Hugur - 01.06.2004, Blaðsíða 98

96
Sigrtður Þorgeirsdóttir
samtímaheimspeki. Habermas gagnrýnir þennan heimspekilega stíl vegna
þess að hann telur að hann grafi undan viðmiðum um sannleika og skynsemi
á upplýstum nútíma. Það er rétt hjá Habermas að benda á að gagnrýni
Nietzsches á frumspekileg sannleikshugtök sé undanfari póstmódernískrar
gagnrýni á algildi sannleika. En leiðir afbygging Nietzsches á eðlishyggju um
kynjamismun sem farvegur fyrir gagnrýni hans á frumspekileg sannleikshug-
tök nauðsynlega til andskynsemishyggju eins og Habermas fullyrðir? Eg
held því fram að hér birtist einsýni í viðhorfi Habermas til heimspeki Nietz-
sches. Heimspeki Nietzsches um konur og sannleika einkennist af togstreitu
milli afbyggingar á heimspekilegum kenningum um algildi sannleika annars
vegar og hins vegar einkennist hún af heimspekilegri afstöðu í anda
Upplýsingarinnar sem er rekin áfram af vilja til að leita og finna sannleika.
Þessi togstreita milli andskynsemishyggju og skynsemishyggju er augljós í
heimspekilegum hugleiðingum hans um konur. Enn fremur birtist hún í
kvenmyndhverfingum hans um frumspekilegan sannleiksskilning.
Aður en lengra er haldið er rétt að geta þess að gagnrýni Nietzsches á
sannleika hverfist einungis um frumspekilegar tilraunir til að leggja grunn að
því sem er „satt“ og „ósatt." Hann tjáði sig ekki um rökleg viðmið sannleika
og lygi líkt og gert er í sannleikskenningum 20. aldar, hvort sem það er í
samkvæmnis- eða samsvörunarkenningum um sannleika, svo dæmi séu tek-
in. Hann myndi samsinna því að rökleg viðmið tungumáls geri út um „sann-
ar“ og „ósannar" yrðingar. Hann myndi ekki hafna hugmyndum um „nauð-
synlegan sannleika" eða staðreyndasannleika eins og eplið er grænt ef eplið
er grænt. Hins vegar myndi hann segja að öllum slíkum yrðingum liggi til
grundvallar viðmiðunarkerfi sem sé reist á tilteknu gildismati eða hagsmun-
um. Þess vegna er sannleikur „afstæður“ út frá tilteknum gildisviðhorfum
sem eru jafnframt afsprengi valds. Sú túlkun á staðreynd, hlut eða fyrirbæri
er „sönn“ sem verður ofan á, sem hinum sterkari tekst að fá viðurkennda sem
„sanna“ og andstæðu hennar sem ',,ósanna“.
Frumspeki kynjamismunar
Aður en vikið er að notkun Nietzsches á kvenímyndum í gagnrýni hans á
sannleika er rétt að líta á hinar ýmsu myndir og myndhverfingar um konur í
verkum úr síðheimspeki hans. Eins og áður sagði notfærir Nietzsche sér
klassískar tvíhyggjuhugmyndir um kynjamismun í þeim lýsingum sínum á
honum sem sverja sig í ætt við eðlishyggju. Það sem er athyglisvert við notk-
un hans á þessum klisjum um kynin er að karlar virðast ekkert síður lélegir
eða heimskulegir en konur. Karlar virðast á köflum vera ófullkomnari verur
en konur sem virðast aftur á móti stundum vera klókari og lævísari. Konur,
sem eiga sér það hlutverk eitt að ala börn, birtast oft einungis sem hjálpar-
heflur karla. Til hliðar við slíkar myndir má sjá göfgaðar ímyndir karla og
kvenna. Karla sem stríðsmenn og konur sem líta efasemdaraugum á lífið sem
ber vott um djúphugult veruleikaskyn. Nietzsche beitir slíkum göfguðum