Lögmannablaðið - 01.12.2005, Blaðsíða 31

leggur mat á trúverðugleika fram-
burðar brotaþola en fjallar ekki í for-
sendum sínum um trúverðugleika
framburðar ákærða, sem alla tíð neit-
aði sök samkvæmt ákæruliðum 1 og 2.
Það skortir því rökstuðning í héraðs-
dómi fyrir þeirri ályktun dómsins að
telja framburð brotaþola trúverðugan
en framburð ákærða ótrúverðugan.
Héraðsdómur byggir sakfellingu á því
að framburður brotaþola hafi verið
trúverðugur og að ákærði hafi
ekki hnekkt þeim fram-
burði, þrátt fyrir að
ákærði hafi
neitað sök. Með
þeirri aðferða-
fræði snéri
héraðsdómur
sönnunarbyrð-
inni við og
lagði á ákærða
að hnekkja
framburði brota-
þola, en þó með
öðrum hætti en eigin
framburði. Ákærða var
það ómögulegt, enda vandséð
með hvaða hætti öðrum en eigin fram-
burði hann gat borið af sér sakir. Þá
virðist sem að héraðsdómur hafi talið
þýðingu hafa við úrlausn málsins að
ákærði gat ekki gefið skýringu á þeim
þungu sökum sem hann var borinn.
Héraðsdómur komst að þeirri niður-
stöðu þegar virtur var framburður
brotaþola, framburður vitna um að
brotaþoli hafi greint þeim frá að
ákærði hafi misnotað hana, fram-
burður sálfræðings um að brotaþoli
bæri þessi einkenni að hafa sætt kyn-
ferðislegri misnotkun og að ákærði
hafi ekki hnekkt framburði brotaþola,
að ekki væri ,,varhugavert að telja nægi-
lega sannað, sbr. 45. og 46. gr. laga nr.
19/1991 um meðferð opinberra mála”
að ákærði hafi gerst sekur um þau kyn-
ferðisbrot samkvæmt liðum 1 og 2 í
ákæru. Ég tel ályktun dómsins vera
órökrétta og tel að ályktun dómsins sé
mjög varhugaverð og ekki í samræmi
við 2. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar,
sbr. 8. gr. stjórnskipunarlaga nr.
97/1995, 2. mgr. 6. gr. mannréttinda-
sáttmála Evrópu, sem veitt var laga-
gildi með lögum nr. 62/1994, og 45.
gr. laga um meðferð opinberra mála.
Með því að fara þá leið sem Hæsti-
réttur fór, að leggja þá byrði á ákærða
að sanna að hann hafi ekki framið
ætluð brot, má færa gild rök fyrir að
brotið hafi verið gegn réttindum
ákærða sem mælt er fyrir um í stjórn-
arskrá, mannréttindasáttmála Evrópu
og lögum um meðferð opinberra
mála. Þá tel ég dóm meirihluta
Hæstaréttar vera í and-
stöðu við fyrri
dóma Hæsta-
réttar í málum
af þessu tagi.
Má nefna
dóm
Hæstaréttar
í málinu nr.
286/1999,
svo kölluðu
prófessors-
máli, en sönn-
unarstaða í því
máli var sambæri-
leg þeirri sem var í
máli því sem hér er um
fjallað. Í því máli sýknaði meirihluti
Hæstaréttar ákærða og segir eftirfar-
andi í forsendum þess dóms: ,,Það
leiðir þó ekki til þess, að slakað verði á
kröfum um sönnunarbyrði og sönnunar-
skyldu ákæruvaldsins í málinu sam-
kvæmt 45. gr. laga nr. 19/1991, enda
standa því í gegn 2. mgr. 70. gr. stjórn-
arskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944,
sbr 8. gr. stjórnskipunarlaga nr.
97/1995, og 2. mgr. 6. gr. mannrétt-
indasáttmála Evrópu, sem veitt var
lagagildi með lögum nr. 62/1994.” Er
gagnrýnivert að meirihluti Hæstiréttar
skyldi í máli nr. 148/2005 víkja frá
fyrrgreindri grundarvallarreglu um
mannréttindi ákærða.
Samkvæmt lögum gilda sömu
reglur um sönnunarfærslu í öllum teg-
undum sakamála og er því ekki heim-
ilt að slaka á sönnunarkröfum eða
snúa sönnunarbyrði við, enda þótt
sönnunarfærsla sé erfið í sumum mála-
flokkum. Það skal því beita sömu
reglu um sönnunarfærslu hvort sem
um ætluð kynferðisbrot er að ræða eða
t.d. ætluð þjófnaðarbrot. Ég held að
engum dytti t.d. í hug að refsa manni
fyrir þjófnað ef ásökun um slíkt brot
byggði aðeins að framburði þess sem
fyrir varð enda þótt vitni bæru fyrir
dómi að sá sem fyrir ætluðu broti varð
hafi greint þeim frá því að sökunautur
hafi framið ætlað brot. Það mætti
nefna marga dóma Hæstaréttar, þar
sem fjallað er um ákærur fyrir brot er
almennt þykja léttvæg í samanburði
við kynferðisbrot, þar sem fyrrgreindri
grundvallarreglu um sönnunarbyrði
ákæruvalds er beitt fullum fetum, og
ekki talið nægja til sakfellingar fram-
burður kæranda gegn framburði
ákærða.
Eins og kunnugt er hefur umræða
verið í þjóðfélaginu um hvort herða
beri viðurlög við kynferðisbrotum,
einkum við brotum gegn börnum, og
hafa sumir gengið svo langt að leggja
til að sönnunarbyrði verði snúið við í
slíkum málum. Þá er mörgum í fersku
minni sú mikla og harða gagnrýni á
dóm Hæstaréttar í svokölluðu prófess-
orsmáli, sem vísað var til hér á undan.
Í ljósi þeirrar gagnrýni er umhugsun-
arefni hvort sú umræða hafi einhver
áhrif haft er meirihluti Hæstaréttar
staðfesti dóm héraðsdóms í fyrr-
greindu máli.
Í fyrrgreindu Hæstaréttarmáli skil-
aði einn dómari sératkvæði og taldi að
sýkna bæri ákærða af 1. og. 2. lið
ákæru með þeim rökum að sakfelling í
refsimáli verði ekki eingöngu reist á
framburði kæranda gegn neitun
ákærða. Sératkvæðið er vel rökstutt og
tel ég rökstuðning dómarans vera í
fullu samræmi við gildandi lagaákvæði
um sönnunarfærslu í sakamálum.
Í upphaf þessa pistils setti ég fram
þá spurningu hvort Hæstiréttur hafi
með dómi sínum sett nýja reglu um
sönnunarfærslu í málum af þessu tagi
og jafnframt hvort dómstólar hafi að
lögum heimild til að setja slíka reglu.
Samkvæmt 2. gr. stjórnarskrár lýðveld-
isins Íslands nr. 33/1944 fara dóm-
endur með dómsvaldið og Alþingi og
Forseti Íslands saman með löggjafar-
valdið. Dómstólum er því ekki heimilt
að afnema eða breyta ákvæðum laga og
stjórnarskrár er mæla fyrir um grund-
vallarmannréttindi.
LÖGMANNABLAÐIÐ – 4 / 2005 > 31