Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 157
iiiiiiiiiimiiiimiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiimiimiiiiiiiiiiiiimiiiiiimiiiiiiiiiiiimimiimmiiiiiimmiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiimmmiii
loft), en í Geysi sjást þær ekki, fyrr en vatnið nær upp að skálar-
brún; hljóti því neðanjarðar að vera hólf, sem hveraloftið safn-
ast í. Þrýstingurinn í þessum hólfum eykst stöðugt við það að sí-
fellt streymir hveraloft að, en þrýstingurinn frá hinu hækkandi
vatni í gospípunni vegur á móti. Þegar vatnið er búið að fylla
skálina og er hætt að hækka, verður þrýstingurinn í hólfunum
meiri, og þá byrja loftbólurnar að stíga upp. Þessar bólur stíga
hægt og jafnt upp í gegnum vatnið sé gospípan jafn víð, en sé hún
einhvers staðar svo þröng, að loftbólurnar fylli þar út í hana,
verður vatnssúlan, sem á bólunum hvílir, léttari og þrýstingur
hennar þess vegna minni. Af minna þrýstingi leiðir meiri suðu
og meiri loftbólur, svo að nokkuð af vatninu þrýstist upp úr gos-
pípunni. Við það minnkar þrýstingurinn enn, loftbólumyndunin
eykst enn meir o. s. frv. Þá er byrjað gos. Við gosið hverfur loft-
ið úr hólfunum, svo að nýtt gos kemur ekki aftur, fyrr en hvera-
loft og gufa hafa náð sama háa þrýstingi og áður.
Þorkell Þorkelsson hefir viljað gera hvorttveggja í senn, að
benda á þýðingu hveraloftsins og sýna, hvernig stöðugt hita-að-
streymi getur myndað reglubundin gos. Við þetta er þó það að
athuga, að sá meginmunur er á hveralofti og gufu, að hið ný-
myndaða hveraloft hefir ætíð sama — eða næstum sama — þrýst-
ing, þar eð það ltemur frá djúplægum, heitum jarðlögum, en aft-
ur á móti eykst þrýstingur gufunnar stöðugt, vegna þess að hún
stafar frá grunnvatni, sem hitagjafinn smá hitar upp. Forði af
hveralofti, sem myndaður er af mörgum loftbólum, hefir því eigi
meiri þrýsting en ein loftbóla, en það hefir gufuforði. Kraftauki
sá, sem nauðsynlegur er til þess að vega á móti vatnsþrýstingnum
í gospípunni, hlýtur því að stafa eingöngu frá gufu.
9. Kennmg Trausta Einarssonar, 1937, styðst við athuganir
gerðar eftir að Geysir hóf að gjósa aftur þann 28. júlí 1935. Fyrst
aðgætti hann hvort líkur væru til, að gospípan stæði í sambandi
við stór neðanjarðar-hólf, sem hveraloft eða gufa gætu safnast í.
Þegar gosið er liðið hjá, fyllist gospípan smám saman aftur af
vatni. Ef göng lægju nú frá gospípunni inn í slík hólf, mundi
vatnið stíga hægara á meðan þau eru að fyllast, þ. e. vatnið mundi
stíga mishratt. Nú sýndi það sig að vatnið stígur með jöfnum
hraða í pípunni, og bendir það á, að hólfin séu ekki til, enda gef-
ur lögun gospípunnar ekki tilefni til þess að halda að þau séu
nokkur (sjá 5. mynd). — Við þetta er það að athuga, að því að-
.eins stígur vatnið í gospípunni mishratt, að hólfin fyllist frá gos-