Fréttablaðið - 06.10.2010, Blaðsíða 28

MARKAÐURINN 6. OKTÓBER 2010 MIÐVIKUDAGUR10
S K O Ð U N
Málefni Íbúðalánasjóðs hefur nokk-
uð borið á góma í fjölmiðlum und-
anfarið. Sjóðurinn yfirtók verkefni
Húsnæðisstofnunar með lögum nr.
44/1998 um húsnæðismál og tók
til starfa í upphafi ársins 1999.
Afkoma sjóðsins var jákvæð frá
stofnun hans allt til miðs árs 2008
að einu ári undan skildu. Eiginfjár-
hlutfall hans jókst jafnt og þétt á
þessum árum og var komið upp í
8 prósent um mitt ár 2008.
Frá stofnun sjóðsins hafa verið
gerða nokkrar kerfisbreytingar á
rekstri hans, þær viðamestu árið
2004 þegar húsbréfakerfið var
lagt niður og stærstum hluta hús-
bréfa sjóðsins skipt yfir í íbúða-
bréf. Nýja íbúðabréfakerfið leiddi
til þess að sjóðurinn gat lækkað
vexti til viðskiptavina sinna um
samtals 0,95 prósent í kjölfarið.
BANKAR OG SPARISJÓÐIR
Aðeins um tveimur mánuðum
eftir að íbúðabréfakerfið var sett
á stofn komu viðskiptabankar
og sparisjóðir inn á íbúðalána-
markaðinn af gríðarlegum krafti
og buðu upp á endurfjármögnun
lána. Leiddi það til uppgreiðslna
hjá sjóðnum fyrir um 236 millj-
arða frá ágúst 2004 til ársloka
2006 en við þær dróst vaxta munur
sjóðsins saman. Sjóðurinn dró svo
sem hægt var út þau húsbréf, sem
enn voru á skuldahlið hans í auka-
útdráttum fyrir um 81 milljarð á
árunum 2004-2006.
Leitað var til Seðlabankans um
ávöxtun á þessu fé en hann bauð
umtalsvert lægri ávöxtun en aðrar
fjármálastofnanir og var sú ávöxt-
un hvorki verðtryggð né í sam-
ræmi við líftíma skuldbindinga
sjóðsins. Því má segja að það hafi
vart verið kostur fyrir sjóðinn
að geyma allt uppgreiðsluféð hjá
Seðlabankanum þar sem sjóður-
inn gætti ekki með því jafnvæg-
is milli eigna og skulda eins og
honum ber að gera skamkvæmt
ákvæðum laga og reglugerða.
Sjóðurinn greip því til þess ráðs
að semja við banka og sparisjóði
með lánasamningum um kaup á
greiðsluflæði hluta þeirra íbúða-
lána sem þeir höfðu þá þegar
lánað viðskiptavinum sínum.
Lánin í lánasamningunum þurftu
að uppfylla ákveðin skilyrði til að
draga úr áhættu sjóðsins. Samtals
námu þessi kaup um 100 milljörð-
um króna á árunum 2004-2005.
Sjóðurinn upplýsti Fjármála-
eftirlitið um fyrirhugaða lána-
samninga í desember 2004. Nokk-
ur umfjöllun var um kaupin á
þessum tíma og í kjölfar umræðu
á Alþingi var Ríkisendurskoðun
fengin til að kanna réttmæti
þeirra. Í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar frá nóvember 2005 kemur
meðal annars fram að hvorki lög
né reglur hafi verið brotin í þessu
sambandi heldur hafi sjóðurinn
ávaxtað féð eins og honum bar að
gera. Á blaðsíðu 26 í skýrslunni
segir: „Af framansögðu verður
því ekki annað ráðið en að sjóð-
urinn hafi með aðgerðum sínum á
sviði áhættustýringar náð að verja
sig fjárhagslegum áföllum“.
Þess ber að geta að ávöxtun inn-
lánsreikninga Seðlabankans var
á árunum 2005-2009 samtals um
tíu prósentum lægri en ávöxtun
lánasamninganna sem þýðir að ef
umrætt uppgreiðslufé hefði verið
lagt í Seðlabankann og geymt þar
á tímabilinu, væri eigið fé sjóðsins
um 10 milljörðum króna lægra en
það er í dag.
Einhverra hluta vegna hefur
umræddum kaupum verið líkt við
undirmálslán en það eru lán sem
veitt eru lántakendum sem tald-
ir eru í ákveðnum áhættuhópi og
því eru þau lán talin áhættumeiri
en önnur lán og þess vegna köll-
uð undirmálslán. Íbúðalánasjóður
takmarkaði áhættu sína með því
að velja sérstaklega áhættuminni
lán í lánasöfnum bankanna og er
því óraunhæft að líkja umrædd-
um kaupum eða lánasamningum
við undirmálslán.
EIGINFJÁRHLUTFALL SJÓÐSINS
Nú þegar hefur komið fram að
í kjölfar bankahrunsins hefur
sjóðurinn orðið fyrir tapi vegna
útlána en einnig hefur orðið tap
á lausafé sjóðsins sem var að
mestu varðveitt hjá viðskipta-
bönkum og sparisjóðum. Aukin
vanskil og útlánatöp lántakenda
sjóðsins og aukinn á fjöldi íbúða í
eigu hans hafa auk þessa haft nei-
kvæð áhrif á afkomu og þar með
á eiginfjárhlutfall hans. Rétt er þó
að benda á að fram að falli bank-
anna hafði Íbúðalánasjóði tekist
vel til í lausafjár- og áhættustýr-
ingu sinni, ásamt því að vanskil
hjá sjóðnum voru í sögulegu lág-
marki.
