Svanir - 01.05.1939, Síða 31

29
mjög fagrir og sérstaklega þó umhverfi þeirra. 1 þá hafa
nú nýlega verið sprengdir laxastigar með góðum árangri.
Helztu þverár Norðurár eru: Hellisá og Austurá að aust-
an, en að vestan Búrfellsá, Hvassá (hjá Fornahvammi),
Sanddalsá, Litlaá (hjá Hvammi), Dýrastaðaá, Búðardalsá,
Bjarnadalsá og loks Hrauná, lítill lækur, er kemur fram úr
Hreðavatni. Alla jafna eru ár þessar fremur vatnslitlar,
en voru löngum slæmir farartálmar í vatnavöxtum, áður
en brýr komu á þær, einkum þó Hvassá, Sanddalsá og
Bjarnadalsá; gátu þær oft orðið ófærar.
Eina stöðuvatn dalsins er Hreðavatn, nál. l1/^ km.- að
stærð. Það er neðst í dalnum, vestanvert við Grábrókar-
hraun, í grunnu dalverpi, er opnast til norðausturs, og
hefir vatnið myndazt við það, að hraunið hefir stíflað af-
rennsli dalsins. I vatninu eru tveir skógivaxnir hólmar.
Það er víða alldjúpt og nokkur silungur í því.
Talið er að Norðurárdalur hafi myndazt við landsig,
þannig, að hin mikla basalthella, sem er undirstaða lands-
ins, hafi rofnað og því næst missigið umhverfis sprung-
urnar; sjást þess glöggar menjar í Grjóthálsi (stallasig).
Basaltlögin íslenzku eru til orðin við eldsumbrot, þannig,
að hver hraunbreiðan hefir hlaðizt ofan á aðra. Myndun-
arskeið þeirra eru talin tvö, og er því talað um eldri basalt-
lögin, sem mynduðust snemma á Nýju-öldinni, og yngri
basaltlögin, sem urðu til á síðara hluta hennar. f millitíð
(á Miosentímanum) hafa orðið hlé á eldsumbrotunum og
þá myndazt allþykk móbergshella.
f fjallinu fyrir ofan Hreðavatn finnast víðáttumikil surt-
arbrandslög í móbergi þessu, og á nokkrum stöðum sjást
heillegar leifar trjáblaða í steingerðum leir. Þessar gróður-
leifar sýna, að á Miosentímanum hefir loftslag verið svip-
að hér á landi og nú er suður við Miðjarðarhaf. Hávaxnir
hlyn- og beykiskógar hafa þakið landið með sínum fögru
krónum. En svo kom að því, að þessi íslenzka paradís
varð að lúta í lægra haldi fyrir hamförum náttúruaflanna.
Eldgos hófust að nýju og þykk berglög lögðust yfir hinn