Tíminn - 10.05.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 465,- pr.
dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Andbyggðastefna
Forstjóri Byggöastofnunar, Guðmundur Malm-
quist, lætur hafa við sig viðtal í Alþýðublaðinu sl.
laugardag. Þetta mun vera eitt hið furðulegasta
viðtal, sem maður í stöðu Guðmundar Malmquists
hefur átt við nokkurt blað.
Fetta viðtal sannar það, sem margur hefur
óttast, að andbyggðastefnan hafi heltekið hugarfar
hinnar nýju embættisstéttar í landinu og jafnvel
lagt undir sig þær stofnanir í ríkiskerfinu sem
sérstaklega er ætlað að sinna byggðamálum.
Það kemur fram í þessu viðtali við forstjóra
Byggðastofnunar að hann er kominn á flugstig með
að skýrgreina byggðastefnu upp á nýtt. í stað
þeirrar byggðastefnu, sem rekin hefur verið og
ekki er annað vitað en að sé stefna núverandi
ríkisstjórnar, segir Guðmundur Malmquist að
hann álíti að „þróunin sé bara sú“ að þjóðin muni
búa í stærri byggðakjörnum en nú.
Þetta getur ekki merkt neitt annað en að nú
verði farið að ráðslaga um það inni á Rauðarárstíg,
hvernig kortleggja skuli „byggðakjarna“ í hverjum
landsfjórðungi, hvar grisja skuli byggð, hvar leggja
skuli byggðir í eyði, hvar hnappa skuli fólki saman
eftir útreikningi í byggðum af „réttri“ stærð. Þetta
er það sem koma skal, þegar postular andbyggða-
stefnunnar hafa tekið völdin.
Það er auðvitað eftir öðru í þessu viðtali við
forstjóra Byggðastofnunar að halda því fram að
byggðastefnan (eins og hún hefur verið skilin) sé
röng, einkum sá hluti byggðastefnunnar, sem
kenna má við áttunda áratuginn og fólst í því að
byggja upp öflugt atvinnulíf í sjávarbyggðum í
öllum landshlutum.
Þvert ofan í það sem núverandi forstjóri byggða-
mála heldur fram heppnaðist þessi atvinnu-
uppbygging í öllum höfuðatriðum og bar mikinn
árangur. í stuttu máli fólst árangurinn í því að
atvinnulíf sjávarplássanna hætti að vera árstíða-
bundið, en varð í staðinn stöðugt og uppihaldslaust
allan ársins hring. Með þessum aðgerðum í
atvinnumálum tókst að stöðva fólksflóttann af
landsbyggðinni um langt árabil, sem er að sjálf-
sögðu hið raunhæfa markmið byggðastefnu á
öllum tímum.
Hitt er annað mál að sú framkvæmd byggða-
stefnunnar, sem kenna má við áttunda áratuginn,
hefur sín takmörk, þótt fráleitt sé að segja að hún
hafi verið röng. Þvert á móti var þessi framkvæmd
rétt á sínum tíma. Forstjóri Byggðastofnunar
fellur í þá gröf að ímynda sér að þjóðmál, í þessu
tilfelli byggðamál, verði leyst einu sinni fyrir allt
og því skuli þær aðgerðir og framkvæmdir, sem
þarfnast endurskoðunar, léttvægar fundnar.
Endurskoðun byggðastefnu er tímabær. En vandi
byggðastefnunnar verður ekki leystur með and-
byggðastefnu.
Þriðjudagur 10. maí 1988
GARRI
llllllllllll
liiilllllllllllllllllllllllli
Morgunblaðsfrjálshyggja
Staksteinahöfundur Morgun-
blaðsins vitnar ó laugardag í grein
eftir Helga Ólafsson frá Alfsstöð-
um í blaðinu Dagskráin, sem fjallar
um verslun strjálbýlisfólks á höfuð-
borgarsvæðinu. Að þvi er þarna
segir er það gagnrýnt i greininni að
fólk sé að fara í slíkar verslunar-
ferðir og þar með að rýra tekjur
verslana austan fjalls og jafnframt
tekjur viðkomandi sveitarfélaga.
Um þetta segir Staksteinahöfund-
ur:
„Sjónarmið Helga Ólafssonar
eru skiljanleg. En verslunarferðir
milli héraða eru engu að síður
vottur um vaxandi verðskyn al-
mennings. Fólk - i strjálbýli og
þéttbýli - gerir sér í vaxandi mæli
grein tyrir því að það ræður sjálft
miklu um eigin kaupmátt með því
að nýta sér kosti verslunarsam-
keppninnar, með því að versla þar
sem það fær mest fyrír fjármuni
sína.
Það cr mikið talað um „félags-
leg“ fyrirbæri, þar á meðal „félags-
verslun“. Hafa SÍS og kaupfélögin
tryggt viðskiptavinum sínum betra
vöruúrval eða lægra verð (hærri
kaupmátt) en einkaverslunin?
