Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 129

hneigist öll að hinu skoplega: ungur
maður í alltof stórum skóm. Skopfærsl-
an ristir þó grunnt því hún einkennist
fremur af góðlátlegri kímni en kald-
hæðni. Að mínum dómi skilar aðferð
Péturs ekki innri manni Andra á sann-
færandi hátt. Persónan er undarlega fjar-
læg þótt hún sé nú komin í miðju frá-
sagnarinnar. Við lítum gervið en varla
það sem að baki býr. Hið raunverulega
andlit kemur ekki í ljós.
Stíll og form
Pétur byggir sögur sínar á annan hátt en
skýrslugerðarmenn. Þær eru einfaldar
en brotakenndar og einkennast af ljóð-
rænum myndum, smáum frásöguháttum
eða fabúlum og innskotum. Pétur beitir
mynd og lýsingu án þess þó að gefa
söguþræðinum á kjammann einsog
módernistarnir gerðu. En séu sögur
hans lesnar í samhengi (sem er sjálfsagt
mál) kemur fljótt í ljós hefðbundið
mynstur þroskasögunnar þar sem lýst er
leið einstaklings til upptöku í samfélag
hinna fullorðnu. Viðbrögð Péturs við
þessu formi eru á engan hátt frumleg:
söguhetja hans fæðist inní ákveðið sögu-
legt umhverfi sem hún síðan mótast af.
Pétur á J>að sammerkt með höfundum
einsog Olafi Hauki, Guðlaugi Arasyni,
Asu Sólveigu og Vésteini Lúðvíkssyni
að lýsa fólki sem bundið er og hreinlega
skapað af samfélagi sínu. Slík vélhyggja
er ekki ný af nálinni. Mörgum hefur í
gegnum tíðina sést yfir að mótun mann-
eskju er flókið mál og ræðst í díalektísku
samspili sálarlífs og samfélags. Mann-
eskjan er í senn engum öðrum lík og
mörgum öðrum lík, eyland og ekki ey-
land, þroski hennar bæði einstæðs og
almenns eðlis.
Viðhorf Péturs valda því að söguhetja
hans verður hálfvegis utangátta, einkum
Umsagnir um brekur
í tveimur fyrstu bókunum. Hún er
„objekt“ eða afleiðing atburðarásar sem
gerir hana að því sem hún er. Einnig
hneigist höfundur til að drepa málum á
dreif svo fyrstu kynni Andra af veruleik-
anum fara að mestu fyrir ofan garð og
neðan. Þegar dregur að afdrifaríkum
hvörfum á þroskabraut hans er einsog
höfundur missi málið. Texti hans virðist
ekki rúma dýpri tilfinningar einsog upp-
götvun sérstöðu og sektar, ranglætis og
dauða. Fallið vantar. Sársaukann.
Ástæða þessa er ekki aðeins fólgin í
lífsmynd höfundarins heldur og í mis-
vægi eða misræmi stíls og forms í sögum
hans.
Gera má þá kröfu til skáldverks að
stíll og form falli hvort að öðru. Að
öðrum kosti klofnar það í sjálfu sér og
stenst ekki sem listræn heild. Þess þykir
mér gæta hjá Pétri. Hann leggur upp
með epíska þroskasögu í farangrinum en
á leiðinni sundrast hún í fjölda málklasa
eða myndbrota sem honum tekst ekki
að safna saman í heildarmynd. Þó að
stíllinn sé agaður skortir hann þá tákn-
legu hnitmiðun og breidd sem myndræn
og brotakennd bygging sagnanna krefst.
Stundum er einsog orðaleikir og skrýtl-
ur hrannist upp sjálfra sín vegna en ekki
víðara sögusamhengis. Heilu kaflarnir
eru lítið annað en gamanmál sem vissu-
lega bera vott um mikla hugkvæmni en
eru næsta rislítill skáldskapur. Aðrir
kjarnast í Ijóðrænum einangruðum
myndum með litla skírskotun út fyrir
sig. I 3ja kafla Persóna og leikenda er til
dæmis hlaðið saman Infernólíkingum:
Uti á stoppustöð stóð hópur af
skuggum eins og sálir framliðinna.
/. . ./
Vagninn kom siglandi eftir farvegi
götunnar og hinn geðstirði Karon
119