Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 63

hjá hinum íræga landfræðingi Carl Troll
og fékk sem verkefni í doktorsritgerð
könnun á reitajörð á Islandi og áhrif
loftslags á hana. Do-Jong Kim dvaldi hér
á landi sumurin 1962 og 1963. Doktors-
ritgerð hans, Die dreidimensionale Ver-
teilung der Strukturböden auf Island in
ihrer klimatischen Abhangigkeit, i'jallar
að langmestu leyti um melatigla og áhril'
veðráttu og loftslags á myndun þeirra,
einkum daglegan og árlegan gang hitans,
sem hann sýndi fyrir margar veðurstöðvar
með s. k. thermoisopleth-kortum, er sýna
meðalhita hverrar klukkustundar dagsins,
fyrir hvern mánuð ársins. Slík kort, sent
Alexander von Humboldt teiknaði fyrst-
ur manna, og áðurnefndur Carl Troll tók
upp að nýju, sýna mjög glöggt muninn á
meginlandsloftslagi og úthafsloftslagi.
Ekkehard Schunke er lærisveinn pró-
lessors H. Poser í Göttingen, fremsta sér-
fræðings Þjóðverja í frerajarðvegsfræði.
Schunke dvaldi hérlendis sumur og haust
1970—1972, ferðaðist um landið jjvert og
endilangt, og liefur auk þess kannað sér-
staklega á flugmyndum þrjú valin svæði:
hásléttuna kringum Hofsjökul, sneið
Jjvert yfir Vestfirði frá Drangajökli suður
að Breiðafirði, og svæðið sunnan Eyja-
fjalla- og Mýrdalsjökuls. Hann hefur safn-
að miklu meira efni um frerajarðveg á
íslandi almennt en nokkur annar hefur
gert. I formála upplýsir hann, að hann
hafi gralið á 555 stöðum, borað með hand-
bor á 110 stöðum og framkvæmt mæling-
ar á reitajiirð á 3000 stöðum. Hefur því
verið hægt að framkvæma töllræðilega
marktæka úrvinnslu af ýrnsu tagi á Jjess-
um mælingum. Þessa tölfræðivinnu hefur
Helntut Stingl framkvæmt ásamt R. Herr-
mann, en Stingl vann að rannsóknum hér-
lendis með Schunke 1970. Eina ritgerð er
ástæða að nefna í sambandi við rit
Schunkes, Jjóli ekki fjalli hún beinlínis
um lrera jarðvegs fyrirbæri. Það er ritgerð
próf. Martins Schwar/.bachs, Edaphisch
bedingte Wiisten, sem birt var í Zeitschr.
f. Geomorpbologie 1964, og fjallar um
Jjað, hvern þátt það á í myndun eyði-
marka á Islandi og víðar, hversu dræpur
(permeable) berggrunnurinn er. Hefur
Schunke kannað sambandið á milli reita-
jarðarmyndunar af ýmsu tagi og dræpni
jarðvegs og berggrunns. Hann liefur gert
allmikið af kornastærðargreiningum á
ýmiskonar jarðvegi. Hann helur og gert
ýtarlegan samanburð á frerajarðvegsform-
um í mismunandi loltslagi á Islandi og
meðal annars notfært sér mælingar veður-
athuganastöðvarinnar á Hveravöllum
bæði í lofti og jarðvegi. Að Jjýskum sið
rekur bann skilmerkilega Jjað, sem áður
hefur verið skrilað um frerajarðvegsfyrir-
bæri á íslandi og vitnar í mikinn fjölda
erlendra rita. Eru um 640 titlar í rit-
skránni. Ljósmyndir, sérprentaðar, eru
rnargar prýðilegar.
Það væri efni í heila ritgerð að rekja
nánar elni Jjessa rits. Aðalviðfangsefni
böfundar er, samkvæmt vandþýddum orð-
um ltans í Jjeim enska útdrætti, sem er
í bókinni: „the morphodynamic processes
under humidperiglacial climatic condi-
tions, i.e. under special consideration of
the different character of the substratum".
Ég fæ ekki betur séð, en að heildarlega
geri liann Jjessu viðfangsefni ágæt skil og
að bók hans megi teljast mikilsvert grund-
vallarrit. Niðurstöður höfundar koma
yfirleitt ekki á óvart. Hann er t. d. í
liöfuðatriðum svipaðrar skoðunar um stór-
tiglamyndun og fram hefur komið í áður-
nefndum ritgerðum, en leggur að auki,
að dæmi Schwarzbaclis, áherslu á þátt
þurrkunar jarðvegsins vegna dræpni (eda-
|jhic dryness). Hann undirstrikar drjúgan
þátt frostsins í uppblæstri á Islandi og er
ég honum þar hjartanlega sammála (sbr.
unnnæli í Sögu íslands I, 1971, bls. 52).
Hann leggur áherslu á þátt mismunandi
loftslags inn til landsins og út við strend-
ur á forrn frera jarðvegsmyndana, en sýnir
einnig réttilega fram á, að Jjað er langt
frá að útbreiðsla hinna mismunandi
forma fylgi alveg mismuninum á lofts-
lagi, þar eð margt annað hefur einnig
áhrif Jjar á, svo sem kornastærð jarðvegs-
ins, dræpni bergsins, gjóskuhig o. fl.
Að mínu viti er bók Schunkes mikils-
vert framlag lil landmótunarfræði íslands.
Sigurður Þórarimsmi.
173