Hafa launþegar til dæmis meiri
kaupmátt í KRON en Hagkaupum
- eða hjá kaupmanninum á hom-
inu? Átti verslunarfólk auðveldara
með að sækja hækkun launa til
samvinnuverslunar en einkaversl-
unar?
Sjónarmið Helga Ólafssonar um
héraðsvitund, einnig í viðskiptum,
er meir en skiljanlegt. Verðskyn
neytenda er hinsvegar vopn í lífs-
baráttu þeirra. Hyggin húsmóðir
verslar þar sem hún gerir best
kaup,“
Frjálshyggja
Hér er ýmislegt að athuga.
Kannski fyrst og fremst þó að hér
er komið fram skólabókardæmi
um hugsunarhátt frjálshyggjunnar.
Hér er þvi haldið fram að það sé í
besta lagi að verslanir á stærsta
markaðssvæðinu i Reykjavík, sem
þar af leiðandi hafa hraða umsetn-
ingu og tiltölulega lágan kostnað,
þrengi kosti verslana úti í hinum
dreifðu byggðum og dragi fjár-
magn þaðan til höfuðborgarinnar.
Einungis er horft á lögmál hinnar
frjálsu samkeppni, en ekkert tiliit
tekið til þess þótt með hnignun
dreifbýlisverslunar hljóti óhjá-
kvæmilega að skapast mikill að-
stöðumunur til verslunar á milli
Reykvíkinga og dreifbýlisbúa.
Þarna er eingöngu litið á málin
frá sjónarhóli kaupmanna. Þau
eru skoðuð út frá því sjónarmiði að
það sé samkeppnin sem gildi og sá
hæfasti eigi að sitja uppi með
verslunargróðann. Þetta eru vita-
skuld sjónarmið út af fyrir sig, en
þar vantar þó að tekið sé hæfilegt
tillit til hagsmuna neytenda í dreif-
býli. í því skilur á milli frjáls-
hyggjunnar, sem hér er túlkuð, og
félagshyggjunnar.
Hér er ekki tekið inn í myndina
að ef svo skyldi fara að dreifbýlis-
verslun legðist meira eða minna af
vegna harðnandi samkeppni við
Reykjavik, þá væri þar með kom-
inn upp óverjandi aðstöðumunur.
Þá sætu dreifbýlisbúar kannski
cinn góðan veðurdag uppi í þeirri
stöðu að hjá þeim starfaði lítil
smávörubúð sem seldi allra brýn-
ustu nauðsynjar, en allt annað
þyrfti að sækja suður með ærnum
tilkostnaði og fyrirhöfn.
Félagshyggjan
Sjónarmið félagshyggjunnar eru
hins vegar önnur. Samkvæmt
henni vilja menn láta hagsmuni
heildarinnar hafa forgang, en ekki
hagsmuni þeirra kaupmanna sem
keppa um að þjóna neytendum.
Þess vegna telja félagshyggjumenn
það varhugaverða þróun ef að-
stöðumunur verslana í þéttbýli og
dreifbýli á óheftur að fá að drepa
niður hinar síðar nefndu.
Þar ber að hafa í huga að það er
mikið hagsmunamál fyrir dreif-
býlisbúa að eiga jafnan kost á
traustri og öruggri verslunarþjón-
ustu heima fyrir. Þar er líka að því
að gæta að það kostar peninga að
liggja með þær vörubirgðir sem
ábyrg dreifbýlisverslun telur sig
þurfa að hafa umfram þéttbýlis-
verslun þar sem heildsalar eru
innan seilingar. Og þar er einnig á
þá einföldu staðreynd að lita að
það kostar alltaf peninga að flytja
vörur á milli staða, svo sem frá
heildsölum í þéttbýli og út í dreif-
býlið.
Þessi síðast nefndi kostnaður
gleymist nefnilega stundum. Ef
búðirnar sjá ekki um að sækja
vörumar þá þurfa neytendur að
gera það sjálfír. Það kostar sitt í
tíma og bensíni að aka til næsta
þéttbýliskjarna og versla þar. Jafn-
vel þótt eitthvað sparist við búðar-
kassann þá er sá sparnaður fljótur
að étast upp ef allar vörur þarf að
sækja nokkur hundruð köómetra
leið. Þess vegna vilja félagshyggju-
menn setja þjónustuhagsmuni
neytenda hvar sem er á landinu
ofar en samkeppnislögmál frjáls-
hyggjunnar. Samkeppni er nauð-
syn, en hún má ekki ganga það
langt að hún skilji stóra landshluta
eftir án nauðsynlegrar verslunar-
þjónustu. Garri.
VÍTT OG BREITT

Skiljanleg rök og óskiljanleg
Bylting í atvinnu- og byggðamál-
um, - mikil stytting leiða milli
landshluta, - tenging höfuðkjarna
byggðar norðan lands og sunnan,
- opnar leið að Evrópu um miklu
styttri veg en nú er.
