Hugur - 01.06.2004, Blaðsíða 102

IOO
Sigríður Þorgeirsdóttir
tugum hafa miklar framfarir átt sér stað á sviði rannsókna sem varpa ljósi á
náttúruvísindalegan bakgrunn og tilurð höíiiðkenninga Nietzsches.35 Hinar
vísindalegu „sannanir“ sem hann taldi sig finna á vilja- og endurkomukenn-
ingunum (m.a. í lífeðlisfræði) geta augljóslega einungis verið tilgátur.
Þessar megin kenningar ber að skilja sem frumspekilegar tilgátur um ei-
lífðarvanda um veru, verðandi, orsakasamhengi, hugsun, frelsi viljans, sam-
band líkama og sálar o.s.frv. Sally Haslanger skilgreinir þess konar hugleið-
ingar sem „ráðgátunálgun“ við frumspekilegar spurningar. Slík nálgun gemr
af sér frumspeki sem hefur sagt skilið við bjarghyggju og á þann hátt má auð-
kenna hana sem póst-frumspekilega frumspeki. Hugtakið „ráðgátunálgun“
undirstrikar að vandamáiin sem fengist er við eru hugsuninni þraut, furða
eða leyndardómur. Haslanger lýsir því með eftirfarandi hætti:
Samkvæmt þessari skoðun er frumspeki ekki, alla vega ekki í hefð-
bundnum heimspekilegum skilningi, af ætt bjarghyggju. Frumspeki
er ekki leit að sjálfgefnum forsendum sem væru grunnur hins mik-
ilfenglega mannvirkis þekkingarinnar. Það má með sönnu segja ráð-
gátu-frumspeki vera frumspeki íverunnar: spurningarnar, gáturnar
og svörin sem lögð eru til við þeim koma upp í hugsun okkar sem
andsvar við fræðilegum og hagnýtum áskorunum sem við stöndum
frammi fyrir.“36
Nietzsche er þeirrar skoðunar að fræðileg og hagnýt umhugsunarefni af
þessum toga séu sprottin af djúpri mannlegri þörf. Hann er sammála Schop-
enhauer um að mannverur séu haldnar „frumspekilegri þörf.“37 Heimspek-
ingar eru illa haldnir þessari þörf, ef svo má að orði komast, og elska þess
vegna þessar ráðgátur á sama hátt og þeir elska lífið. Heimspeki er philia/ást
og hún er „ást á konu sem vekur með okkur efasemdir."38
Sagan um Baubo er dæmi um áðurnefnda íveru-frumspeki. Sem kenning
um grundvallarlögmál lífsins er hún veraldleg frumspeki vegna þess að
henni er ætlað að vera andsvar við hvers konar markhyggju eða heilræðis-
hugsun sem gegnsýrir hefðbundna frumspeki.39 Baubo er dæmi um hvern-
ig Nietzsche leitar fanga í forngrískri goðafræði í viðleitni sinni til að grafa
undan platonsk-kristilegri tvíhyggju frumspekihefðarinnar. Með því að
hverfa aftur til menningararfleifðar sem ríkti á undan þessari hefð reynir
35 Wolfgang Múller-Lauter, Nietzsches Philosophie der Gegensátze und die Gegensátze seiner Philosophie,
Berlin/New York: de Gruyter, 1978; Gunter Abel, Die Dynamik der Willen zur Macht und die ewige
Wiederkehr des Gleichen Berlin/New York: de Gruyter, 1984, Marco Brusotti, Die Leidenschaft der Er-
kenntnis, Berlin/New York: de Gruyter, 1996.
Sally Haslanger, „Feminism in Metaphysics: Negotiating the Natural", í Miranda Fricker and Jenni-
fer Hornsby (ritstj.), The Cambridge Companion to Feminism, Cambridge: Cambridge University
Press, 1999,114.
Arthur Schopenhauer, „Uber das metaphysische Bedúrfnift des Menschen", Die Welt als Wille und
Vorstellung, II/I, Zúrcher Ausgabe der Werke, Zúrich: Diogenes, 1977,186-219.
Friedrich Nietzsche, Diefröhliche Wissenschaft, Formáli, § 3. KSA 3, 350.
Sbr. bók Karls Löwith um hvernig vestræn heimspeki er lituð hjálpræðishyggju. Weltgeschichte als
Heilsgeschehen, Stuttgart: Metzler, 1953.