Vesturland - 01.01.1972, Blaðsíða 3

BJÖRN ÓLAFSSON, LOFTSKEYTAMAÐUR:
J ólahugleiðingar
Marteinn Lúther á heimili sínu með jólatréð.
Jólin eru hátíð ljóssins,
hátíð gleði og fagnaðar. Hátíð
barnanna, hátíð friðar, kær-
leika og bræðralags meðal
mannanna. Margir eiga sínar
beztu og gleðiríkustu endur-
minningar frá jólum æsku
sinnar og bernsku.
Það eru fáar þjóðir, sem
eiga nafnið á jólahátíðinni
jafn stutt cg laggott og við
íslendingar, Skandinavar og
Skotar, en hátíð þessa er tal-
ið að menn hafi haldið í
fyrsta skiptið í kringum 300
e. Kr. Á finnsku heita jólin
joulu, á skozku yule og jul
á norsku, sænsku og dönsku.
Á ensku er vanalega sagt
Christmas, þ.e. Kristmessa.
Japanir hafa lánað þetta
orð í forminu Kirumas. En
einnig hafa þeir sitt eigið
nafn á jólunum, sem minna
er notað. Jaso no tand zhobi,
sem þýðir fæðingardagur
Jesú Krists. Á þýzku heita
jólin Weihnachten, hin heilaga
nótt. í hinum rómönsku mál-
um eru jólin kennd við fæð-
inguna, t.d. á latínu, Nata-
lis, á ítölsku Natale, á
frönsku Noel, á portúgölsku
Natal, og á spönsku Navidad
eða einnig Pascuas de navi-
dad. í slavnesku málunum
eins og t.d. pólsku er fæðing-
in notuð sem nafngift og
heita jólin Bozhe narodzenie.
Á rússnesku er fæðingin einn
ig notuð, rozedestvo Kristovo,
einnig á nýgrísku: Khristu-
jenna. Á tyrknesku eru jólin
einnig kennd við fæðingu
Krists, miladiissa.
í Litlu -Asíu lifði á árunum
400 e. Kr. hinn heilagi erki-
biskup Nikolaus. Hann eyddi
stórum hluta ævi sinnar og
starfi í þjónustu barna og
þeirra er bágt áttu. Það er
til saga um það, að einu
sinni hafi fátækur aðalsmað-
ur ekki getað gefið dætrum
sínum neinn heimanmund,
eins og þá var siður. Þegar
biskupinn heyrði um áhyggj-
ur og vandræði mannsins, þá
fór hann þrjár nætur í röð
með einn poka af gulli til
hverrar og einnar af dætrun-
um, og giftust þær hamingju
samlega. Þessi saga og aðrar
svipaðar gerðu Nikolaus bisk
up að fyrirmynd jólasveins-
ins eins og hann er í dag.
Þegar foreldrar vilja á heim-
uglegan hátt gleðja börn sín
með gjöfum um jólin, þá
láta þau sem heilagur Nikol-
aus hafi komið þar cg skilið
gjöfina eftir. Hollendingarnir
hafa þann gamla sið að
leggja gjafirnar í tréskó barn
anna. Frá Ameríku kemur
aftur sá siður að setja gjaf-
irnar í sokka, sem eru hengd-
ir upp við opna glugga og
hurðir. St. Claus er vel þekkt
persóna í Ameríku og um all-
an hinn enskumælandi heim,
þó eru til menn í Ameríku,
sem eigna jólasveininn skáld-
inu Clement Moore. Þessi
New-Yorkbúi hafði það fyrir
sið að hverjum jólum að
lesa upp kvæði sitt: Jólakvöld
ið, ort 1822. Kvæði þetta er
um jólasveininn. Ekki megum
við gleyma að minnast á jóla-
sveinana okkar, sem sumir
telja einn og átta en aðrir
miklu fleiri, og eiga þeir
heima í jöklum og fjöllum en
koma á jólaföstunni til
byggða með gjafir handa
börnunum. Mörg börn er-
lendis halda að jólasveinninn
þeirra eigi heima á íslandi
og hafa Loftleiðir lyft undir
þá hugmynd, og allir vita að
hann hefur pósthólf á póst-
stofunni í Reykjavík og stend
ur fjöldinn allur af fólki í
bréfaskriftum fyrir hann. ís-
lenzkum börnum þætti það
bragðlaus jól ef ekki birt-
ist jólasveinn á barnaskemmt-
unum þeirra.
