Tíminn - 06.04.1994, Blaðsíða 5

Mibvikudagur 6. apríl 1994
fcoiEKmiHjaA
5
Ingvar Gíslason:
„Mikil ólga ríkir í efnahags-
málum Evrópu"
Grein þessi er samin 20.-21.
mars sl. Nokkru síðar barst
mér í hendur eitthundrað-
sjötíuogtveggja blaösíðna bók,
sem nefnd er Efriahags- og við-
skiptaumhverfi íslands. Skýrsla fóns
Baldvins Hannibalssonar utanríkis-
ráðherra til Alþingis. Ef ég hefði
haft þessa bók við höndina, þegar
ég samdi grein mína, hefði ég ab
sjálfsögðu getið hennar, ekki til
þess að lofa allt sem í henni stend-
ur, því að margt er missagt í þeim
fræðum, auk þess sem málfarið er
afleitt og ólíkt tungutaki ráðherr-
ans, sem ber ábyrgð á ritinu. Al-
þingismenn ættu að lesa ráðherra-
skýrslu þessa með mikilli varúð.
Frásagnarblærinn er til þess fallinn
að fegra atvinnu- og efnahags-
ástandið í Evrópulöndum og þó
fremur framtíðarhorfumar í þeim
málum. Hið sanna er „að mikil
ólga ríkir í efriahagsmálum Evrópu"
eins og lesa mátti í fréttatilkynn-
ingu um fund hjá Varöbergi og
Samtökum um vestræna sam-
vinnu þar sem fundarefnið var
„framtíðarhorfur í efnahagsþróun
Evrpþu í lok kalda stríðsins". Þessi
„ólga" er ekki eingöngu í Austur-
Evrópulöndum, heldur og í Vest-
ur-Evrópu. Um það er fjallað í eft-
irfarandi grein minni.
Fáfræbi og fordómar
í Tímanum 16. mars er þýdd
grein úr þýska blaðinu Der Spiegel
undir fyrirsögninni „Svisslending-
ar ab missa sjálfstraustiö".
Út af fyrir sig kann þetta aö vera
sannorð grein ab því leyti sem
svissneska efnahagskerfið er í
vanda statt og almenningur kvíða-
fullur um afkomu sína. Hitt er
jafnvíst aö útmálun greinarhöf-
undar á efnahagsveruleikanum í
Sviss og hugarástandi almennings
þar í landi mætti heimfæra upp á
önnur iðnaöarlönd Evrópu, ekki
síst Þýskaland, heimaland greinar-
höfundar. Þar ríkir vonleysis-
ástand. Reyndar ber greinin þab
með sér, ef hún er lesin gaumgæfi-
lega, að efnahagsástandið í Sviss er
snöggtum betra en í Þýskalandi og
löndum Evrópusambandsins upp
og ofan. Sviss er ríkt land og stend-
ur á gömlum merg, þótt nú syrti í
álinn þar eins og í Evrópu'allri.
Ekki er ástæða til að vanmeta það
þegar reynt er aö upplýsa íslenska
blaöalesendur um efnahagsástand
í Sviss og bölmóð Svisslendinga í
því sambandi. Það er eins gott að
fólk viti hvemig högum er háttað í
einstökum Evrópulöndum. Hins
vegar kann þab ab standa íslensk-
um fjölmiðlum nær, eins og nú er
ástatt í umræðum um Evrópumál,
að greina jafn skilmerkilega frá því
hvemig málum er farib í álfunni
allri, svo aö skýrt komi í ljós, að
engu munar um kreppuástand
þeirra landa sem eru í Evrópusam-
bandinu og hinna sem standa ut-
an við.
Þetta er þeim mun meiri ástæða
sem nú ganga ýmis áhrifaöfl vask-
lega fram í því að hvetja til þess ab
íslendingar gangi í Evrópusam-
bandiö með þeim rökum að ekki
sé hægt að koma útflutningsvör-
um okkar í verð að öömm kosti.
Þessi hvatning er áskomn á þjóð-
ina á fimmtíu ára afmæli lýðveld-
isins um ab afsala fullveldi sínu og
sjálfstæði fyrir einhverja ímynd-
aöa fimmaurahækkun á fiskverði.
