Morgunblaðið - 26.11.2006, Blaðsíða 34

bækur
34 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Guðrún Jónína Halldórs-dóttir, skólastjóri Náms-flokka Reykjavíkur, varðsjötug 28. febrúar 2005.
Henni voru haldnar margar veislur
af því tilefni og margir vildu fá að
heiðra hana og þakka henni fyrir
vel unnin störf. Borgarstjórn stóð
fyrir einni þessara veislna sem fór
fram í hátíðarhúsinu Höfða.
Guðrún var að vonum glöð og
ánægð með veisluhöldin en þegar
hún vaknaði upp að þeim loknum
fannst henni sem hún fengi blauta
tusku í andlitið. Ákveðið hafði verið
á æðstu stöðum að gjörbreyta
Námsflokkum Reykjavíkur og færa
verkefni þeirra annað.
Frá þessu er ítarlega sagt í sam-
talsbókinni við Guðrúnu J. Hall-
dórsdóttur, „Að opna dyr.
Í þeim kafla bókarinnar sem hér
fer á eftir segir Guðrún frá sínum
sjónarmiðum í þessu máli.
Heiðruð þrátt fyrir allt
Guðrúnu Jónínu finnst núna, eft-
ir að allt er yfir gengið að hljóm-
urinn hafi verið dálítið holur þegar
frammámenn borgarinnar heiðruðu
hana á þeim tímamótum þegar hún
varð sjötug og lét af störfum hjá
Námsflokkunum.
– Eftir afmælið þarna um vet-
urinn og allan þann vináttuvott sem
mér var sýndur, flögraði að mér að
ég hefði kannski ekki starfað til
einskis. Það var góð tilhugsun. En
afmælisfögnuðurinn rann þó fljótt
af mér því ég var tæpast hætt þeg-
ar farið var að tala um að gjör-
breyta Námsflokkunum eða nánast
leggja þá niður. Ég trúði ekki að
svo færi vegna þess að helstu rökin
fyrir þessari „breytingu“ voru ný
samkeppnislög og gagnrýni á fjár-
málastjórnina – eitthvað til að fara
yfir, breyta, bæta og efla en ekki til
að leggja af.
Menn höfðu í gegnum tíðina
spurt mig hvernig þetta og hitt
gengi og ég svarað að það gengi
„bara vel“. Þessir menn fóru svo út
í bæ og settu upp sams konar nám-
skeið. Þá hættum við einfaldlega.
Mér var meðal annars bannað að
halda úti tölvunámskeiðum á þeirri
forsendu að aðrir byðu upp á slíkt.
Það var í lagi mín vegna. Ég hef
aldrei haft dálæti á samkeppni, ég
vil veita þjónustu. Námsflokkarnir
eiga ekki að keppa um nemendur
heldur veita þá þjónustu sem þörf
er á og þörfin er alltaf fyrir hendi,
það er bara að finna hvar skórinn
kreppir.
– Þegar nemendum fór að verða
ljóst að hverju stefndi heyrðust
raddir sem sögðu: Ég get ekki
hugsað mér að fara annað, ég vil
vera í þessu andrúmslofti.
Hvað var svona sérstakt við and-
rúmsloftið í Námsflokkunum?
– Ég held að þar hafi ríkt and-
rúmsloft þar sem allir voru jafnir,
kennarar jafnt sem nemendur, og
að þeir hafi skynjað að við vorum
þarna til þess að þeir hefðu not af
því, hver á sinn hátt. Kannski höf-
um við rekið þá tegund af skóla
sem hvaða pólitískum flokki sem er
hefði þótt sér sæma. En fólkið sem
stjórnaði skildi þetta ekki því það
þjónaði því ekki. Ég held að mennt-
un sem gengur bara eins og eftir
erfðaskrá eða einhverjum sjálfsögð-
um leiðum geri fólki ekki kleift að
skilja að aðrir geti átt í erfiðleikum.
