SunnudagsMogginn - 13.06.2010, Blaðsíða 15

13. júní 2010 15
Ekki er allt sem sýnist þegar kemur að matvælum almennt eins og þær
stöllur hafa komist að með því að viða að sér ýmiss konar fróðleik um
efnið. Margrét nefnir kjötlím sem nýjasta dæmið um hvernig hægt er að
blekkja neytendur á löglegan hátt. „Þetta efni finnst í blóði dýra og bind-
ur saman kjöt og á að vera skaðlaust fólki. Hins vegar má nota það til
að umbreyta vinnslukjöti í næsta vel útlítandi steikur. Þannig að maður
veit ekki nema hægt verði að líma saman ruslkjöt á borð við eyru, húð,
sinar og kalla það lund. Þetta er í öllu falli ágætis leið til að blekkja
auga neytandans.“
Annað dæmi eru náttúruleg bragðefni eins og Sigurveig útskýrir. „Ég
hef lesið töluvert um þetta og komist að því að það má merkja vöru
með náttúrulegu bragðefni svo lengi sem hún hefur bragð af einhverju
sem er til staðar í náttúrunni. Hún þarf samt ekki að innihalda viðkom-
andi hráefni. Vara með náttúrulegu jarðarberjabragði inniheldur þannig
ekki endilega jarðarber, og alls konar dropafyrirtæki blómstra á
þessu.“ Raunar segir hún hugtakið „náttúrulegt“ vera blekkingu í sjálfu
sér. „Það þýðir ekki neitt. Þú getur haft mynd af kú á smjördollu og kall-
að vöruna náttúrulegt smjör, en það þýðir ekkert, ekki frekar en ham-
ingjusamt smjör.“
Og talandi um hamingju. Hamingjusamar hænur eru eitt og frjálsar
hænur eru annað. „Fólk ruglar þessum skilgreiningum oft saman. Ef
það er opinn gluggi á hænsnahúsinu vissan tíma á dag og þær hafa að-
gang að útisvæði má segja á merkingum að hænurnar séu hamingju-
samar. Þá skiptir engu hvort þær séu svo margar inni í húsinu að þær
geti ekki hreyft sig eða séu of þungar til að troða sér framhjá öllum hin-
um hænunum og koma sér út um gluggann. Hins vegar gildir annað ef
tekið er fram að hænurnar séu í lausagöngu eða frjálsar.“ Þær taka þó
fram að þær viti ekki nákvæmlega hvernig málum sé háttað á
hænsnabúum hérlendis. „En við þessar skilgreiningar er stuðst í þeim
löndum sem við tökum reglugerðir okkar frá og berum okkur saman við
og má því ætla að það sama sé uppi á teningnum hér.“
Blekkingar í búðinni
Iðulega er raunin þó önnur eins og þær
komust að með því að kanna innihaldslýs-
ingar réttanna. „Skólunum er gert skylt að
versla bara við ákveðna birgja. Við fengum
upplýsingar um hverjir þeir væru og
hringdum svo í þá,“ segir Margrét og Sig-
urrós heldur áfram. „Það gekk reyndar illa
að fá upplýsingar í byrjun. Vinkona okkar
á barn með fæðuofnæmi, þannig að við
öfluðum okkur upplýsinga á þeim for-
sendum og kröfðumst þess að fá mun ít-
arlegri upplýsingar um innihald en við
höfðum áður fengið.“
Kartöflur í dularfullum legi
Þær upplýsingar voru mjög upplýsandi.
„Við komumst t.d. að því að kjötbollur á
matseðli skóla eru í flestum tilfellum fars-
bollur og uppistaðan í farsinu er reykt
trippakjöt og kindakjöt. Það getur verið
hvað sem er af skepnunni; fita, sinar,
brjósk og annað ruslkjöt sem færi í tunn-
una á flestum heimilum. Í sumum til-
fellum er prótíninnihaldið komið niður
fyrir kolvetnamagnið sem sýnir að það er
afar lítið kjöt í matnum, heldur er hann
aðallega uppfyllingarefni.“
Margrét tekur dæmi af öðrum algengum
rétti á matseðlum skóla, sviknum héra.
„Hann kemur í skólana foreldaður og
tilbúinn til hitunar og inniheldur m.a.
kindakjöt, nautakjöt og trippakjöt fyrir
utan vatn, uppfyllingarefni og ýmiskonar
E-efni.“ Sigurrós heldur áfram: „Þegar
kjöttegundirnar eru orðnar þrjár segir það
sig sjálft að ekki er um gæðavöru að ræða.
Einnig er engin trygging fyrir því að kjöt
hverrar tegundar sé allt af sömu skepn-
unni. Í Bandaríkjunum hafa menn komist
að því að í einum kjöthakkbakka getur
verið kjöt úr þúsundum kúa.“
„Við viljum kalla þetta fóður,“ segir
Margrét. „Ég kaupi aldrei svona mat. Og
þegar kemur að fiskinum er ástandið engu
skárra. Lýðheilsustöð miðar við að hann
sé tvisvar í viku og á matseðlum sjáum við
að oft er soðin ýsa einu sinni í viku en hin
fiskmáltíðin er t.d. saltfiskstrimlar, fisk-
inaggar, fiskur í Orly-deigi eða fiskibollur
sem allt kemur foreldað í mötuneytin.“
Og þar er síður en svo hreinn fiskur á ferð
að þeirra sögn.