Menn láta þá m.a. stjómast af for-
dómum gagnvart Norömönnum,
„Hins vegar kann það að
standa íslenskum fjöl-
miðlum nær, eins og nú
er ástatt í umrceðum um
Evrópumál, að greina
jafh sídlmerkilega frá því
hvemig málum er farið í
álfunni allri, svo að
skýrt komi í Ijós, að engu
munar um kreppuástand
þeirra landa sem em í
Evrópusambandinu og
hinna sem standa utan
við."
sem sækjast eftir því að ganga í
Evrópusambandið, reyndar á allt
öðrum forsendum en þeim að þab
styrki sjávarútveg þeirra og bæti
markaðsaðstöðu þeirra í fisksölu-
málum. Um það ráða hagsmunii
og hugmyndir iðnaöar- og olíu-
auðvaldsins norska og Evrópufíkni
norskra toppkrata. Undansláttur
ríkisstjórnarinnar (toppkratanna)
er norskum sjómönnum og út-
gerðarmönnum þymir í augum.
Hann er eins og hnefahögg fram-
an í þá. Fólk í sjávarbyggbum á
vesturlandinu norska og í Norður-
Noregi lítur á samninginn sem
svik við sig, en einmitt þetta fólk,
250-300 þús. manns, lifir viö svip-
aða aðstöðu, afkomu og lífskjör og
íslendingar. Við látum hins vegar
eins og við þekkjum ekki þetta
fólk, þótt þab standi okkur næst að
lífsháttum allra Norðurlandabúa
að fráskildum Færeyingum. Er
jafnvel ekki annað að sjá en ab það
sé aö verða íslenskum rábamönn-
um eins konar fremdarefni að
troöa illsakir við fiskimenn í Norð-
ur-Noregi, ala á hinum verstu
hleypidómum gagnvart þeim um
leið og toppkratamir em lofaðir
fyrir „árangur" í samningum við
ESB.
Úrræðaleysi
nýkapítalismans
En hvab gengur íslenskum við-
skiptaforkólfum og stjómmála-
mönnum ýmsum til ab reka svona
fast á eftir um það ab Íslendingar
gangi í Evrópusambandiö? Því
ætla ég raunar ekki að svara, en
hitt furöar mig hversu óprúttnii
þeir em í ákafa sínum, fyrst og
fremst skeytingarlausir um pólit-
ískar afleiðingar þess að ganga í
ESB. Þeim er fullveldisafsal ekki
meira mál en ab skipta um skó.
Auk þess em þessir ákafamenn um
inngöngu í Evrópusambandið eins
og lokaðir fyrir því sem miður fer í
Evrópulöndum. Aldrei heyrist orð
um það frá þeim, hvemig háttab
er efnahags-, atvinnu- og stjóm-
málaástandi í Evrópusambandinu.
Lítum nánar á það efni.
í Evrópusambandinu (ábur Evr-
ópubandalaginu) er ríkjandi lang-
vinn efnahagskreppa og atvinnu-
leysi með öllum sínum illu fylgj-
um: fjárhagslegum, félagslegum,
persónulegum og heilsufarslegum
(geðrænum). Þessi kreppa er einna
alvarlegust í Þýskalandi, stærstu
aðildareiningu ríkjasambandsins.
Önnur aðildarlönd em mörkuð
sömu kreppueinkennum, litlum
hagvexti og miklu atvinnuleysi.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir
bregöur svo vib, að íslendingar
virðast ekki vita af þessu. Hinni
„kerfisbundnu" umræöu um Evr-
ópumál hér á landi er þannig hátt-
ab, ab áheyrendur eba blaöales-
endur hljóta að fá það á tilfinning-
una að í Evrópu sé hið mesta
blómaskeið í efnahagsmálum.
„Kerfisumræbunni" er hagað
þannig að varast er ab ræða kjama
þessa alvarlega ástands, sem er úr-
ræðaleysi nýkapítalismans, at-
vinnurekenda og fjármálavalds,
um úrbætur í efnahags- og at-
vinnumálum. Áróbursaðferb
hinna ráðvilltu máttarstólpa þjóð-
félagsins er að koma sökinni á
vinnandi fólk og þau mannrétt-
indi sem þab hefur áunnið sér. Ný-
kapítalismi 20. aldar er ekki síöur
vinnuaflsfjandsamlegur en forveri
hans, kapítalismi 19. aldar, ef
menn eru með vonsku hans á vör-
unum. Allt er á sömu bókina lært.
Forsvarsmenn nýkapítalismans
(og þá er víða að finna) era teknir
til vib það aö krefjast þess að
vinnuaflið veröi sett á uppboö
eins og sibur var á 19. öld ábur en
stóriðjuhöldarnir höfðu almenni-
lega losað sig viö hugarfar þræla-
haldarans.