Ég var til dæmis í þeirri sérstöku
aðstöðu, þegar fólk kom til mín og
sagðist vera lesblint, að geta sagt:
Það er ég líka! Síðan varð bara að
vinna með það.
Þótt hér að framan hafi verið
haft á orði að Guðrún Jónína sæti á
friðarstóli skyldi enginn láta sér til
hugar koma að hægt sé að ganga
að henni vísri heima í sínum hæg-
indastól frá morgni til miðnættis.
Konan er nefnilega talsvert á ferð-
inni á snaggaralega, skærgula bíln-
um sínum. Fyrir utan alls kyns
snatt, fundi í ótal félögum sem eru
henni hjartfólgin og heimsóknir til
vina og vandamanna, virðist hún
Er ekki að kenna – bara
Að opna dyr heita æviminningar Guðrúnar Jónínu Halldórsdóttur,
fyrrverandi skólastjóra Námsflokka Reykjavíkur, sem Hildur Finnsdóttir
og Þorgrímur Gestsson skráðu og Æskan gefur út.
Í nálægt aldar gömlu húsi við Aust-
urgötu í Hafnarfirði situr töluvert
yngri en samt margreyndur blaða-
og fréttamaður af ýmsum fjöl-
miðlum við ritstörf. Þorgrímur
Gestsson hefur verið einyrki í tæp
tólf ár, annast útvarpsþætti, skrifað
greinar og bækur og er nú með að
minnsta kosti tvær í takinu. Önnur,
samtalsbók þeirra Hildar Finns-
dóttur við Guðrúnu Halldórsdóttur,
verður í jólabókaslagnum, hin bíð-
ur útkomu fram yfir áramót, saga
Atvinnuleysistryggingasjóðs. Og sú
þriðja, þýðing á bók Þorgríms Ferð
um fornar sögur, verður í norska
bókaflóðinu nú fyrir jólin.
Gamla timburhúsið var heimili
foreldra Þorgríms, listamannanna
Gests heitins Þorgrímssonar og
Sigrúnar Guðjónsdóttur. Hún er
þekktust undir nafninu Rúna og
býr nú í hliðarbyggingu sem áður
var vinnustofa þeirra hjóna. „Skrif-
stofan mín á jarðhæðinni er í raun-
inni stássstofan sem foreldrar mín-
ir innréttuðu, en þar var áður ýmis
starfsemi, einsog saumastofa og
mjólkurbúð sem lifir hér í eld-
gömlu rauðu og gulu flísagólfi og
var fyrir framan skenkinn. Ég er
einn í nærri 50 fermetra húsi á
þremur hæðum svo vinnuaðstaðan
er ágæt. Vinnan og einkalífið
renna að vísu saman, svo ég veit
ekki hvort ég á að kalla þetta
vinnustaðstöðu með stássstofu eða
öfugt.“
Auk frágangsmála varðandi sam-
talsbókina hefur Þorgrímur verið
að fara yfir norsku þýðinguna og
útvega myndir og kort. Ferð um
fornar sögur kom út hjá Hinu ís-
lenska bókmenntafélagi árið 2003 í
samvinnu við Sögufélag, og er
þetta í fyrsta skipti sem bók frá
þessum útgáfum er gefin út á er-
lendu tungumáli. „Ég ók sumarið
2001 um Noreg til að afla efnis um
söguslóðir Heimskringlu. Í bókinni
flétta ég saman ferðasöguna og
ákveðna þræði frá Snorra en tók
einnig með ýmsar Íslendingasögur
sem ná til Noregs, Egils sögu,
Gunnlaugs sögu Ormstungu, Vatns-
dælu o.fl., og tel mig m.a.s. hafa
fundið hauskúpu Gunnlaugs í Lev-
anger. Áður en ég lagði af stað lá
ég yfir Heimskringlu og sögunum í
þrjá mánuði með vegaatlas við
höndina. Í Noregi þefaði ég uppi
alls konar fólk sem þekkti til og
gat vísað mér á helstu staði. Í Voss
kynntist ég Ole Didrik Lærum
