SunnudagsMogginn - 13.06.2010, Blaðsíða 13

13. júní 2010 13
S
vo undarlega sem það kann að
hljóma gerir fólk sér stundum
ekki grein fyrir því að það
þjáist af fælni. „Sértæk fælni
(e. specific phobia) er kvíðaröskun sem
hrjáir marga og einkennist af miklum,
óraunhæfum ótta við afmarkaðan hlut
eða aðstæður,“ segir Unnur Jak-
obsdóttir Smári, sálfræðingur hjá
Kvíðameðferðarstöðinni. „Oft er það
hluti af röskuninni að fólk venst
ástandinu og trúir því að óttinn við
meinlausan hlut eða kringumstæður sé
eðlilegur. Hugsunarháttur verður
órökréttur og einstaklingurinn rétt-
lætir fyrir sjálfum sér óeðlilega hegðun
sem getur jafnvel hamlað honum að
lifa eðlilegu lífi.“
Í greipum óttans
Margir ættu að kannast við að hrylla
við skordýrum eða finna fyrir óróleika
um borð í flugvél. Unnur segir að slík
ónot falli ekki undir skilgreiningu
fælni: „Ef staðan er hins vegar orðin
þannig að þú forðast t.d. allar að-
stæður þar sem þú gætir rekist á það
sem þú óttast eða þolir við í þannig
aðstæðum með mikilli vanlíðan er oft
um fælni að ræða. Einstaklingur með
hundafælni gæti þannig forðast staði
eins og Ægisíðu vegna þess að fólk er
þar stundum á gangi með hundana
sína eða líður mjög illa í heimsókn hjá
vini sem á hund,“ segir hún.
Eins og við er að búast eru áhrifin á
líf fólks með sértæka fælni misalvarleg
eftir einstaklingum og eftir því hvað
þeir óttast. Þeir sem eru sjúklega
hræddir við slöngur þurfa t.d. litlu að
kvíða á Íslandi og myndu, að sögn
Unnar, ekki teljast vera fælnir þar sem
slíkur ótti hamlar vart daglegu lífi: „En
t.d. fælni við hunda getur skert lífs-
gæði fólks verulega því hundar eru
víða. Dæmi eru um að fólk komist
varla eitt út úr húsi af ótta við að mæta
hundi á leið sinni.“
Má oft laga á skömmum tíma
Næstkomandi miðvikudag, 16. júní,
stýrir Unnur ásamt Sigurbjörgu J. Lud-
vigsdóttur sálfræðingi fyrsta hluta
hópnámskeiðs við hundafælni hjá
Kvíðameðferðarstöðinni: „Rannsóknir
benda til þess að 10-12% fólks séu með
sértæka fælni af einhverjum toga,“
segir hún og bætir við að hundafælni
sé með algengari fóbíum.
Unnur segir góðu fréttirnar þær að
þrátt fyrir að vera algeng sé hunda-
fælni, sem og önnur afmörkuð fælni,
sú kvíðaröskun sem hvað auðveldast sé
að ná tökum á: „Í mörgum tilvikum
má ná miklum árangri með aðeins
tveggja klukkustunda meðferð,“ út-
skýrir sálfræðingurinn.
Unnur notast við svokallaða hug-
ræna atferlismeðferð til að vinna bug á
fælni: „Meðferðin gengur út á að vinna
með þær hugsanir og þá hegðun sem
viðhalda hræðslunni og kvíðanum.
Fólki er kennt að endurmeta hugsanir
sínar og takast á við fyrirbærið sem
það óttast í smáum skrefum,“ segir
Unnur og leggur á það mikla áherslu
að í meðferðinni sé enginn neyddur til
nokkurs hlutar. „Fólk er ekki látið
gera neitt sem það er ekki tilbúið að
takast á við, og meðferðin er öll í fullu
samráði við skjólstæðinginn.“
Eins
og lífið
sé í
hættu
Hópnámskeið við
hundafælni verður
haldið hjá Kvíðameð-
ferðastöðinni í vik-
unni. Ætla má að
10-12% fólks séu með
sértæka fælni af ein-
hverjum toga
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is
Það er hluti af vandanum að fóbíur geta náð svo sterkum tökum á fólki að jafnvel tilhugsunin um að leita sér aðstoðar, og geta átt von á því
að standa á endanum frammi fyrir því sem óttinn beinist að, verður allri rökhugsun yfirsterkari. „Stærsta skrefið er oft að viðurkenna vand-
ann fyrir sjálfum sér og hefja meðferðina,“ segir Unnur. Hundurinn Lubbi lætur sér hins vegar fátt um finnast.
Morgunblaðið/Ómar
Sértæk fælni getur beinst að alls kyns ólíkum hlutum eða kringumstæðum. Meðal algengra
fóbía má nefna ótta við kóngulær og geitunga, flughræðslu, innilokunarkennd og loft-
hræðslu. Einnig er hræðsla við blóð algeng, tannlæknafælni, ótti við sjúkdómasmit, við
þrumur og eldingar og svo ótti við vatn.
Ekki má gleyma félagsfælni sem er algeng kvíðaröskun og felur í sér ótta við neikvætt mat
annarra. Afleiðingarnar eru oft þær að fólk forðast félagslegar aðstæður eða þolir við í þeim
með mikilli vanlíðan.
Ekkert gamanmál
Fóbíur fólks eru stundum notaðar til stríðni og oft viðfangsefni gríns í kvikmyndum og sjón-
varpi. „En það má ekki vanmeta hversu illa fólki getur liðið vegna fóbíu. Þó svo hræðslan geti
virkað mjög órökrétt og jafnvel skondin í augum annarra getur manneskjunni liðið ofboðslega
illa. Það er mikilvægt að skilja að hún upplifir óttann á mjög raunverulegan hátt og raunar
eins og líf hennar sé í mikilli hættu,“ segir Unnur. Ótti við dýr og skorkvikindi er algengur.
Morgunblaðið/Arnaldur
Margt sem vekur ótta
Margt getur orðið til þess að
fóbía þróist hjá einstaklingi.
„Sumir hafa t.d. orðið fyrir
slæmri reynslu eins og hunds-
biti, sem er rótin að ótta
þeirra í garð hunda. Í öðrum
tilvikum getur fóbían verið
lærð s.s. að barn tileinkar sér
hræðslu móður eða vinkonu
við skordýr.“
Það virðist líka munur á
fóbíum eftir kyni: „Kvíðarask-
anir há jafnt konum sem körl-
um, en sumar tegundir af
fælni eru algengari hjá körl-
um, og aðrar algengari hjá
konum. Flestar tegundir sér-
tækrar fælni, s.s. við ákveðna
hluti eða dýr, eru t.d. meira
áberandi hjá konum en körl-
um.“
Ólíkar orsakir