T.a.m. fundu þær út að saltfiskstrimlar
innihalda hátt í tuttugu innihaldsefni.
„Fiskafurðir, oft á tíðum dulbúnar í þykku
lagi af raspi, geta verið hingað komnar frá
jafn fjarlægum löndum og Alaska og Kína.
Þetta kom fram á fundi sem við áttum
með nefnd um hagræðingu mötuneytanna
og virtist engum þykja það neitt tiltöku-
mál. Við eigum að heita stolt fiskveiðiþjóð,
en á sama tíma bjóðum við börnunum
okkar upp á innfluttan fisk. Því er haldið
fram að í fiskbollum sé hrein ýsa en sam-
kvæmt upplýsingum frá fyrstu hendi er
það ekki svo. Ýsan er einfaldlega of dýrt
hráefni til að hún sé hökkuð í fiskbollur. Í
staðinn er notaður svokallaður fiskmarn-
ingur. Ekki það að fiskmarningur sé
óhollur en ég efast um að við fullorðna
fólkið færum út í búð og keyptum okkur
eitt kíló af marningi. Þetta dæmi sýnir að
eitthvað vantar upp á vitneskju og þekk-
ingu hjá þeim sem með þessi mál fara í
umboði okkar foreldra,“ segir Margrét og
Sigurrós kinkar kolli. „Við fundum líka út
að prótínmagnið í bollunum var 13 grömm
og kolvetnismagnið 11-12 grömm. Það
þýðir að hveiti, sojaprótein og önnur upp-
fyllingarefni eru í mjög miklu magni.“
Það er þó ekki bara fiskurinn sem er
innfluttur um langan veg, eins og Sig-
urveig bendir á. „Það má líka velta því
fyrir sér hvaðan kartöflurnar sem börnin
fá í matinn eru komnar. Þær koma oftast
inn forskrældar og forsoðnar í dularfullum
legi og það er engin næring eftir í þeim
þegar þær eru jafnvel búnar að ferðast um
hálfan hnöttinn. Og það eru fleiri svona
dæmi.“ Hún gagnrýnir líka hversu stuttan
tíma börnin fá til að borða í mörgum skól-
um. „Þau fá kannski 10-15 mínútur til að
skófla í sig matnum og sum börn ná hrein-
lega ekki að borða á þessum stutta tíma.
Þau sem eru óframfærnari en önnur og
troða sér ekki fremst í röðina eru kannski
nýkomin með á diskana þegar matartím-
inn er búinn.“
Þá segja þær mikið vanta upp á að börn-
in fái nægju sína af ávöxtum og grænmeti í
skólunum. „Á matseðli margra skóla segir
að grænmeti og ávextir fylgi með, eins og
Lýðheilsustöð leggur áherslu á. Ég hef hins
vegar heyrt frá kennara í einum skólanum
að þegar hún er að vinna í mötuneytinu
segi kokkurinn henni fyrir matinn hversu
mikið grænmeti hún megi gefa hverju
barni og það geta t.d. verið tveir papriku-
strimlar á barn. Ef barnið vill meira á að
gefa því meiri bjúgu,“ segir Sigurrós.
Liggja í vatnskrönunum
Að þeirra mati er fullkomlega óviðunandi
að börnin fái slíkt magn unninna kjöt- og
fiskvara í skólanum „á sama tíma og rann-
sóknir sanna að þær eru skaðlegar,“ segir
Margrét og rifjar upp nýlegar fréttir af
rannsókn vísindamanna við Harvard-
háskóla. Hún sýndi að unnar kjötvörur
valda aukinni hættu á hjartasjúkdómum
og sykursýki en fimmtíu grömm af slíkum
kosti á dag auka líkurnar á hjartasjúk-
dómum um 42 prósent og á sykursýki um
19 prósent. Þá beini Alþjóðakrabbameins-
rannsóknarsjóðurinn því til foreldra að
halda börnum sínum frá unnum kjötvör-
um, en niðurstöður rannsókna sjóðsins
sýni meðal annars að hætta á krabbameini
í ristli aukist um 50% ef fólk neyti 50
gramma af unnum kjötvörum daglega.
„Og börnin okkar eru á þeim aldri sem
þau eru móttækilegust fyrir krabbameins-
valdandi efnum,“ segir Margrét. „Ef ekk-
ert verður gert í þessum málum núna á
þetta mataræði í skólunum eftir að kosta
okkur óhemjumikla peninga í framtíðinni
vegna heilsufarsvandamála. Á að spara á
kostnað heilsu barnanna okkar?“
„Fæðuóþol barna hefur líka aukist
verulega síðustu ár og kannski má rekja
það til þessara hluta,“ segir Sigurveig.
„Einn birginn sagði einmitt að það væri
svo skrýtið að það væru alltaf fleiri og fleiri
foreldrar að hringja út af börnum með
’
Einn birginn sagði
einmitt að það væri
svo skrýtið að það
væru alltaf fleiri og fleiri
foreldrar að hringja út af
börnum með óþol – kannski
ekki bráðaofnæmi heldur
magaverki og vægari
kvilla.
Morgunblaðið/Golli
Morgunblaðið/Ómar