læknisfræðiprófessor og Johannes
Gjerdåker fræðimanni, sem báðir
eru Íslandsvinir miklir og tala ís-
lensku. Það var þeirra mat að þessi
bók yrði að koma út á norsku og
komu henni á framfæri við útgáf-
una Fagbokforlaget. Norski sendi-
kennarinn hér, Gro-Tove Sand-
smark, þýddi svo bókina. Ég er
auðvitað bæði ánægður og stoltur
yfir því að þetta samvinnuverkefni
Þorra og Snorra er nú að koma út
á söguslóðunum!“
Hann kveðst líta á Ferð um forn-
ar sögur fyrst og fremst sem blaða-
mennskubók, en ekki fræðirit. „Ég
hef ekkert leyfi til að kalla mig
sagnfræðing og dettur það ekki í
hug. Sama gildir um sögu Atvinnu-
leysistryggingasjóðs sem ég hef
varið um einu og hálfu ári í, enda
um gríðarlega heimildarvinnu að
ræða. Þáverandi formaður sjóðsins,
Þórður Ólafsson, bað mig að taka
þetta verkefni að mér, kannski
ekki síst í ljósi þess að ég þekkti
„sögusviðið“ nokkuð frá því ég
starfaði hjá ASÍ sem ritstjóri Vinn-
unnar.“
Þorgrímur segir að það hafi
komið sér mest á óvart hversu
hlutverk Atvinnuleysistrygg-
ingasjóðs í uppbyggingu íslensks
þjóðfélags sé vanmetið. „Hann hef-
ur haft þar ótrúlega þýðingu, allt
frá því hann var stofnaður uppúr
verkfallinu stóra 1955 eftir um
þriggja áratuga baráttu krata og
verkalýðshreyfingar. Í góðu at-
vinnuástandi bólgnaði sjóðurinn út
og stjórnvöld fóru að skikka sjóðs-
stjórnina til að standa straum af
hinu og þessu. Til hans var jafnan
gripið þegar styðja þurfti við fé-
lagsleg umbótamál. Til dæmis var
sjóðurinn látinn greiða framlag í
lífeyrissjóð aldraðra verkamanna
Blaðamennska frekar
en fræðimennska
Morgunblaðið/Sverrir
Einyrkinn Þorgrímur „hlakkar til að losna af launaskrá á ný...“
Verkaskipting höfundanna að sam-
talsbókinni Að opna dyr var dálítið
óvenjuleg: Annar, Hildur Finns-
dóttir, tók viðtölin við Guðrúnu Hall-
dórsdóttur, hinn, Þorgrímur Gests-
son, skrifaði textann af
segulböndum og síðan unnu þau
endanlegu útkomuna saman.
Hildur lýsir hvernig samstarf við
Guðrún getur byrjað:
„Ert þú Gyða?“
„Já.“
„Talarðu taílensku?“
„Jaá.“
„Geturðu komið og byrjað að
kenna klukkan korter yfir fimm?“
„Jaá.“
Þetta samtal átti sér stað fyr-
irtæpum tuttugu árum og enn er
Gyða að kenna taílensku en viðmæl-
andinn, Guðrún Jónína Halldórs-
dóttir, þáverandi skólastjóri Náms-
flokka Reykjavíkur, er sest í helgan
stein – eða svo á að heita.
Sjálf þurfti ég að hafa fyrir því að
koma mér á framfæri við frúna. Það
var vorið 2001. Ég hringdi úr ein-
hverju útlandi, sagðist vera að flytj-
ast til Reykjavíkur með haustinu og
hefði brennandi áhuga á að komast í
hennar lið sem kennari. Jú, hún
hafði nú heyrt margt vitlausara og
bað mig blessaða að hafa samband
þegar ég mætti á svæðið. Það er
ekki að orðlengja það að ég lenti í
Keflavík um hádegi, fékk skilaboð
um að hafa samband við Guðrúnu
hið bráðasta og var farin að messa
yfir nemendum klukkan korter yfir
fimm, rétt eins og Gyða og ótal
margir fleiri í tímans rás.
