Helgafell - 02.12.1943, Page 23

LÖGSKILNAÐUR EÐA HRAÐSKILNAÐUR ?
405
hlusta á fastlega rökstudd andmæli íslenzkra andmælenda sinna um þetta
mál. Sannaðist á þeim, að minna mega rök en ríki.
RáSlegging Englendinga olli því, aS Alþingi samþykkti 17. maí, aS þó
aS „Island hefSi öSlazt fullan rétt til sambandsslita viS Danmörku”, þá teldi
það ekki ,,að svo stöddu tímabært, vegna ríkjandi ástands, að ganga frá
formlegum sambandsslitum og endanlegri stjórnskipun ríkisins“. Þessi sam-
þykkt Alþingis er að vísu ekki krafa um endurskoðun, að minnsta kosti ekki
að formi til, en þó er hitt víst, að Stauning, sem þá var forsætisráðherra Dan-
merkur, taldi sig líta svo á samþykktina, og mótmælti ríkisstjórn Islands eigi
þeim skilningi hans.
Bjarni Benediktsson heldur því fram, að í júnímánuði 1941 hafi „ríkjandi
ástand“ gerbreytzt. En þá urðu þau tíðindi, að gerður var samningur um þaS
,,milli Breta og Bandaríkjanna annarsvegar og lslendingar hinsvegar, að
hernámi Breta skyldi aflétt og þar með vera úr sögunni sú skerðing á full-
veldi Islands, sem því hefði verið samfara. 1 stað þess samdi Island um það
viS Bandaríkin, að þau skyldu taka aS sér hervarnir Islands til ófriðarloka“.
Bjarni getur þess ennfremur, að með sjálfri samningsgerðinni hafi Bretland
og Bandaríkin viðurkennt ,,að sambandslögin væru ekki í gildi, a. m. k.
þegar samningurinn var gerður“, — en síðar kemur í ljós, að Bjarni, mál-
staðar síns vegna, verður að halda því fram, að sambandslögin geti gengið
í gildi aftur af sjálfu sér að ófriðarlokum. Þó er það tekið fram í samningnum
ótvíræðum orðum, að Bretar og Bandaríkjamenn lofi að viSurkenna , .algert
frelsi og fullveldi lslands“ og heiti því jafnframt að styðja málstað hins full-
valda íslenzka ríkis á friðarþingi því, er haldiS verður eftir styrjöldina. Ég
man þær stundir, að málefnum lslands hefSi þótt allvel komið, ef það hefði
átt greiða og ugglausa lagaleið til skilnaðar, og engilsaxnesku stórveldin hefðu
þar að auki viðurkennt fyrirfram rétt þess til „algerðs frelsis og fullveldis“.
V.
Ég hygg, að enginn lifandi maður hafi getað orðið annars var en aS all-
ur almenningur á Islandi yndi þessum málalokum hið bezta. En öðru máli
gegndi um nokkra pólitíska foringja. 1 þeirra flokki eru sumir góðir
vinir mínir og margir kunningjar. En háttalag þeirra, síðan þeir í eins\is
umboði tóku hraðskilnaðinn á dagskrá, hef ég aldrei skilið og skil ekki enn.
ÞaS er eigi öðru líkara en að einhvers konar njálgur þjái þá og láti þá ekki
í friði, hvorki nótt né dag. Og eftir að Bandaríkin höfðu gerzt verndarríki
Islands, gerSist njálgurinn enn þá ásæknari og ónotalegri. Nú urðu hrað-
skilnaðarmenn nálega óviSráðanlegir. Ef einhver hreyfði andmælum gegn
orðasukki þeirra og öfugmælum, urðu þeir ókvæða við. „SíSustu mánuðina
hefur heyrzt blásið til undanhalds. Þann hljóm verður að kæfa áður en hann
nær að æra landslýðinn eða einhvern hluta hans“, sagði Bjarni Benedikts-