Sennilegast er þó að fyrir-
mynd jólasveinsins sé sótt til
vitringanna, sem færðu Jesú-
barninu gjafir sínar, gull,
reykelsi og myrru. Þó má
geta þess að kaþólskri tíð
fylgdu gjafir Nikolausar-
messu (Nikolausarprossion),
þann 6. desember, en færðist
í lútherskum sið á jólahátíð-
ina. Hinir gömlu Rómverjar
höfðu í líkingu við núverandi
jólahald. Satúrnusarhátíð,
sem þeir kenndu við skurð-
goðið Satúrnus. Var þetta
nokkurskonar uppskeru og
hvíldarhátíð. Það var ekki
óeðlilegt að menn hvíldust
og gleddust að lokinni upp-
skeru og héldu hátíðlegan
hækkandi sólarhring.
Á tímum keisaranna voru
lagðar þær takmarkanir á
gjafir, að þjónar og leigu-
liðar máttu ekki gefa hús-
bændum aðrar gjafir en leir-
krúsir og ljós. Þessar gjafir
sóttu uppruna sinn í fórnar
gjafir fortíðarinnar, sérstak-
lega ljósið. Og húsbændurnir
gáfu einnig svipaðar gjafir,
en allar urðu þessar gjafir
verðmeiri með tímanum. Á
tímum Satúrnusarhátíðanna
voru dæmi þess, að hinir
ríku skiptust á stórum gjöf-
um, t.d. fílum meðan betlar-
inn fékk belti. Algengt var
að konum væru gefnar hár-
spennur, kambar úr fílabeini
eða hárkollur, bækur, peninga
skrín, spil, speglar, vopn og
veiðitæki. Þessir tímar gáfu
líka möguleika á gjöfum eins
og góðum þjóni, matreiðslu-
manni, einkaritara, dansmær
eða hirðfífli.
Fyrsta jólakort veraldarinn-
ar var gert af enska lista-
manninum John Calcot Har-
sley, en fyrsta prentaða
(hektograveraða) jólakortið
kom út í 1000 eint. árið 1846
og er það af fjölskyldu, sem
lyftir heillaskál, og stóðu á
kortinu hin síðar klassísku
orð: „Gleðileg jól og gott
nýtt ár“. Henry Cale, sem
var fyrsti forstjóri Viktoríu-
og Albertssafnsins í London,
vildi hækka menningu og
reisn jólahaldsins meðal landa
sinna og setti upp sal með
jólakortum, teiknuðum af
Harsley, en enginn keypti
kortin. Það var fyrst árið
1870, fyrir 100 árum síðan,
að póstgjöldin lækkuðu, að
breyting komst á þessi mál.
Dagur heilags Valentíns, sem
haldinn var hátíðlegur í febr-
úar, hafði valdið póstaf-
greiðslunum ýmsum erfiðleik-
um en enn voru erfiðleik-
arnir ekki eins miklir með
jólapóstinn. En á þessu varð
breyting árið 1877, þegar til-
kynning var gefin út til al-
mennings: „Póstið jólapóst-
inn í tíma.“ Þessi uppörvun
hafði sín áhrif, allt til okkar
tíma, og er enn í notkun.
Myndir og motiv jólakort-
anna hafa tekið ýmsum breyt-
ingum frá dögum Harleys, en
öll eiga þau það sameiginlegt
að þau minna okkur á fæð-
ingu Jesúbarnsins, ljós og
birtu jólanna og eiga að færa
okkur hlýjar kveðjur og ósk-
ir um gleði og fögnuð af til-
efni hátíðarinnar.
Að endingu er það sagan
um jólatréð, en þær eru að
sjálfsögðu margar. Sumir
vilja líta á jólatréð sem
ímynd þess lífskraftar, sem
Jesú færði veröldinni, og jóla
tréð er grænt og fagurt, jafn-
vel í svartasta skammdeginu.
Fyrsta jólakort í heimi.