Þessi atriði eru aðeins lítill hluti
þess boðskapar, sem nú er rekinn
mikill áróður fyrir, sem er vega-
lagning um hálendi íslands.
Langveigamesta atriðið er þó
ótalið og hefur lítill gaumur verið
gefinn, en það er að stórt verktaka-
fyrirtæki sem skortir verkefni hefur
látið að því liggja að það geti tekið
að sér lagningu hálendisvegar fyrir
lítilræði miðað við fyrri hugmyndir
um kostnað.
Vegir þvers og kruss um hálend-
ið eiga að vera óskaplega þjóðhag-
kvæmir og spara og spara og spara.
Og hvað spara þeir? Aðallega
vegalengdir, þeir spara tíma og svo
spara þeir siglingaleiðina til
Evrópu alveg svakalega, en sam-
kvæmt skilgreiningu er sólarhrings
skemmri siglingaleið milli Aust-
fjarða og útlendra hluta Evrópu en
milli Evrópu erlendis og Faxaflóa.
í dæminu er ekki tekið fram hve
vegurinn um Skeiðarársandana
styttir vegalengd milli íslands og'
grannlandanna í austri og suðri né
hvaða sparnaður eða gróði er af
þeirri samgöngubót. Öll sú hag-
kvæmni á að falla hálendisvegum í
skaut þegar þeirra tími rennur upp.
Hálendinu beðið griða
Galvaskur Eyfirðingur varð
þeirrar náðar aðnjótandi, að fá að
segja meiningu sína í sjónvarp urn
helgina og var þar með orðinn
maður vikunnar. Hann upplýsti
m.a. þá skoðun sína að vegalagn-
ing um miðbik landsins þjónaði
litlum tilgangi og bað hálendinu
griða fyrir aukinni umferð og
átroðningi.
Þetta mun í fyrsta sinn sem
einhver andstæðingur hálend-
isvega gengur fram fyrir skjöldu og
segir skoðun sína á opinberum
vettvangi.
Vegagerðarsinnar hafa einir haft
orðið og sjónarmið þeirra því orðið
þyngri á metunum en eðlilegt getur
talist.
Þau rök sem færð eru fyrir
lagningu hálendisvega eru yfirleitt
á þann veg að torvelt er að sjá í
hverju notagildi þeirra samgöngu-
bóta er fólgið.
Skiljanlegustu rökin eru frá þeim
verkfræðingum sem langar til að
leggja vegina og smíða brýrnar.
Þeir fá verkefni og peninga.
Ekki liggur í augum uppi hvaða
atvinnulífsbyltingu það boðar að
stytta leiðina milli Akureyrar og
Selfoss um 190 km. Önnur veruleg
stytting á vegalengd sem gefin er
upp er á milli Egilsstaða og Reykja-
víkur og styttist sú leið um eina 250
km sé farið beina leið milli jökla.
Stutt og dýrt
Það kvað vera mjög auðvelt og
ódýrt að leggja vegi í óbyggðum.
Þar kvað vera snjólétt. Árnar þar
eru ekki eins vatnsmiklar og nær
strönd.
En er fáránlegt að spyrja hvort
það muni fýsilegt að vera á ferð
hundruð km frá byggðu bóli frá því
í okt. fram í apríl? Munu ferða-
langar velja hálendisveginn á þeim
meirihluta ársins sem allra veðra er
von inni á mannlausri eyðimörk-
inni þar sem meðalhitinn er marg-
falt lægri en í byggðum? Munu
einhverjir fást til að setja upp
bensínstöðvar og hamborgarasölur
á Kili og við Trölladyngju?
Leiðin milli Akureyrar og
Reykjavíkur á að geta styst um
klukkutíma akstur sé farið ofar
byggða á milli. Hvað græðist svo
sem á því? Þeir sem eru að flýta sér
fara leiðina á innan við klukkutíma
með flugvél hvort sem er. Svipað
er að segja um ferðalag milli
Egilsstaða og Reykjavíkur. Sú leið
er farin beint og skjótt - í flugvél.
Vegir yfir hálendið munu engu
breyta um búsetu eða atvinnuþró-
un, nema fyrir þá sem flytja munu
í bensínstöðvar á Fjallabaksleið
eða pylsuhitunarfólk, sem hafast
mun við í skúrum á Sprengisandi.
Vegagerð í óbyggðum getur orð-
ið ágætur bisniss fyrir verktaka og
vafalaust munu einhverjir hafa
gaman af að aka á bílunum sínum
á upphleyptum vegum á fornum
útilegumannaslóðum yfirhásumar-
ið en þjóðhagslegur ávinningur af
nýjum akstursleiðum skemmti-
ferðabílstjóra er enginn.
En þessi þjóð er í sífelldum
vandræðum með hvernig hún á að
eyða sem mestu og fá sem minnst
í aðra hönd og er vegalagning um
hálendið ágætur og kostnaðarsam-
ur áfangi á þeirri framfarabraut.
Því er tómt mál að biðja hálend-
inu griða. OÓ