Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Side 18

borgurunum kost á að kynna sér efni reglnanna fyrir fram í skráðum texta. Þá
yrði einnig í samræmi við lýðræðisfyrirkomulagið að ganga út frá því að það
væri fólkið sjálft (með atbeina kjörinna fulltrúa þess) sem tæki ákvörðun um
það hvaða háttsemi ætti að varða refsingu.
2.3 Telst grunnreglan til mannréttinda?
Spyrja má hvort í grunnreglunni um lögbundnar refsiheimildir felist mann-
réttindi til handa borgurunum. Er þá nánar átt við hvort í þeirri formkröfu, að
uppruni lagaheimilda á sviði refsiréttar verði rakinn til viljaafstöðu löggjafans
sem fram kemur í skráðum texta settra laga, felist tiltekin mannréttindi í sjálfu
sér enda þótt grunnreglan segi ekkert til um efnislegt innihald refsiákvæðisins,
þ.e. til hvaða athafna (eða athafnaleysis) hún tekur. Svarið við þessari spumingu
er tvímælalaust jákvætt.15
1 fyrsta lagi er grunnreglan um lögbundnar refsiheimildii' nú staðsett í VII.
kafla stjórnarskrárinnar þar sem önnur mannréttindaákvæði er að finna. Þannig
segir í athugasemdum greinaigerðar að baki 7. gr. stjómarskipunarlaga nr.
97/1995 að reglur þær sem gert sé ráð fyrir í 1. mgr. 69. gr. stjskr. séu nýmæli
„meðal mannréttindaákvæða stjómarskrárinnar“.16
/ öðru lagi er grunnreglan sérstaklega varin í alþjóðlegum mannréttinda-
samningum sem Island er aðili að, þ.e. í 1. mgr. 7. gr. MSE, sem raunar er
einnig íslenskt lagaákvæði, sbr. 1. gr. laga nr. 62/1994, og 1. mgr. 15. gr.
Alþjóðasamnings um borgaraleg og stjómmálaleg réttindi (eftirleiðis skamm-
stafað ABSR), sbr. auglýsing nr. 10 28. ágúst 1979 um aðild að alþjóðasamn-
ingum um mannréttindi.17 Þess skal getið að í athugasemdunum að baki 1. mgr.
15 Hér er ekki lögð til grundvallar skilgreining á hugtakinu mannréttindi í efnismerkingu þess, þ.e.
sem lýsing á tilteknum gæðum eða siðferðilegum verðmætum sem jafnvel teljast algild, enda getur
slík skilgreining vart talist lagaleg í eðli sínu. Mannréttindi í lagalegri merkingu (formmerkingu>
eru fyrst og fremst þau réttindi borgaranna sem varin eru af skráðum eða óskráðum reglum stjórnar-
skrárinnar. Sjá umfjöllun um hugtakið „mannréttindi" (d. menneskeretsbegrebet) hjá Lars Adam
Rehof & Tyge Trier: Menneskeret. Jurist- og 0konomforbundets Forlag. Kaupmannahöfn. (1990),
kafli 3.
16 Alþt. 1994-1995, A-deild, bls. 2095. Þó skal ítrekað að í athugasemdunum er ekki beinlínis
fjallað um grunnregluna um lögbundnar refsiheimildir heldur aðeins um bannið við afturvirkni
refsilaga sem einnig kemur fram í 1. mgr. 69. gr. stjskr. Um bannið við afturvirkni refsilaga segir
að nauðsynlegt þyki að árétta mikilvægi reglunnar með því að „stjómarskrárbinda hana meðal
mannréttindaákvæða", sjá Alþt. 1994-1995, A-deild, bls. 2095.
17 Sjá Peer Lorenzen o.fl.: Den Europæiske Menneskeretskonvention. Jurist- og 0konom-
forbundets Forlag. 2. útg. Kaupmannahöfn (2003), bls. 371, en þar segir um 7. gr. MSE að „[trods]
sin formulering er bestemmelsen ikke blot et pábud til myndighedeme, navnlig nationale domstole,
men ogsá en individuel rettighed“. (skál. höf.)
12