Tíminn - 10.11.1995, Blaðsíða 4

4

Föstudagur 10. nóvember 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Vit og vilji er
allt sem þarf
Tæknivæðing og hagræðing eru lausnarorð í öllum
rekstri nútímans. Þær kröfur eru gerðar til stjórnenda
ríkis, fyrirtækja og stofnana að draga úr mannafla og
nýta tæknina til að vinna verkin og hagræða, sem
ávallt þýðir það sama: að draga úr kostnaði.
Vélar taka við störfunum, mannshöndin eöa jafn-
vel mannshugurinn verður þarflaus og afleiðingarn-
ar verða atvinnuleysi og önnur félagsleg vandamál,
sem telja má beina afleiðingu hagræðingarinnar og
breyttra hátta í athafna- og þjóðlífi. v
Mikið er um þessi mál fjallað í ræðu og riti, en
sárasjaldan er minnst á orsök þeirrar ringulreiðar,
sem hrjáir tæknivædd þjóðfélög, né leiðir til að leysa
úr henni. Aðeins er rætt um að atvinnueysið sé böl
og að skapa þurfi atvinnutækifæri til að losna við
það. Um svona fávíslega afstöðu er réttast að hafa
sem fæst orð.
„Nýjar hugsanir í atvinnumálum" er fyrirsögn á
grein, sem birt var í Tímanum í gær. Er hún eftir
danskan mann, sem starfar við að útvega atvinnu-
lausum störf. í bók sem hann skrifaði telur hann um
100 verkefni handa atvinnulausum. Mörg þeirra fel-
ast í að fela manninum aftur þau verkefni, sem tækn-
in og hagræðingin hafa rænt hann.
í fljótu bragði kunna sum verkefnanna að sýnast
skref aftur á bak til gamalla starfshátta. En við nánari
athugun kemur í ljós að ekki er um hefðbundið aft-
urhald að ræða, heldur kannski leiðréttingar á frum-
hlaupi tæknikratanna, sem hvorki skeyta um skömm
né heiður þegar framfaraæðið grípur þá og hyggja
hvorki að geipilegum umhverfisspjöllum né röskun
á mannlegu'samfélagi.
Ráðin, sem gefin eru, eiga ekkert síður við hér á
landi en í Danmörku eða öömm hagræddum tækni-
þjóðfélögum. Dæmi um áherslupunkta: - Gera land-
búnaðinn sjálfbæran og lífrænan. Slíkt kallar á fleiri
hendur, vinnur gegn villimannlegri meðferð á dýr-
um og auðgar þjóðfélegið á margan hátt. - Færa
vöruflutninga frá bílum til strandferðaskipa. Vöru-
flutningabílar eru að eyðileggja vegakerfið á megin-
landinu og eitra andrúmsloftið, en flutningar með
skipum eru vistvænasta flutningsformið, auk þess
sem slíkt mundi skapa vinnu í skipasmíðastöðvum,
höfnum o.s.frv. - Koma á nýjum samskiptaháttum
vib þjóbir þriðja heims til þess að koma til móts við
flótta „atvinnutækifæra" til láglaunasvæðanna.
Löng, tímafrek og rándýr ferðalög milli heimila og
vinnustaða eru ekki atvinnuskapandi og draga veru-
lega úr kaupmætti launanna. Tölvu- og fjarskipta-
tækni mætti nota í mun ríkara mæli til að fólk geti
unnið heima, og fyrirtæki og stofnanir mundu spara
mikinn húsnæðiskostnað m.m. Mismunurinn gæti
skilað sér í betri launum og styttri vinnutíma.
Það er ekki nóg að skapa nýja hugsun til að nýta
tækniframfarir og vafasamur ágóði verður af hagræð-
ingu þegar hún er gerð á kostnað lífshamingju ein-
staklinga og raskar umhverfi og samfélagsgerð til
hins verri vegar.
Til mótvægis þarf nýjar hugsanir til að nýta tækni
og hagræða með jákvæðum hætti, og þá er vit og
vilji allt sem þarf.
Hugh Grant og Heiöar
Frá Bandaríkjunum bárust á
dögunum fréttir af Hugh Grant,
hinum ástsæla breska leikara
sem hugöist óséöur — aö hann
hélt — auðga lífsreynslu sína og
fá til fylgilags viö sig þeldökka
gleðikonu. En löggan lá í leyni
og beið eftir því aö leikarinn
geröi mistök. Um leiö og Ijóst
var aö kæra myndi halda voru
þau skötuhjúin handtekin og úr
varö heimsfrægur skandall, sem
eflaust á eftir aö loöa viö Hugh
Grant þaö sem eftir er. Þetta æv-
intýri reyndist hins vegar vera
happadrættisvinningur fyrir
gleöikonuna sem stórefnaöist á
málinu og haföi engu mannoröi
aö tapa.
