Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.2008, Blaðsíða 8

Bágborið Ásigkomulag íslenskrar náttúru er svo bágborið á köflum að náttúruvernd – myndarleg náttúruvernd en ekki eitthvert frímerkjasafn – er ein af forsendum þess að Ísland geti talist lýðræðisrí
Eftir Ólaf Pál Jónsson
opj@khi.is
I
Lýðræði er stjórnarfar nútímans.
Undir það taka allir. Vandinn er
bara sá að enginn virðist vita hvað
átt er við. Og ekki verður málið
skýrara þegar orðið „nátt-
úruvernd“ fylgir í kjölfarið, því nú
eru líka allir náttúruvernd-
arsinnar, hver á sinn hátt.
Síðastliðið vor var atkvæðagreiðsla í Hafn-
arfirði um það hvort álverið í Straumsvík skyldi
stækkað. Henni var lýst sem prófsteini á lýð-
ræðið og að kosningu lokinni var henni lýst sem
sigri fyrir lýðræðið – eða öllu heldur fyrir sér-
stakt afbrigði þess sem kallast „íbúalýðræði“.
En hvernig var þetta lýðræði annars? Þarna
varð til naumur meirihluti og þar með sigurveg-
ari kosninganna. Sigurinn var reyndar skamm-
vinnur því varla hafði fólk náð að þurrka stír-
urnar úr augunum morguninn eftir þegar í ljós
kom að kannski hafði ekki verið kosið um
stækkun álversins heldur eitthvað annað. Þessi
atkvæðagreiðsla hafði ekki síður áhrif á fólk á
bökkum Þjórsár sem þó fékk ekki að taka þátt.
Það fólk var nefnilega ekki íbúar í skilningi
þessa íbúalýðræðis. Og ákvörðunin hafði líka
áhrif á fólk norður á Húsavík, því ef orðið hefði
að stækkun í Straumsvík, þá hefði þrengt að
hugsanlegu álveri við Húsavík vegna takmark-
aðra losunarheimilda. En Húsvíkingar voru
heldur ekki íbúar þennan dag. Og raunar var
kosningabaráttan sjálf eins og viðureign Davíðs
og Golíats.
Ef þessi atkvæðagreiðsla í Hafnarfirði var
sigur fyrir lýðræðið, þá var það einungis vegna
þess að þarna var þó gerð tilraun. Sem slík var
hún hvorki sigur fyrir lýðræði né náttúruvernd
né nokkra hugsjón yfirleitt. Þetta var atkvæða-
greiðsla sem olli ýmsum sárum vonbrigðum, gaf
öðrum andrými fyrir næsta slag, en umfram allt
dró hún fram hversu frumstætt hið lýðræðislega
stjórnskipulag okkar er. Samt birtist í þessari
atkvæðagreiðslu sú von margra að ef lýðræðið
sé virt, þá verði náttúrunni borgið – eða að
minnsta kosti betur borgið en nú er. Þetta er
vonin um lýðræði sem bjargræði náttúrunnar.
Þessi von er á einum augljósum rökum reist,
nefnilega að án lýðræðislegrar aðkomu almenn-
ings eru náttúruspjöll einkamál þeirra sem eiga
afmarkaðra sérhagsmuna að gæta, hvort sem
um er að ræða landeigendur sem leggja stór
landsvæði undir búgarðabyggð, eða grafa í
burtu heilu fjallshlíðarnar, eða hvort það eru
stórfyrirtæki, innlend eða erlend, sem seilast
jafnvel í dýrmætustu náttúruverðmæti landsins.
En þótt þessi rök séu augljós, þá eru þau, ein og
sér, ekki sérlega þungvæg á meðan hin lýðræð-
islega umgjörð er öll í molum.
IILýðræði snýst um að hópur fólks ráðimálum sínum sameiginlega – líka þeg-ar það tekst á um ólík sjónarmið. Til að
svo megi verða þurfa borgararnir að kunna að
fóta sig í lýðræðislegu samfélagi, bæði almennir
borgarar og ekki síður valdamenn. Þeir verða að
gera tiltekin lýðræðisleg gildi að viðmiði og drif-
krafti persónulegrar og opinberrar breytni –
manngerð þeirra verður að vera lýðræðisleg.
Það skiptir líka máli að litið sé á þær stofnanir,
sem mynda hina lýðræðislegu umgjörð sam-
félagsins, sem framlengingu eða birtingarmynd
hinna lýðræðislegu gilda, en ekki sem tæki til að
vinna afmörkuðum hagsmunum brautargengi.
En lýðræðið getur ekki reitt sig á góðviljaða
manngerð og afmarkaðar stofnanir. Eitt meg-
inatriði í öllu lýðræði, hvort sem það birtist á
vettvangi vinnustaðar, sveitarfélags eða heils
samfélags, er leikreglur, opinberar, afgerandi
og sanngjarnar leikreglur.
Sumar leikreglur lýðræðisins getum við kall-
að inntaksreglur. Þær fjalla um hvert sé inntak
Lýðræði og náttúru
„Bitastætt lýðræði – alvöru lýðræði – gefur
ekki von um náttúruvernd, það hefur nátt-
úruvernd að forsendu,“ segir greinarhöfundur
og bætir við: „Það er tómt mál að tala um lýð-
ræði nema náttúrunni sé borgið.“
8 LAUGARDAGUR 26. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók