Tíminn - 15.10.1991, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 15. október 1991
Tíminn 7
AÐ UTAN
Leyniskjöl sovéska kommúnistaflokksins valda ólgu:
Lenín fyrirskip-
aði aftöku
fjölda manna
í Eystrasalts-
löndunum
Leyniskjöl, sem náinn samstarfsmaður
Boris Jeltsíns hefur fundið í skjalasafni
kommúnistaflokksins, eiga áreiðanlega
eftir að leiða til víðtæks endurmats á sov-
éskri sögu og því hlutverki sem Vladimir
Lenín, stofnandi Sovétríkjanna, lék.
Árum saman hafa embættismenn komm-
únista gert sitt besta til að halda skjölun-
um leyndum. Nú, þegar leyndinni hefur
verið svipt af þeim, er augljóst hver ástæð-
an er. Þar er Lenín sýndur í grimmdarlegri
mynd. Það er Pavel Voshchanov blaðafull-
trúi Jeltsíns, sem hefur gert tilvist skjal-
anna opinbera, en í þeim kemur einnig
fram að ekki er nema ár liðið síðan for-
ystumenn flokksins settu á stofn leyni-
banka og sameiginleg hlutafélög, sem að-
eins æðstu menn flokksins áttu aðgang að.
Fallin
byltingarhetja?
Það er hins vegar arfurinn, sem Lenín
skildi eftir sig, sem verður fyrir versta
áfallinu. Vaninn er sá að sagnfræðingar
hafa litið á Lenín sem byltingarhetju er
hafi orðið fyrir því óláni að eftirmaður
hans, Jósef Stalín, eyðilagði árangurinn af
starfi hans með því að hrinda þjóðinni út í
áratugarlangar miskunnarlausar hreins-
anir og iðnvæðingu. Á síðari árum, þegar
Stalín og Brésnjef var opinberlega velt af
stalli, slapp Lenín við gagnrýni.
í skjölunum kemur fram að Lenín gaf fyr-
irskipanir um að hryðjuverk skyldu framin
utan landamæra ríkisins. Á minnisseðli,
sem Lenín sendi frá sér eftir byltingu bol-
sévika 1917, segir að kommúnistar ættu
að kippa fótunum undan nýstofnuðum
Eystrasaltsríkjum. „Við ættum að reyna að
refsa Lettlandi og Eistlandi með hernaðar-
legum aðgerðum," skrifaði hann. Hann
gaf fyrirskipun um að hermenn hans ættu
að „fara yfir landamærin og hengja 100 til
1.000 embættismenn og aðalsmenn".
Áfram skrifaði Lenín: „Við skulum kenna
þeim um alltsaman á eftir. Við skulum fara
20 mílur yfir landamærin og hengja smá-
bændur, presta og landeigendur. Það ætti
að veita 100.000 rúblna verðlaun fyrir
hvern mann sem hengdur er.“
Óhyggilegt að gera skjölin
opinber
Voshchanov, sem hefur skrifað í blaðið
Komsomolskaya Pravda, segir að flest
þeirra skjala, sem hann hefði séð, væru
merkt „algert trúnaðarmál“. Hann bætti
því við að fyrir níú mánuðum hefði einn af
fremstu sagnfræðingum flokksins skrifað
bréf til flokksforystunnar þar sem hann
krafðist þess að skjalasafn Leníns, sem er
til húsa í miðstjórnarbyggingu flokksins,
nyti áfram leyndar. „Það væri óhyggilegt
að gera slík skjöl opinber á þessum tím-
um,“ sagði hann.
Vladlmir llyich Lenin hefur hingaö til sloppiö nokkuð vel viö gagnrýni, öfugt við
þá Stalín og Brésnjef. En nú er farið aö dusta rykið af leyniskjölum sovéska
kommúnistaflokksins og kemur þar margt óvænt í Ijós um framferöi Leníns
sjálfs.
Augljóst er að embættismenn flokksins
gerðu sér ljóst að uppljóstrun um innihald
skjalanna gæti hafa kynt undir óánægju í
Eystrasaltslýðveldunum meðan þau væru
enn hluti Sovétríkjanna. En aðrir pappírar
í þessu skjalasafni gætu gert skaða á víðara
sviði, hefði verið gert uppskátt um þá fyrir
valdaránstilraunina í ágúst.