Ekki skal gert lítiö úr því aö
svona hluti geri menn ekki þeg-
ar þeir eru heimsfrægir leikarar
og eru fyrir löngu orönir aö op-
inberum persónum. Slíkir
menn geta ekki búist viö aö eiga
einkalíf. Því gat Hugh Grant
sjálfum sér um kennt aö hafa
komiö sér í þessa fádæma hall-
ærislegu aöstööu, enda geröi
hann enga tilraun til aö draga
úr því aö hann hafi gert mistök.
Hitt er svo annaö mál aö þaö
hlýtur aö vera ógeöfellt starf
lögreglumannsins sem liggur í
leyni og bíöur og vonar aö þessi
frægi leikari misstígi sig svo aö
hægt væri aö handtaka hann
meö tilheyrandi hvelli.
íslendingar eignast
sitt mál
Nú eru íslendingar búnir aö fá
Hugh Grant Heiöar
sitt eigiö „Hugh Grant"- mál,
þar sem fer mál Heiöars Jóns-
sonar snyrtis. Eins og fram hef-
ur komið m.a. í viðtali hér í
Tímanum missté Heiöar sig illi-
lega í einkasamkvæmi á hóteli á
Akureyri í síðasta mánuði þegar
hann hugðist losa eitthvaö um
kynorkuná einn meö sjálfum
sér úti í horni hótelherbergisins.
GARRI
Slíkt gera menn náttúrulega
ekki í samkvæmum og allra síst
með ókunnum manni og hrein-
lega alls ekki þegar menn eru
orönar opinberar persónur eins
og Heiðar er. Heiðar hefur kom-
iö fram og beðist velvirðingar á
þessum mistökum og gefið þá
skýringu aö sérstaklega illa hafi
staöið á fyrir sér andlega.
Fréttirnar af þeim Hugh Grant
og Heiðari snyrti sýna glögglega
aö þaö er ýmislegt sem menn
geta ekki leyft sér aö gera og ef
frægir menn leyfa sér slíka hluti
er þeim voöinn vís. Þaö má ekki
pissa bak við hurö og ekki kast
grjóti oní skurð. Ekki kaupa sér
gleðikonu á Sunset Bulevard og
ekki fitla viö sjálfan sig í partýi
að öörum manni ásjáandi.
Kikk ab klekkja á
frægum
Mönnum getur sýnst eitt og
annaö um þær hvatir frægra
manna að stefna framtíð sinni í
hættu meö svona vitleysu. Hitt
er þó ekki síður erfiðara að
skilja, en þaö eru viöbrögö þess
sem verður vitni að niðurlæg-
ingu Heiðars á Akureyri. Að fara
aö taká myndir eru t.d. afar sér-
kennileg viðbrögö manns sem
hefur oröið fyrir því aö blygð-
unarkennd hans hefur veriö
særö. Þó eru þaö enn sérkenni-
legri hvatir sem liggja aö baki
hjá þeim mönnum eöa manni
sem kemst yfir þessar myndir og
sendir þær út á Internetiö svo
öll þjóðin og þar með talin börn
og unglingar megi sjá þær. Viö
slíku er tæplega hægt að bera
viö stundarvitleysu því það er
talsvert mál að framkalla slíkar
myndir og síðan skanna þær
inn á Netið og senda þær út.
Þess vegna hlýtur aö vera um
talsverða grimmd að ræða og
löngun til aö niöurlægja eins
mikiö og kostur er. Sá sem
stendur í slíkri dreifingu er svo
sannarlega rekinn áfram af
óvenjulegri ónáttúru. Þetta er
sama smámennahvötin og hjá
þeim sem biöu í leyni eftir aö
góma Grant meö gleðikonu:
„kikkið" aö klekkja á einhverj-
um frægum.
Garri
63 lúsablesar?
Greinarhöfundur fór i Vesturbæj-
arlaugina fyrir nokkrum dögum,
sem ekki er í frásögur færandi.
Heiti potturinn var fullur af fólki,
og einn af hópnum, ræðinn eldri
maöur sem ég hitti stundum þar,
tók mig tali um ástand og horfur
og kosti og galla ríkisstjórnarinn-
ar.
Þegar viö felldum niöur talið,
kemur í pottinn eldri maður og
viðmælandi minn heilsar honum
og segir honum aö hér sé hann
aö tala viö einn af þingmönnun-
um. Þá bregður svo viö að komu-
maöur bregst hinn versti viö og
lýsir því yfir aö þeir séu lúsablesar
og hann fyrirlíti þá alla. Síðan
settist hann með samanbitnar
varir í hæfilegri fjarlægö frá þess-
um voðalega manni.
Þaö sló heldur vandræöalegri
þögn á viðstadda og um stund
mátti heyra saumnál detta. Ég sá
þann kost vænstan aö gangsetja
vatnsnuddið í pottinum til þess
aö rjúfa þögnina, og fyrr en varöi
fékk fólkiö málið á ný.