Í lok júní 2010 átti sjóðurinn 739
íbúðir sem hann hafði eignast eftir
uppboð og hugsanlega gætu þær
orðið yfir 1000 í lok árs 2010 og
gæti það, samhliða auknum van-
skilum, leitt til þess að útlánatap
sjóðsins aukist enn frekar og geti
skipt milljörðum króna á næstu
árum. Þá hefur rekstrakostnað-
ur sjóðsins aukist, einkum vegna
reksturs uppboðsíbúða. Þessir
þættir kunna því að leiða til enn
frekari lækkunar á eiginfjárhlut-
falli sjóðsins sem við síðasta árs-
hlutauppgjör var 2,1 prósent.
Borið hefur á þeim misskilningi
að þetta hlutfall þurfi að vera 5,0
prósent svo sjóðurinn geti staðið
við skuldbindingar sínar. Svo er
ekki enda hefur sjóðurinn stað-
ið við þær þrátt fyrir lækkandi
eiginfjárhlutfall. Um mikilvægi
eiginfjárhlutfallsins er því deilt.
Þá er í því sambandi vert að vekja
athygli á því að aðgengi sjóðsins
að fjármagni með útboðum íbúða-
bréfa hefur verið mjög gott að
undanförnu.
MIKILVÆG VINNA FRAM UNDAN
Starfandi er vinnuhópur á vegum fé-
lags- og tryggingamálaráðuneytis-
ins sem fjalla á um eiginfjárhlut-
fall sjóðsins og leggja fram tillög-
ur í því sambandi. Sjóðurinn hefur
þegar skilað viðskipta- og rekstrar-
áætlunum fyrir árin 2010–2013 til
Fjármálaeftirlitsins í tengslum við
samvinnu stjórnvalda og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins, en þær áætlan-
ir mun vinnuhópurinn notast við
til grundvallar vinnu sinni.
Ekki þarf að fjölyrða um þau
gríðarlegu áhrif og afleiðingar
sem núverandi efnahagskreppa,
einhver sú stærsta í manna minn-
um, hefur haft á innlendan fjár-
málamarkað, fasteignamarkað,
heimili og fyrirtæki. Það er því
ekki óeðlilegt að Íbúðalánasjóður
hafi einnig fundið fyrir þeim áhrif-
um. En þrátt fyrir það mun sjóður-
inn áfram leggja sitt af mörkum til
að koma til móts við lántakendur
á þeim erfiðu tímum sem nú eru í
efnahagslífinu, með þeim úrræð-
um sem í boði eru ásamt því að
vinna áfram að nýjum leiðum til
að auka við þjónustu sína við lán-
takendur og styðja við innlendan
fasteignamarkað eins og honum
ber skylda til. Mikilvægi sjóðs-
ins endurspeglast í því lagalega
hlutverki hans, sem meðal ann-
ars er að stuðla að því að lands-
menn geti búið við öryggi og jafn-
rétti í húsnæðismálum, sem og að
auka möguleika fólks til að eign-
ast eða leigja húsnæði á viðráðan-
legum kjörum.
Áhrif kreppunnar á starfsemi Íbúðalánasjóðs
Ívar
Ragnarsson
sviðsstjóri
fjármálasviðs hjá
Íbúðalánasjóði.
O R Ð Í B E L G
Auglýsingar njóta ekki sannmæl-
is í umræðunni á Íslandi, að því er
kemur fram í nýútkomnu tölublaði
Fítonblaðsins, sem er gefið út ár-
lega af auglýsinga- og markaðs-
stofunni Fíton.
Meginþráður-
inn í blaðinu er
að þrátt fyrir
neikvæða um-
ræðu komi aug-
lýsingar öllum
til góða. Í leið-
a ra blaðsi ns
segir að auglýs-
ingar geti auð-
veldað fólki að finna sér vörur og
þjónustu, stuðli að virkri sam-
keppni lægra vöru-
verði, styðji góð mál-
efni og skapi tekjur
fyrir þjóðarbúið.
Þormóður Jónsson
hjá Fíton segir blaðið
taka á þessari neikvæðu
umræðu sem og forræð-
ishyggju.
„Við teljum að aug-
lýsingar séu hornsteinn
í allri samkeppni sem
heldur niðri vöruverði.
Þá vinnum við í auglýs-
ingabransanum líka að al-
mannaheill, þar sem við
í Fíton gáfum til dæmis
okkar vinnu í átakinu Á
allra vörum sem safnaði 40
milljónum á dögunum.“
Þormóður bætir því við að
forræðishyggja, til dæmis
varðandi auglýsingar á
áfengi, skaði innlendan iðnað sem
keppi við erlenda vöru sem birtist
í erlendum miðlum. Þá styðji aug-
lýsingar samkeppni og lýðræði í
gegnum upplýsingamiðlun, meðal
annars með því að frambjóðendur
geti kynnt sig og sín baráttumál
fyrir væntanlegum kjósendum.
Auglýsingar séu, þegar allt
kemur til alls, jákvæðar fyrir
samfélagið í heild sinni.
„Það þarf að hugsa út fyrir
boxið þegar verið er að ræða nei-
kvætt um auglýsingar vegna þess
að í auglýsingalausum heimi erum
við ráðvillt.“ - þj
Auglýsingar til
almannaheilla
Fítonblaðið tekur upp hanskann fyrir auglýsingar.
ÞORMÓÐUR
JÓNSSON