Tíminn - 27.08.1988, Blaðsíða 9

ruin I
mi\
Laugardagur 27. ágúst 1988 Tíminn 9
um friöi á þessum svæðum. í því
sambandi er mikils vænst af
Sameinuðu þjóðunum, m.a. að
því er varðar friðargæslu á
Persaflóasvæðinu. Sú starfsemi
er kostnaðarsöm og verður ekki
framkvæmd nema samtökin ráði
fjárhagslega við hana. Eins og
horfur eru er ljóst að samtökin
hafa ekki bolmagn til þess að
kosta slíkt verkefni nema
skamma stund. Úrlausn þessa
fjárhagsvanda hvílir ekki síst á
stórveldunum, sem hagsmuna
hafa að gæta varðandi friðun
þ'essa svæðis. Það er án efa í
þágu þeirra að fela Sameinuðu
þjóðunum að annast fram-
kvæmd friðarvörslunnar og
framfylgja vopnahléssamning-
unum, svo að þeir verði upphaf
að varanlegum friði.
Á síðustu stundu
Ekki þykir það gott verklag
að gera allt á síðustu stundu. Þó
er það ekki óalgengt fyrirbæri í
athöfnum og framkvæmdum
manna. Að ýmsu leyti má halda
því fram að þessi verklagságalli
hafi einkennt aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar í efnahagsmálum.
Nú sér hver maður að leitinni að
bjargráðum út úr efnahagsöng-
þveitinu verður að ljúka. Frest-
urinn er í rauninni löngu liðinn.
Það er þegar liðið heilt ár
síðan augljóst var að góðæris-
tímabil undangenginna ára var
að renna sitt skeið. Teiknin um
óheillaþróun fóru að birtast
hvert af öðru síðari hluta sumars
og á haustdögum 1987. Það var
þá þegar nauðsynlegt að búast
til varnar gegn því sem augljós-
lega var fram undan. Því miður
eyddu menn tíma sínum í deilur
um umfang og efni vandans í
stað þess að einbeita sér að því
að skilgreina hann skýrt og
skorinort og átta sig á orsökum
hans og þá hvaða leiðir væru til
þess að leysa vandamálið. Þessi
skortur á skilgreiningu vandans
hlaut að leiða til þess að hann
fór sífellt vaxandi, enda fjölgaði
því meir sem á leið þeim ástæð-
um, sem lágu til efnahagsvand-
ans.
Að skilgreina vandann
Framsóknarmenn tóku strax
þá afstöðu til þessa máls, að
efnahagsvandinn væri fyrst og
fremst vandi útflutningsatvinnu-
veganna. Sá vandi leiddi síðan
af sér fleiri vandamál, sem vissu-
lega eru fyrir hendi. Aðalatriði
efnahagsráðstafana hlaut því að
vera fólgið í því að tryggja
áfallalausan rekstur útflutnings-
greinanna, kosta því til sem þörf
var á til þess að treysta fjárhags-
afkomu þeirra atvinnugreina,
sem afla erlends gjaldeyris. Þrátt
fyrir alla fjölbreytni atvinnulífs-
ins og þau sannindi að íslending-
ar hafa lífsframfæri sitt af marg-
breyttum störfum, sem nútíma-
þjóðfélag krefst, þá verður
þeirri staðreynd ekki hnekkt að
drifkraftur efnahagslífsins er
fólginn í framleiðslustörfunum.
Umfangsmest allra fram-
leiðslustarfa er útflutningsfram-
leiðslan, sem háð er markaðs-
verði erlendis og samkeppnis-
hæfi gagnvart útlendum keppi-
nautum. Þetta er hvað augljós-
ast í rekstri sjávarútvegsgreina,
ekki síst fiskvinnslustöðvanna,
sem hafa nánast engan innlend-
an markað fyrir vöru sína og eru
því algerlega háð samkeppnis-
aðstöðu á erlendum mörkuðum.
Verðbólga
höfuðmeinsemd
Fiskvinnslustöðvarnar varðar
það öllu að rekstrarskilyrði
þeirra séu í samræmi við erlend-
ar markaðsaðstæður og verð-
bólgu. Það þurfti því engar yfir-
legur til þess að komast að raun
um að þensluástandið á fyrra ári
og verðbólguvöxturinn, sem þá
fór að sýna sig, var umfram allt
vandamál útflutningsgreinanna.
Þessar atvinnugreinar höfðu
engin skilyrði til þess að taka á
sig byrði verðbólgunnar og
þeirra kostnaðarhækkana, sem
af henni leiddi. Innlend verð-
bólga langt um fram það sem er
í viðskiptalöndum gerir útflutn-
ingsfyrirtæki ósamkeppnisfær.