Einsleitir hópar
Ég hef heyrt aö umtalið um
þingmenn um þessar mundir hjá
þjóöarsálinni sé ekki mjög gott,
þótt ekki nái ég aö fylgjast með
því öllu saman. Yfirlýsingar
sundlaugargestsins voru ómur af
því á kjarnyrtri íslensku. Ég fór að
hugleiöa aö illa væri nú komið
fyrir þessari þjóð að kjósa yfir sig
63 fyrirlitlega lúsablesa. Það er
ljótt ef satt er. Ég trúi því nú enn
aö þetta sé dálítið oröum aukið.
Hins vegar setti maöurinn okk-
ur alla undir sama hattinn, talaöi
um allt þingmannaliðið í einni
kippu eins og hér væri nánast um
einsleitan hóp aö ræöa. Þetta er
ekki nýtt og algengt er aö heyra
talað um ákveöna hópa í þjóðfé-
laginu eins og þeir einstaklingar,
sem þá fylla, séu allir eins. Það
em æði margir sem gera sig seka
um þetta, og dæmiö úr heita
pottinum er aðeins eitt lítið
dæmi hvað þetta varöar. Allt of
víða verða fyrir í tali manna vísar
að fordómum um ákveðna þjóö-
félagshópa. Um þetta eru mý-
mörg dæmi.
Fordómar
Svo ég byrji á kollegum mínum
stjórnmálamönnunum, þá er
nokkuö algengt að heyra þá tala
um fjölmiölamenn í einni kippu
sem fólk sem snýr hlutunum á
haus og afbakar veruleikann og
slítur hann úr samhengi. Ég hef
líka heyrt fólk úti á landsbyggð-
inni tala um Reykvíkinga sem
einn hóp manna, sem séu upp til
hópa afætur á þjóðfélaginu. Ýms-
Á víbavangi
ir Reykvíkingar tala oft á tíðum á
nákvæmlega sama hátt um
hndsbyggðarmenn og bændur.
Útgeröarmenn eru upp til hópa
stimplaðir sægreifar, embættis-
menn eru kallaðir kerfiskarlar og
svona mætti lengi telja. Einu
sinni voru heildsalar undirrót alls
ills, bankastarfsmenn vom kall-
aðir blýantsnagarar og svona
gengur þetta áfram án enda.
Reynt er á víxl að alhæfa um fylg-
ismenn stjórnmálaflokka. Allt
þetta tal er góöur jarðvegur fyrir
fordóma.
Veruleikinn er þannig að í öll-
um þjóöfélagshópum, úti á
landsbyggöinni, í þéttbýlinu, í
fjölmiölum, inni á Alþingi og í
embættismannakerfinu, í bönk-
um, í útgerö og verslun eru ein-
staklingar meö ólíkar skoðanir og
persónueinkenni. Innan stjórn-
málaflokkanna er fólk meö ólíkar
skoöanir. Ég á mér þann draum
að fólk líti á einstaklíngana og
dæmi þá sem slíka af skoðunum
sínum og geröum, en alhæfi ekki
um ákveðna hópa í þjóðfélaginu
eins og er allt of algengt. Ná-
grannakryturinn er afsprengi af
þessum fordómum, en hann er
víða nógur hérlendis.
Hin alvarlegri stig
fordómanna
Hins vegar geta þessir fordómar
færst á ennþá alvarlegra stig. Þeg-
ar fólk er fariö aö trúa því aö hvít-
ur Noröurlandabúi sé öörum
mönnum framar að visku og
þroska og öllu atgervi, þá er skör-
in farin aö færast upp í bekkinn.
Sjálfsálitið, sem felst í slíkri af-
stöðu, er ekki mjög hugnanlegt.
Kynþáttafordómar hafa leitt af
sér margan harmleikinn í veröld-
inni, en ekki er ætlunin að þessu
sinni aö kafa djúpt í þau mál.
Hins vegar hrökk ég dálítið við,
þegar mér var tjáö aö í þætti á
Stöö 2 hjá Stefáni Jóni Hafstein
heföu verið greidd atkvæði um
hvort Íslendingar ættu að taka
viö útlendingum inn í landið, og
tveir þriðju heföu verið sammála
fulltrúa frá Norrænu mannkyni
sem hafi verið boöiö til umræö-
unnar. Hér á landi viröist vera
góöur jarðvegur fyrir fordóma,
því er verr.
Þessar hugsanir um hina ein-
sleitu hópa vakna hjá mér þegar
ég heyri rætt um þingmenn eins
og nánast sé um eina skoðun og
einn vilja í þeim hópi aö ræöa.
Þess vegna spruttu þessar hug-
Ieiöingar af ávarpi sundlaugar-
gestsins, sem vonandi er búinn
aö taka gleöi sína á ný. Ég vil aö
sjálfsögöu taka það fram aö ég tel
engan lúsablesa eiga sæti á þingi
og hef þá trú á þjóðinni aö hún
heföi ekki kosiö slíka menn, en
hins vegar sitja á þingi afskaplega
ólíkir einstaklingar sem ekki er
hægt aö tala um í sama orðinu,
hvorki um skoöanir eöa hæfni til
starfa.
J.K.