ÍSLAND oq
EVRÓPA
FYRRI CREIN
Að svo komnu máli finnst mér
það eiga mest erindi við íslend-
inga að átta sig á þeirri köldu stað-
reynd (ofar allri mælsku), að efna-
hagskreppa ríkir í Evrópu og hefur
þjakaö afkomu almennings áram
saman. Má með réttu segja að
kreppuástandið sé viðvarandi:
Samdráttur, stöðnun, víðtækt at-
vinnuleysi. Ef hins vegar væri ra-
kinn fréttaannáll efnahagsmála
þessa tímabils, myndi koma í ljós
að bjartsýnisspái hafa veriö að
skjóta upp kollinum sí og æ, en
jafn harðan teknar aftur, enda
hafði reynslan séð um að afsanna
þær án þess að hafa um það mörg
orb. Kreppan er nánast viðvar-
andi. Hagvöxtur er sáralítill, hefur
legið niður undir núlli eins og í
Þýskalandi og raunar fleiri lönd-
um. Getuleysi óheftrar markaðs-
hyggju og kapítalisma hefur sýnt
sig í verki.
Atvinnuleysi sívaxandi í
Evrópusambandinu
Að undanförnu hefur gengið yfir
eitt bjartsýniskastið. Bent er á eitt
og eitt batamerki á stangli í einu
landi eða öðra, þó síst í Þýskalandi
nema að því leyti sem menn reyna
nú ab eygja von í því að uppbygg-
ing í Austur-Þýskalandi skili ein-
hverju þegar til lengdar lætur. Fer
sú von í bága við' þá handhægu
skýringu á efnahagsvanda Þjób-
verja (sem oft hefur heyrst) að
sameining Þýskalands hafi verið
efnahagslegt óheillaspor. Stab-
reyndin er eigi að síður sú ab at-
vinnuleysið vex hröðum skrefum í
landinu og nær til allra starfs-
stétta. „Engin trygging er í því ab
hafa góða menntun eða starfs-
reynslu," sagði fréttaritari RÚV í
fréttaþætti nýlega. Verslunarlært
fólk, tæknimenntabir menn, verk-
fræðingar og rafeindavirkjar, vel-
launaða mibstéttarfólkið sem var,
er ekki síður atvinnulaust en ófag-
lærðir iðnverkamenn. Tala at-
vinnuleysingja í Þýskalandi er tal-
in muni aukast um hálfa milljón á
árinu úr 4 milljónum í 4.5 millj-
ónir. Við skulum því halda áfram
ab virða fyrir okkur staðreyndirnar
eins og þær blasa við.
Hinn 17. mars sl. hélt Alþýöu-
samband íslands ráðstefnu um
„stefnumótun í atvinnu- og kjara-
málum". Á ráðstefnu þessari var
fjallað allítarlega um ástand at-
vinnumála í löndum, sem aðild
eiga að Efnahags- og framfara-
stofnun þeirri sem í daglegu tali
gengur undir nafninu OECD eftir
enskri skammstöfun sinni. í sam-
tökum OECD era 24 aðildarlönd,
allt lýðræöislönd meö þróab hag-
kerfi, stór og smá. Þetta era sam-
tök velmegunarlanda heimsins.
Að tölunni til ber þama mest á
Evrópulöndum, Norburlöndum,
Vestur-Evrópulöndum auk Ítalíu,
Spánar og Portúgals, Grikklands
og Tyrklands. Bandaríkin og Kan-
ada era þar ein Ameríkuríkja, Jap-
an eitt Asíulanda, en auk þess Ástr-
alía og Nýja-Sjáland. Þetta er
blómi hins frjálsa heims. Megin-
hlutverk OECD er að stuðla að
efnahagsframföram og auknum
félagslegum réttindum í aðildar-
löndunum. Tölulegar upplýsingar
OECD era gagnlegar, ef þær fá að
tala sínu máli án litaðra útlegg-
inga.
Þab var því upplýsandi að heyra
Þórð Fribjónsson, forstjóra Þjób-
hagsstofnunar, lesa upp tölur um
atvinnuástandið í helstu velmeg-
unarþjóðfélögum hins frjálsa
heims, þar sem samnefnari hug-
sjónanna er ab stuðla ab efnahags-
framföram og félagslegu réttlæti.
Morgunblaðið skýrir svo frá ræðu
Þórðar Friöjónssonar (19. mars):
„í máli Þórðar kom fram að fjöldi
atvinnulausra í OECD-ríkjum sé
nú um 35 milljónir samanborið
við 10 milljónir á sjötta og sjö-
unda áratugnum ... Atvinnuleysi
hefur farið stöðugt vaxandi í ESB
[Evrópusambandinu], en í Banda-
ríkjunum fylgir það hagsveiflum."