Ofan á verðbólguna og
þensluástandið bættust síðan
aðrar ástæður utanaðkomandi,
bæði verðlækkanir á afurðum og
óhagstæð gengisþróun. Það var
því í rauninni óafsakanlegt ráð-
leysi að eyða mánuðum og miss-
erum í deilur um efnahagsráð-
stafanir, þegar ljóslega mátti
sjá, hver aðalvandi efnahagslífs-
ins var. Það sem ríkisstjórninni
bar að gera, var að skapa skilyrði
til þess að útflutningsfyrirtækin
stæðust áföllin sem á þeim
skullu. Hér var ekki hagur þess-
ara fyrirtækja einn í húfi, heldur
lá þar við heill þjóðarbúsins og
afkoma alls þorra starfandi
manna í landinu.
Þjóðin öll og ráðandi menn í
Iandinu verða að átta sig á, á
hverju íslendingar lifa og hvað
það er sem er meginundirstaða
þjóðarauðs og velferðar. Fram-
leiðslan er undirstaðan og þar
vegur útflutningsframleiðslan
þyngst.
Útflutningur í þroti
Ekki þarf um það að spyrja,
að nefnd sú, sem forsætisráð-
herra skipaði fyrir u.þ.b. fjórum
vikum, komst að þeirri niður-
stöðu, sem framsóknarmenn
hafa rækilegast bent á, að úrbæt-
ur í rekstrarmálum útflutnings-
greinanna verða að hafa forgang
fyrir öllum öðrum aðgerðum í
efnahagsmálum og fjármálum.
Það verður að haga svo tilfærslu
fjármagns og öðrum ráðstöfun-
um í því sambandi að hag út-
flutningsins sé borgið. Útflutn-
ingsfyrirtækin eru komin í þrot,
og þegar þau stöðvast er grund-
vellinum kippt undan sjálfstæðri
efnahagsstarfsemi í landinu.
Nefndin leggur til að út úr
þessum ógöngum verði valin sú
leið, sem kölluð er niðurfærslu-
leið og felur í sér að hvers konar
rekstrarkostnaður og verðlag sé
lækkað með beinum stjórnvalds-
aðgerðum. Ljóst er að nefndin
bendir á þessa leið fyrst og
fremst vegna þess að hún tryggir
verðbólguhjöðnun, færir verð-
bólgustigið nær því, sem er í
samkeppnislöndunum. Það er
rétt metið hjá nefndinni að hag-
ur útflutningsgreina er best
tryggður með því að lækka verð-
bólgustigið.
Þegar til lengri tíma er litið er
ekkert sem tryggir samkeppnis-
aðstöðu útflutningsgreina nema
það að verðbólgan hér á landi sé
í samræmi við það sem gerist í
viðskiptalöndum. Það er einnig
rétt að heildstæðar aðgerðir til
lækkunar á rekstrarkostnaði er
grundvallaratriði í því sam-
bandi. Við þessar aðstæður er
ekki hægt að setja fyrir sig
neinar kreddur, sem menn
kunna að hafa aðhyllst um ein-
hvers konar sjálfvirkni markað-
ar og peningastjórnar. Slíkar
kreddur hafa verið dæmdar og
léttvægar fundnar af reynslunni.
Neyðarástand og
neyðarráðstafanir
Hitt er annað mál að niður-
færsluleiðin, eins og hún liggur
fyrir sem ábending umræddrar
nefndar, opnast ekki af sjálfri
sér eða með því að nefna nafnið
tómt. Hún kostar opinber af-
skipti af verðlags- og kostnaðar-
þáttum, löggjöf og stjórnvalds-
ákvarðanir, sem þarf tíma til að
undirbúa. Allt, sem það varðar,
er málefni ríkisstjórnarinnar og
þeirra flokka sem hún styðst
við. Niðurfærslan er rædd þegar
neyðarástand er skollið á í efna-
hagslífinu, og allt sem hún felur
í sér og kallar á eru því neyðar-
ráðstafanir.
Brestur á samráði
Þegar ríkisstjórnin grípur til
svo umfangsmikilla ráðstafana,
verður hún, auk þeirrar ein-
beitni sem þær krefjast, að beita
öllu sínu áhrifavaldi til þess að
sannfæra almenning um nauð-
syn þeirra. Því miður hefur það
skort í þessu stjórnarsamstarfi
að haldið hafi verið uppi virkum
samráðum við almannasamtök-
in í landinu og e.t.v. óvíst hvort
þau verða tekin upp eða hvort
grundvöllur slíkrar samráðs-
stefnu sé fyrir hendi þegar mest
á reynir.
Þjóðin er við því búin að
ríkisstjórnin taki til hendinni.
Almenningur gerir sér grein fyr-
ir því að víðtækra ráðstafana er
þörf til þess að bjarga efnahags-
lífinu úr neyðinni. Fyrir ríkis-
stjórnina er það eitt brýnt að
verða ásátt um leið út úr öng-
þveitinu. Þar kemur niður-
færsluleiðin fyllilega til greina.
Því ber nú að nota tímann til
þess að undirbúa þær aðgerðir,
sem hún krefst. Náist ekki
samstaða innan ríkisstjórnarinn-
ar á næstunni er vandséð að hún
eigi sér lífs von.