færð
annan mann til að fremja afbrot
af þessu tagi þá sért þú meðsekur
og jafnvel ábyrgari fyrir verknað-
inum. En því hefur aldrei verið
framfylgt í íslenskum lögum.
Handrukkararnir vita það og
löggan líka. Sjálfur skuldaði ég
manni 200 þúsund krónur, hann
fór með mig og lét mig svíkja út
vörur hjá nokkrum fyrirtækjum.
Ég sagði löggunni eins og var og
maðurinn viðurkenndi en ekkert
var gert. Hann var sýknaður og ég
fékk tíu mánaða dóm.“
Lítið mál að vera í fangelsi
Guðjón Egill segist þekkja
strák sem hafi verið edrú í hálft
annað ár og allan þann tíma hafi
handrukkarar verið að eltast við
hann. Fíkniefnaskuldir fyrnast
nefnilega ekki frekar en aðrar
skuldir. Ein leið sem handrukk-
arar noti til að fá sitt sé að senda
þá sem skulda til að stela. Síðan
séu þeir jafnvel skildir eftir til
að taka afleiðingunum í dóms-
kerfinu. Menn með hreina saka-
skrá sem fremji bankarán horfi
fram á að fá skilorðsbundinn
dóm, í mesta lagi tveggja mán-
aða fangelsi. „Fangelsi á Íslandi
eru ekki ógnvekjandi. Ég hef set-
ið inni fimm sinnum og það er lít-
ið mál. Þú vaknar og sofnar og
borðar þess á milli,“ segir Guð-
jón Egill.
Hann segir handrukkara
hræddasta við að fara inn, því
þeir hafi skaðað svo marga og
séu því útilokaðir úr samfélagi
fangelsisins. Þegar Guðjón Egill
sat inni á Skólavörðustígnum var
þar landsþekktur handrukkari
sem sat inni vegna ölvunarakst-
urs. „Hann var alveg útilokaður,
enginn talaði við hann í þá tíu
mánuði sem hann sat inni. Fullt
af foreldrum hefur hringt í mig
og spurt ráða varðandi hand-
rukkara en eina úrræðið sem ég
get bent á er að tala við lögregl-
una. En þar er alltaf sama svarið,
að verið sé að safna á þá málum.“
Réttindabarátta fanga
„Síðastliðið haust voru umræð-
ur á Alþingi um aðbúnað og að-
stæður fanga. Ég sat á þingpöllun-
um og fylgdist með en enginn virt-
ist hafa hugmynd um hvað verið
var að tala um,“ segir Guðjón Egill.
Hann segir að haldið hafi verið
fram að sálfræði- og geðlækna-
þjónusta í fangelsunum væri mjög
góð. Hann segir sannleikann hins
vegar vera þann að tveir sálfræð-
ingar og einn geðlæknir starfi við
fangelsin og að ekki sé möguleiki
að fá viðtal nema í algjörri neyð,
svo mikilli að aðeins tvær leiðir
virðast færar, annað hvort að gera
tilraun til sjálfsvígs eða svipta
annan mann lífi.
„Eitt sinn sat ég inni í rúma
fimm mánuði og bað um sálfræði-
meðferð frá fyrsta degi. Meðferð-
ina fékk ég þegar ég hafði verið
inni í fimm mánuði og eina viku.
Þá fékk ég fjögur viðtöl.“
Guðjón Egill segir að starfshóp-
ur vinni að því að opna áfanga-
heimili fyrir fanga. Upphaflega
hafi verið stefnt að því að þangað
kæmu þeir eftir að meðferð lyki á
meðferðarganginum á Litla-
Hrauni, en gangurinn hefur ekki
orðið að veruleika ennþá. Mjög
erfitt sé að koma út í samfélagið og
reyna að fá vinnu. „Ég á til dæmis
tvo litla stráka til að sjá fyrir og
skuldir sem þarf að borga. En það
var nánast vonlaust með sakaskrá
sem fyllir þrjár A4 síður. En það er
til fólk sem trúir á mann og ég
byrjaði á að leita til stjórnmála-
manna. Fyrir þá lagði ég hug-
myndir mínar um áfangaheimili á
borð,“ segir Guðjón Egill.
Vantar lausn í kerfið
„Mesta lærdóminn á glæpa-
ferlinum fékk ég á Litla-Hrauni.
Þar lærði ég að pikka upp alla
lása, gat komist inn í alla bíla án
vandkvæða og vissi hvernig ég
átti að redda mér framhjá þjófa-
varnarkerfum. Ég lærði margt
nytsamlegt til glæpsamlegra at-
hafna.“
„Eftir því sem ég best veit eru
einhverjir að berjast fyrir opnun
meðferðargangs. Vonandi gengur
það eftir því það vantar sannar-
lega lausn í kerfið,“ segir Guðjón.
„Það er svona sem íslenska dóms-
kerfið er. Ég hikaði ekki við að
fremja glæpi þegar ég var í
neyslu. Ég vissi að ég myndi sitja
inni í einhvern tíma. En það skipti
engu máli. Þetta var bara úrræði
sem ég notaði og hluti af neysl-
unni. Að fara í fangelsi á Íslandi
er einungis stöðnun í þann tíma
sem maður situr inni. Það er allt
og sumt.“
hrs@frettabladid.is
16 24. maí 2003 FÖSTUDAGUR
Missti 13 vini
á 11 mánuðum
12 spora húsið við Skólavörðustíg er áfangaheimili fyrir fíkla. Heimilið hefur starf-
að í hálft ár og telur Guðjón Egill Guðjónsson, forstöðumaður heimilisins, árang-
ur langt umfram það sem við hefði mátt búast.
12 SPORA HÚSIÐ
Áfangaheimilið hefur verið starfrækt í um sex mánuði og er ný úrlausn fyrir fíkla hér á landi.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M