Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
Samsvörunin með Alfi og erninum er augljós: Innistæðulaust dramb þess er
telur sig yfir aðra hafinn. Síðar skýrist þessi dæmisaga með hliðsjón af
ólíkum lífsmáta Álfs og Steinunnar.
I framhaldi af þessum tveim dæmisögum, sem báðum er beint gegn lífs-
hætti Álfs, litar svartsýni hugsun hans, fánýti lífsins nær á honum tökum.
Um leið og lífið hefur verið tendrað brennur það hvíldarlaust að marki sínu
— dauðanum. Og sá endir er öllum jafnvís hvernig sem þeir hafa lifað lífi
sínu. Tilgangsleysi lífsins virðist yfirþyrmandi:
Reyndu ekki að ná handfestu eða fótfestu í lífinu. Þér færi þá eins og manni,
sem er að hrapa fyrir björg og grípur eftir snösunum, sem hann dettur fram
hjá. Þær rífa hendur hans og tæta sundur. Ekkert nema aukin harmkvæli.
(127)
Þessi bölsýni og lífsfirring var ekki ýkja hávær orðin í heimsbókmenntum
þessa u'ma og á Islandi var þetta nýr tónn. Sem átti eftir að hækka eftir því
sem leið á öldina og er eitt af þeim atriðum sem í dag teljast einkenna
módernismann.
Til að draga betur fram það viðhorf Álfs að það sé sama hvernig menn lifi
lífi sínu er hann þegar hér er komið sögu borinn saman við fulltrúa tveggja
þeirra eiginleika sem lífsleit mannsins almennt hefur einkum beinst að,
annars vegar þekkingar og hins vegar ástar.
Gamall hvíthærður prófessor er fulltrúi þeirra sem varið hafa ævi sinni í
að færa út kvíar mannlegrar þekkingar. Með því að helga sig vísindunum
afsalaði hann sér öðrum möguleikum lífsins en nýtti þess í stað betur það
svið sem hann hafði valið sér. Álfur hefur hins vegar orðið fastur í frelsinu,
virt fyrir sér allar lífsleiðirnar en ekki þorað að takast raunverulega á við
afleiðingar þess að velja eina þeirra. Hann þorir ekki að gera neitt sem ekki
verður aftur tekið, — hann víkur sér undan áhættunni. En heldur samt að
með því að virða alla möguleikana fyrir sér hafi hann komist nær lífinu en
ella. Þetta reynist þó mikil blekking. Álfur hefur aldrei lagt sig af fullum
heilindum og heiðarleika fram við ákveðið verkefni. Þess vegna vantar hann
það mikilvægasta í mannlegri tilveru: að finna takmörk sín og mannlegra
möguleika og standa frammi fyrir einhverju æðra.
Skortur á einlægni og festu, kaldhamrað tilfinningaleysi og yfirborðs-
mennska eru það sem einkennt hefur afstöðu Álfs til ástarinnar. Hann hefur
elskað konur „með listartökum snillingsins“ (131) en tilfinningin á bakvið
hefur ekki verið heil og því verið falskur hljómur í því sem hann hefur kall-
að ást. Andspænis honum er stillt manni sem hefur það til að bera er Álf
skortir. Manni sem gerir sér grein fyrir að það er mikilvægara að elska en
70