Lausn ekki í sjónmáli
Hér kemur það í ljós sem nauð-
synlegt er aö menn viti áðui en
þeir fyllast oftrú á „Evrópu",
hversu atvinnuleysi er útbreitt
vandamál í Evrópulöndum. Menn
þurfa líka að átta sig á því ab lausn
þessa vanda er ekki í sjónmáli.
Þessi vandi hefur aukist meb áran-
um og ekki annaö sjáanlegt en að
vöxtur atvinnuleysisins haldist í
hendur vib vaxandi áhrif nýkapít-
alismans á stjómmál og atvinnu-
mál hina síðari áratugi. Sú vís-
bending sem Þórbur nefnir, að at-
vinnuleysi í Bandaríkjunum
„fylgdi hagsveiflum", er vissulega
athyglisverð mibab við það sem er
að gerast í Evrópu, nefnilega að í
Bandaríkjunum fjölgar störfum í
núverandi uppsveiflu, en í Evrópu
er ekki á vísan að róa meö það,
enda hagvöxtur þar mjög hægur.
Ari Skúlason, hagfræbingur ASÍ,
benti á, að „Bandaríkjamenn hafi
vissulega skapab störf, en þau hafi
veriö léleg, illa launuð tímabund-
in störf og hlutastörf í greinum þar
sem framleiöni sé mjög lág." í
Bandaríkjunum er atvinnuástand
því engan veginn eins gott sem oft
er gefið til kynna. í fyrsta lagi er
þar 7% skráb atvinnuleysi, en dul-
ið og óskráð atvinnuleysi er feikn-
legt. Það er lítdl sárabót að upp-
hefja bandaríska kapítalismann á
kostnað hins evrópska, því margt
er líkt meö skyldum.
Þab kom líka fram í hófsamri
ræðu Þórðar Fribjónssonar á ASÍ-
ráöstefnunni að hagvöxtur verður
að ná ákveðnu marki svo að hann
dugi til þess ab draga úr atvinnu-
leysi svo að um muni. Hann
nefndi 4% hagvöxt í því sam-
bandi. Þessi tala er í samræmi við
það sem fram hefur komið í um-
ræðum um efnahagsþróun í Evr-
ópu. Ráðamenn ESB viburkenna
að 3 1/2-4% hagvöxtur sé lág-
markið, ef hagvöxtur einn saman
á að ráða við atvinnuleysið. / al-
vöru dettur engum í hug að slikur
hagvöxtur sé í sjónmáli í Evrópu.
Spár um veralega aukinn hagvöxt
era framtíöarspár upp á von og
óvon. Margt bendir fremur til þess
að Evrópa sé á hnignunarstigi, sem
örðugt reynist að rába við. Efna-
hagsvandi þeirra Evrópulanda,
sem mest hafa mátt sín, kann að
vera svo djúpstæður aö ekki verði
komist fyrir rætur hans með þeim
ráðum sem hrár kapítalisminn
beitir. Hins vegar bendir fátt til
þess að snúið veröi af braut hinnar
óheftu markaöshyggju. Hún hefur
búið þannig um sig að henni verð-
ur ekki um þokað að sinni. Hins
vegar safnar hún glóðum elds að
höfbi sér. Þvi lengur sem tugmillj-
ónir fólks á öllum aldri, ekki síst
ungt fólk og miðaldra, gengur um
atvinnulaust eða framfleytir sér á
snapvinnu, vex félagslegur vandi,
sem kynni að gerbreyta pólitískum
viðhorfum almennings. Þegar svo
er komið kann að verða of seint að
dusta rykið af afdönkuðum lýb-
ræöissósíalisma, blönduðu hag-
kerfi og öðra „miðjumoði". Ekki er
víst að vonsvikinn lýbur, sem al-
inn er upp vib það og skólamennt-
aður til þess að lifa í öryggi fágaðr-
ar, borgaralegrar siðmenningar,
þakki fyrir sig með því að hverfa
aftur til hófsemdarstefnu eftir að
þjóðfélagsgeröin, sem hann trúði
á, hafði dæmt hann til félagslegs
útigangs. Ekki hefur stabib á því að
útmála fýrir íslendingum, hvemig
færeysk heimili komast í greiöslu-
þrot með afborganir af einbýlis-
húsunum og heimilisbílunum
vegna kreppu og atvinnuleysis.
Hins vegar er látið undir höfuð
leggjast að greina jafnskilmerki-
lega frá gjaldþrotum þýskra og
breskra heimila af sömu ástæbu.
Síst þarf skortur á dæmum þai um
ab valda missögnunum. Dæmin
era næg.
(Framhald greinarínnar
birtist í nœsta blaði).
Höfundur er fynrv. ritstjóri Tímans.