Efasemdir um sósíal-
ismann og einræði
öreiganna
Sérstaklega viðkvæm er setning sem Len-
ín krotaði á bréfsnepil og lætur þar í ljós
efasemdir um sósíalismann og einræði ör-
eiganna. „í aðalatriðum er engin mótsögn
milli annars vegar sósíalfsks lýðræðis og
hins vegar einræðis hóps einstaklingal"
skrifaði hann þar.
Aðstoðarmaður Jeltsíns birti Iíka bréf,
sem yfirmaður Marxisma- lenínismastofn-
unarinnar í Moskvu skrifaði í desember sl.
Þar varar hann við að sum af skjölum Len-
íns gætu enn valdið ríkisstjórninni stjórn-
málalegum erfiðleikum, 70 árum eftir
byltinguna. „Meðal skjalanna eru nokkur,
sem myndu leiða til tvíbentra viðbragða í
núverandi félagslegum kringumstæðum,
ef birt væru.... Innihald sumra bréfanna
mætti túlka sem hvetjandi til ofbeldisað-
gerða gegn fullvalda ríkjum, þ.á m. Ind-
landi, Kóreu, Afganistan, Bretlandi,
Persíu, TVrklandi og Grikklandi," segir yf-
irmaður stofnunarinnar.
Óhugnanlegar lýsingar á
vinnuaðferðum sovéska
ríkisins
„f sumum skjalanna er líka Iýst vinnuað-
ferðum sovéska ríkisins á þeim tíma, þ.á
m. stofnun fangabúða fyrir þegna erlendra
ríkja, eftirliti með erlendum sendinefnd-
um sem komu til Sovétríkjanna, og að-
ferðum til að rægja þær, eins og í raun
gerðist varðandi sendinefnd enskra verka-
lýðsfélaga."
Voshchanov lagði fram útdrætti úr öðr-
um skjölum sem lögðu sérstaka áherslu á
illvirki flokksins eftir daga Leníns. í einum
skjalabunkanum má finna um 100 bréf,
sem send voru Mikhafl Kalinín, nánum
samstarfsmanni Stalíns 1930, þegar
samyrkjubúavæðingin stóð sem hæst. ÖIl
bréfin, sem merkt eru „trúnaðarmál",
höfðu bændur sent til að kvarta undan
upptöku eignarjarða. „Hvað er að gerast í
frjálsu Rússlandi?" spyr einn þeirra. Vosh-
chanov býst við að flestir bréfritaranna
hafi verið teknir af lífi.
í öðrum skjölum kemur fram hverjar að-
gerðir flokksins voru sem aðdragandi að
valdaránstilrauninni. Þar er athyglin dreg-
in að tilraunum embættismanna til að
„hreinsa" sjóði flokksins og mynda það
sem Vladimir Ivashko aðstoðarflokksleið-
togi, kallar „ósýnilegan efnahag flokks-
ins“.
Leppríkin greiddu í leyni-
sjóð sovéska kommúnista-
flokksins
Skjölin leiða í ljós að flokkurinn gekk
ótrúlega Iangt í því að ná til sín leynileg-
um „félagsgjöldum" frá hverju og einu af
leppríkjum sínum f Austur-Evrópu, áður
en bylting var gerð þar í einu ríkinu af
öðru 1989.
Að því hermt er í einu plagginu greiddi
tékkneski kommúnistaflokkurinn 500.000
dollara á ári hverju til móðurflokksins í
Sovétríkjunum. Af einhverri óþekktri
ástæðu var þessari upphæð safnað saman í
fimm og tíu dollara seðlum, sem troðið
var í ferðatösku og send með flugvél frá
Prag til Moskvu.
„Hvernig stóð á þessum gjaldeyrisvið-
skiptum?“ spyr Voschanov. „Það er síður
en svo ljóst. En það er líka margt hér sem
er óljóst. Ég held að sérfræðingarnir eigi
eftir að rannsaka þessi skjöl í marga mán-
uði, áður en þeir fá öllum sínum spurn-
ingum svarað.“