Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Síða 13

fomleifafræði urðu kennilegar framfarir
almennt í greininni allri ekki áberandi fyrr
en með dreifihyggjunni (e. diffusionism),
sem kennd er við Gordon Childe. á þriðja
og fjórða áratug síðustu aldar (Renfrew
og Bahn, 2004, bls. 37, 471). Áður vom
það stefnur þjóðfélagsrómantíkur,
þróunarhyggju og fomigerðarfræði sem
mörkuðu spor sín í fomleifafræðina. Og
krafan um nákvæmari uppgraftartækni og
vísindalegri vinnubrögð varð sífellt
háværari innan fomleifafræðinnar eftir
því sem fræðimenn gerðu sér betur grein
fyrir því hve flókin fom samfélög vom
og hve mikilli dýpt fortíðin býr yfír.
Kolefnisaldursgreiningar vom kynntar til
sögunnar seint á fimmta áratug 20.
aldarinnar og ýmis konar fornvist-
fræðilegar greiningar mddu sér rúms
(Renfrew og Balin, 2004, bls. 40). Hér á
landi urðu ekki aðeins framfarir í
uppgraftartækni. heldur urðu til vísinda-
legargreiningará borð við gjóskulagafræði
sem að gmnni til er enn notuð (sjá m.a.
Lucas, 2004, bls. 12-13).
Konum bætt í söguna og hrært í
Um miðja 20. öldina var fornleifa-
fræðingum ljóst að ekki nægði að lýsa
fomum samfélögum heldur þurfi að greina
þau og skýrameð vísindalegum aðferðum.
I framhaldi af þessu urðu vatnaskil í
fomleifafræðinni, líkt og innan margra
annarra fræðigreina, og hin svokallaða
N\ja fomleifafræði (e. New ArchaeoIog\>)
varð til. Greinin breyttist jafnframt úr því
að vera lýscmdi yfir í það að vera skýrandi.
Fomleifarannsóknir hættu m.ö.o. að snúast
um söfnun gripa og lýsingar á þeim. í stað
þess var reynt að frnna skýringatengda
mynd af fortíðinni sem byggði m.a. á
magnbundnum (e. quantitative) upp-
lýsingum (Johnson, 1999, bls. 12 o.áfr.).
Vísinda- og tæknihvggjan varð þar með
allsráðandi i fornleifafræðilegum
rannsóknum. Urvinnsla gagna bvggðist
einkum á tölfræðilegum greiningum á
raunvísindalega meðhöndluðum gögnum
og lagt var kapp á að staðla fomi upp-
graftarskýrslna til þess að forðast hlut-
drægni rannsakandans (sjá m.a. Kristján
Mímisson, 2004, bls. 30). Lagðar vom
fram alhæfandi skýringar á fornum
samfélögum og litið svo á að hægt væri
að greina hinar ýmsu gerðir samfélaga
niður í ákveðna flokka sem skýrðu sam-
setningu menningar-, efhahags- og félags-
legra þátta í fortíðinni, sbr. flokkunarkerfí
Elmans Service frá árinu 1971 en í því er
aðeins gert ráð fyrir fjórum gerðum
samfélaga frá öndverðu í heiminum
(Renfrew og Bahn, 2004, bls. 178 o.áfr.).
Þessar margháttuðu áherslur innan Nýju
fomleifafræðinnar em venjulega kenndar
við virknihyggju (e.processualism) innan
fomleifafræði.
Femínísk fomleifafræði fór að sjálfsögðu
ekki vaihluta af þeim bre\tingum sem áttu
sér stað innan fomleifaffæðinnar og fram
á sjónarsviðið kom hinn svokallaði
raunvísindalegi femínismi (e. empirical
feminism). Segja rná að leitin að konunni
í stórsögunni hafi þar nieð hafíst og
byggðu femínískar rannsóknir þá að
sjálfsögðu einnig á virknih\ ggju. líkt og
aðrar rannsóknir innan greinarinnar
(Arwill-Nordbladh, 2001, bls. 27).
Barátta kvenna til aukins frelsis og
réttinda til náms og starfa á fyrstu ára-
tugum 20. aldar hafði skilað auðsjá-
anlegum árangri en þátttaka kvenna m.a.
í fomleifafræðilegum rannsóknum dugði
ekki ein og sér. Enn var verulegur skortur
á rannsóknum á konunni sjálfri og skýr-