Mér leið strax eins og heima hjá
mér við hirð þessarar makalausu
konu og þetta urðu fjögur frábær ár,
full hlýju, umhyggju og heilmikils
metnaðar. Þótt ég hafi víða tekið til
hendinni hefur mér aldrei fundist ég
gera jafnmikið gagn. Þannig var
andinn í kringum Guðrúnu Jónínu,
tónninn sem ég þykist vita að hún
hefur alla tíð slegið. Það var svo frá-
bært að stinga sér inn í hlýjuna í
Miðbæjarskólanum að áliðnum degi
og byrja á því að heilsa upp á Guð-
rúnu, sem maður gat næstum geng-
ið að vísri í græna hægindastólnum
sem samstarfsmenn hennar höfðu
gefið henni í afmælisgjöf með því
fororði að hann yrði ekki fjarlægður
af kennarastofunni fyrr en hún yf-
irgæfi hana sjálf fyrir aldurs sakir.
Gefendurnir vissu sko alveg hvað
þeir voru að gera því konan hafði
áratugum saman haldið sig á svæð-
inu nánast frá morgni til miðnættis
og hafði því ekkert að gera með leisí-
boj heima í Mjölnisholtinu – fyrr en
nú þegar hann þjónar sem friðarstóll
roskinnar konu sem getur ruggað
sér með reisn og horft stolt yfir svið-
ið, á milli þess sem hún þeytist um á
litla gula bílnum sínum út um borg
og bý.
Þótt ég þættist vita að þessi kona
væri til alls líkleg brá mér í brún
þegar hún spurði hvort ég væri ekki
til í að aðstoða hana við að skrá ævi-
minningar sínar. Mér vafðist vægast
sagt tunga um tönn en benti henni
loks á þá einföldu staðreynd að ég
hefði aldrei nálægt slíku komið –
hefði reyndar aldrei skrifað staf-
krók.
„En hefurðu ekki verið að lesa yfir
og lagfæra texta annarra alla þína
tíð?“ spurði hún snöggt og beið ekki
eftir svari. „Þú hlýtur þá að minnsta
kosti að vita hvernig á ekki að gera
þetta!“ Og svo hló hún dátt.
Ég var hundaskítsmát og þannig
byrjaði þetta ball sem stóð linnu-
laust í allt sumar. Ég var reyndar
ekki vitlausari en svo að ég sagðist
þurfa manninn með mér – og það
ekki hvaða mann sem væri heldur
kæmi bara einn til greina. Sá héti
Þorgrímur Gestsson og væri ætt-
aður úr Húnavatnssýslunni eins og
hún. Það var nú í fínu lagi hennar
vegna.
Ég hef ekki hugmynd um hvort
þetta er algeng vinnuaðferð en ég
mæli sterklega með henni. Það
þurfti ekki einu sinni að ræða verka-
skiptinguna – allir gerðu einfaldlega
það sem þeir voru bestir í. Ég fjár-
festi í haug af kassettum en Guðrún í
kaffi og sviðakjömmum og við létum
dæluna ganga og bandið rúlla. Þorri
tók svo við og færði samtöl okkar í
læsilegan búning. Að lokum fengum
við skrásetjararnir útrás við að
skrifa sinn „eftirmálann“ hvor. Það
er svo lesenda að dæma um útkom-
una en ef þeir skemmta sér hálft eins
vel við lesturinn og ég gerði meðan á
verkinu stóð, er ég meira en ánægð.
Þetta var ný og skemmtileg reynsla
sem gaf mér mikið. Það er mann-
bætandi að komast í tæri við Guð-
rúnu Jónínu Halldórsdóttur, þótt
ekki sé nema á prenti!“
Við hirð Guð-
rúnar Jónínu
Á söguslóðum í Skagafirði Skrásetjararnir Þorgrímur og Hildur og við-
fangsefnið Guðrún J. Halldórsdóttir.