Helgafell - 02.12.1943, Qupperneq 16

398
HELGAFELL
— eða jafnvel verða nýtt þrjátíu-ára-stríð: mundu þeir endast til að bíða
þangað til 1969 ? Og á hina hliðina: hvað er hinum svo nefndu hraðskiln-
aðarmönnum brátt ? Eru þeir það áfjáðir, að þeir séu staðráðnir í að kljúfa
þjóðina og ef til vill stofna málinu í beinan voða, heldur en að þola töf,
sem varla þyrfti að verða sérlega löng ? — Frá mínum bæjardyrum séð er
það eina, sem e\\i má gerast í málinu, einmitt þetta, að kljúfa þjóðina.
Kljúfa þjóð, sem er sammála í öllum aðalatriðum, um hreint og beint auka-
atriði I Ef svo illa skyldi fara, þá mætti með sanni segja, að íslands óham-
ingju verði allt að vopni.
En nú skal vikið að því aftur, sem áður var á drepið, hvort þjóðin sé
í raun og veru fyllilega undir það búin, að ganga formlega frá framtíðar-
skipulagi lýðveldisins þegar á næsta sumri. Reyndar skal viðurkennt, að
þetta undirbúningsleysi þyrfti ekki eitt út af fyrir sig að vera til fyrirstöðu
bráðum sambandsslitum og mundi vafalaust ekki verða það, ef að hægt væri
að ná til hins samningsaðilans. Ut úr þeim vanda mætti bjargast með bráða-
birgðaskipulagi eða með því að hlíta við þá tilhögun, sem þegar er á komin,
þangað til þjóðin hefði áttað sig á því til fulls, hvert form lýðveldis hún
leldi sér haganlegast.
Aðalkjarni málsins og það, sem allt á veltur, er vitanlega þetta: að oss
fari stofnun hins nýja, frjálsa ríkis vel úr hendi. Varla nokkur maður mun
bera á móti því, að um ýmsar leiðir geti verið að ræða, og allmikið sé undir
því komið, að vér misstígum oss ekki þegar í fyrsta sporinu; að oss með öðr-
um orðum takist að velja rétta leið — beztu leiðina. En hver leiðin er bezt!
Það er einmitt sú spurning, sem þjóðin varla er viðbúin að svara í bili,
og gera mætti ráð fyrir, að hún þyrfti eitt ár eða tvö til að átta sig á.
Bráðnauðsynlegt virðist, að gefinn yrði út handhægur leiðarvísir um helztu
afbrigði í stjórnskipun þeirra lýðvelda, sem líklegast þætti að læra mætti
af. En það eru lifnaðarhættir þjóðarinnar sjálfrar og kjör þau, er landið býður,
sem jafnan verða að ráða úrslitum, ef vel á að takast að byggja upp þjóð-
félag. Allar eftirhermur eru hlægilegar og geta orðið hættulegar. Þeim ís-
Iendingum, sem nú lifa, ætti að vera það metnaðarmál mest allra, að stjórn-
skipun hins nýja ríkis og hin nýja lögbók vor yrðu ekki að öllu eftirbátar
stjórnskipunar þjóðveldisins á söguöldinni og Grágásar hinnar fornu.
Grundvöllur þessa nýja ríkis, íslenzka þjóðin, er eins óbrotin og hugs-
azt getur: sjómenn, bændur og annar vinnu- og athafnalýður, og þjónar þeirra
í embættum og viðskiptum. Um aðra er ekki að gera. Hér er enginn aðall,
engir auðhringar, og allt prjál óviðeigandi. Einhver vísir auðsöfnunar mun
vera til, enda nauðsynlegt, að fjármagn safnist í landinu, og ætti ekki að
stafa af því hætta, ef þing og stjórn er þannig skipuð, að þjóðarvilji ráði.
Ríki það, sem reist verður á þessum grundvelli, ætti að vera jafn óbrotið
og grundvöllurinn sjálfur. Forsetinn mætti vera raunverulegur forseti, ekki