Nýtt kirkjublað - 15.05.1906, Blaðsíða 13
NÝTT KIRKJUBLAÐ.
117
nýja siðar, fyrir feður vora, er peir aðhyltust liann fyrir 900
árum.
Getum vér hugsað oss bókmentir vorar án kristnitökunn-
ar? Eddukvœðin voru auðvitað möfg hver ort í heiðnum sið,
en hve lengi hefðu þau getað varðveitzt með menningarfærum
heiðnu víkinganna? Frumfræðin sjálf, að lesa og skrifa, koma
beint með kristninni. Námsæfmgin fyrsta er á tíðabókum
prestanna. Fæstra færi að læra utanbókar pistla og guðspjötl
árið um kring, oglderkar neyddust til að kunna að lesa og rita,
])ó ekki hefði verið annað aðhaldið.
Sjálf ritlistin kemur með kristninni, og síðan halda klerk-
arnir aðallega upj)i bókmentunum, og klauslrin varðveita pær.
Helgafellsklaustur á mestan og beztan hlut að ])ví, livað sög-
urnar eru fjölskrúðugar frá suðvesturhluta landsins; og ])að
tvent fer aftur san)an, að austurhluti landsins er svo sögu-
snauður og þar var ekkert klaustrið fyr en rétt undir siðbót.
Sérstakt lán var það bér á landi að kirkjan drap eigi
niður íslenzku þjóðerni og íslenzkri tnngu fyrstu aldirnar tvær,
en slik hætta stóð annars þjóðunum af kirkjunni með latín-
unni einvaldri í riti, ef eigi í tali, og samræmingarkröfunum
um gjörvöll kristin lönd, og alheimsmótinu. Hefði kristniboðið
verið rekið hér frá erkistóli í Hamborg, og skipun kirkjumála
])egar í stað komið rétta boðleið frá páfa, eru allar líkur til
þess að þjóðlegu bókmentii-nar okkar hofðu orðið næsta fá-
skrúðugar.
Doctor Helgi segir að þeir belgu mennirnir, biskuparnir Jón
og Þorlákur, hafi verið skaðlegir forníslenzkri menningu. Of-
mælt er það. Þarfur maður var heilagur Jón íslenzkri menn-
ingu, er hann spandi út hingað með sér Sæmund Sigfússon,
og er hann setli skólann á Hólum. SíraMatthías nær sem oftar rétta
sögudóminum í erindum sínum „Hólastóll með hefð og sótna,“
sem hann yrkir út af orðum sögunnar um hina miklu „iðn og
athöfn“, sem var á stólnum hjá Jóni, „sumir rituðu, sumir
sungu, sumir námu, sumir kendu.“ Enn má minnast þess,
að Jón var stofnandi Þingeyraklausturs og lærisveinar hans
voru fyrstu ábótarnir, og hve mikið eiga sögumentir vorar
ekki einmitt því klaustri að þalcka? Þetta ætli að vera nóg
til að fyrirgefa Jóni sérvizkuna ])á, að afnema dagaheitin fornu,
og sjálfsagt hefir hann hal't ástæðu tíl að amast við dans-