Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 113

Litir landsins
þegar kalda stríðið var að lokum komið brutu meðlimir Fluxus endanlega
það litla sem eftir var af mörkum milli listgreina.1 Það má sjálfsagt finna
önnur dæmi um hvar og hvenær mörkin voru brotin, en fyrir tíu árum var
svo komið að varla var nokkur leið að ganga fram af þeim sem eitthvað
þekktu til lista. Nema þá að gera pornómynd um ævi Jesú. Það reyndist
jafnvel erfitt. Byltingarsinnað niðurbrot var ekki vandræðalaust. En leikhús
götunnar virtist heldur bitlaust pólitískt vopn; þar dugði ekki minna en
endurvakning sósíalrealismans, helst að kínverskri fyrirmynd. Þannig enda-
sentust listiðkendur milli horna listastofnunarinnar og töpuðu sér í átökun-
um við þanþolið.
Það er ekkert skrítið þótt viðbrögðin hafi verið óþægð og óvitaháttur eins
og Guðbergur nefnir tilraunir til að brjótast út úr vítahringnum. Tækju
listiðkendurnir „þetta hefur allt verið gert áður“ alvarlega, er frelsisþrá
þeirra fædd andvana. Þau yrðu ung þar til þau næðu sextugsaldri Valtýs.
Það var bara eitt verkefni eftir: að kála módernismanum. Módernisminn
hefur jú gert út af við söguþráðinn, laglínuna og myndmálið. Aðferðin var
einfaldlega að vera ekki að burðast með byrðar fyrri tilrauna á bakinu. Byrja
að vinna að list og sjá síðan hvað verður. Vandinn er fremur að velja það
sem hentar en að forðast það sem hefur verið gert áður. Það er ekki mark-
mið í sjálfu sér að vera á undan, að framúrstefna, heldur að gera eitthvað
sem er einhverra hluta vegna athyglisvert. Það er ofmat á mætti listarinnar
að ætla henni að breyta heiminum í sífellu. Þeir skólar og þær stefnur eru að
verða óteljandi sem hafa strikað yfir fortíðina og boðað nýja byrjun.
Það sem einkennir flestar hræringar sem nú teljast til þess nýja er að
grundvallarviðmiði módernismans er afneitað. En það má eiginlega merkja
tvo samhliða strauma í því nýjasta nýja, annan yfirborðskenndan og hinn
dýpri. Annarsvegar er ósöguleg tilvísun til sögunnar, hinsvegar endurvakn-
ing sögunnar. I fyrra tilfellinu mætti tala um hámark kapítalískrar firringar
þar sem öll fortíð er lögð að jöfnu og meðhöndluð án tillits til upprunalegs
samhengis. I því síðara eru listamennirnir farnir að segja sögu sína og sinna
og þá með öllum tiltækum ráðum, hefðbundnum og nútímalegum eftir því
sem þeir ráða við. Hér er á ferðinni raunveruleg endurnýjun sem binda má
vonir við.
Með rismestu tímabil heimsmenningarinnar að vopni tekst Guðbergi að
leiða hjá sér þá spennu sem óhjákvæmilega hefur myndast milli þessara
tveggja strauma. I samanburði við hápunktana verða svona tilburðir nánast
hégómlegir og það er vissulega rétt að ástæðulaust er að tala um Nýja Tíma.
Það er kannski mikilsverðasta sérkenni núverandi hræringa að slík hróp
væru talin hjárænuleg af þeim sem fást við listsköpun. Það er eins og
listamennirnir, eins og allur almenningur, séu að sætta sig við óumflýjan-
103