Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 25

Bókmenntarýni Sigurbar Nordals
Eitt hefur mér aldrei dottið í hug að efast um. Andinn hefur komið yfir
kunningja minn, þó að eg fyndi þess engin merki, þegar eg las kvxðin. Hann
var alveg einlægur, þegar hann sagði mér frá reynslu sinni, og í því efni hefur
honum ekki skjátlazt. A þessum augnablikum hefur hann fengið að skyggnast
inn í dýrðarheima listarinnar, og eg get öfundað hann af að hafa lifað þau.
Hitt er annað mál, hvort sú reynsla hans sker úr um gildi kvæðanna.
(Áfangar, I, bls. 242)
Það má auðvitað til sanns vegar færa að „dýrðarheimur listarinnar" sé
hvergi til nema innra með manninum sjálfum, en að hugsa sér hann sem eitt-
hvað sjálfstætt og óháð raunverulegri list, eins og hér virðist gert, flytur
hann inn á svið sálarfræðinnar, og jafnvel sú fræðigrein mun eiga bágt með
að gera hann að viðfangsefni ef hann hlýtur enga tjáningu, ekkert merking-
arbært form.
I lok greinarinnar um Viljann og verkið virðist mér Sigurður kominn
mjög nærri þeirri niðurstöðu að það sé skáldskapurinn sjálfur sem skiptir
mestu máli, en ekki undanfarandi reynsla skáldsins, og þar með að þeirri
niðurstöðu að efni og form kvæða verði ekki skilin að. Eg get þó hvergi séð í
verkum hans merki þess að hann hafi stigið þetta skref til fulls þannig að
hann hefði getað tekið undir fyrrgreind orð Eliots.
V
Þótt maðurinn að baki verkunum væri sjálfstætt viðfangsefni í bókmennta-
rannsóknum Sigurðar Nordals, var hann sem fyrr segir ekki eina markmið-
ið. Hann leit einnig á ritin sem „hlekki í rás viðburðanna“, túlkaði þau í
sögulegu ljósi. Og ef við höldum okkur enn við samanburð við Eliot og þá
nýrýni sem fylgdi í kjölfar hans, þá hygg ég að söguskoðun Sigurðar
Nordals hafi staðist tímans tönn miklum mun betur. Sú áhersla, sem fyrstu
andófsmenn gegn ævisögustefnunni og hinni rómantísku skáldskaparhug-
sjón lögðu á séreinkenni og séreðli skáldskaparins, leiddi þá einatt í þá
freistingu að einangra bókmenntirnar frá öðrum þáttum mannlífsins. A
hinn bóginn leiddi það svo sem sjálfkrafa af hugmyndum Sigurðar um rætur
skáldskaparins í heildarlífsreynslu skáldsins að hann hlaut að tengja bók-
menntaverkin við söguna í víðum skilningi, við samtíð skáldsins og fortíð.
Túlkun hans á Völuspá er í sjálfu sér ágætt dæmi um þetta. Hann setti þar
fram hugmyndir um að kvæðið væri til orðið á mörkum heiðins siðar og
kristins, í því umróti sem verður þegar gamalli heimsmynd er ógnað af
nýrri.
Islenzk menning I er vitaskuld órækasti vitnisburðurinn um það hvernig
Sigurður Nordal leit á bókmenntasögu sem samofna annarri sögu. Um
15