Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Page 59

59
ast þá tortryggni sem sumir sagnfræðingar sýna norrænum fornsögum sem
sögulegum heimildum. Inntak gagnrýninnar allar götur frá tímum Curts
Weibull við upphaf 20. aldar er í stuttu máli að textar frá 13. öld séu með
öllu óáreiðanlegar heimildir um fyrri tíma, og virðist enn vera vinsæl sögu-
skoðun á Íslandi. Hér hafa menn annaðhvort gleymt eða lagt að jöfnu æva-
forn dróttkvæði og prósa 13. aldar. Eins og ég rökstyð annar staðar, hljóta
kvæðin að vera mun eldri en textavitni þeirra frá miðöldum.44 Sem dæmi
má nefna Ynglingatal, þar sem Snorri Sturluson valdi að breyta ekki hinum
óþekkta Rögnvaldi heiðumhæra í Harald hárfagra, þó svo það hefði orðið
til að styrkja hans túlkun á kvæðinu (nokkuð sem Guðbrandur Vigfússon
gat ekki stillt sig um að gera á 19. öld!). Slíkt er óhugsandi ef kvæðin voru
ort eða þeim viljandi breytt af miðaldariturum.45 Þessa rannsókn á líkingu
Egils ber að sama brunni, eins og við munum sjá.
Ef við tökum kenninguna um samhengi lífssögu og líkinga gilda, sjáum
við að líkingar geta verið sögulegar – og ekki aðeins fagurfræðilegar og
hugfræðilegar – heimildir. Nú er ekki svo að skilja, að þetta innsæi í sam-
hengi lífssögu og líkinga eigi sér upphaf meðal hugfræðinga. C.G. Jung
hafði til að mynda veitt því athygli að samhengi mátti finna milli þess
ómeðvitaða myndmáls sem sjúklingar notuðu til að lýsa sínum geðrænu
sjúkdómseinkennum og meira eða minna falinnar trámatískrar lífsreynslu.46
Sjúklega lofthræðslu má sem dæmi setja í samhengi við trámatíska reynslu
af „falli“ í sálrænum skilningi, það er lógískt samband milli hugarmynda (e.
images, hér einkum: visual images) og lífsreynslu. Jung og franski skáldskap-
arfræðingurinn Gaston Bachelard hafa um margt líka sýn á hugarmyndir.
Lykilatriði er að þær má ekki smætta og greina út frá einu stöku sjónar-
horni, hvort sem það er sálfræðilegt eða líffræðilegt. Bachelard undirstrik-
ar að hin skáldlega hugarmynd sé ekki aðeins miðlun á lífsreynslu heldur
einnig sátt við þá sömu reynslu.47 Jung tekur í sama streng og bendir á að
hugarmyndir eða táknmyndir tengdar kæfðri lífshvöt (lat. libido) séu hvorki
ritskoðaðar né afskræmdar af hendi þess sem miðlar slíkum hugarmyndum
(sbr. image nouvelle), og ei heldur séu þær eingöngu tákn fyrir eitthvað
44 Bergsveinn Birgisson, Inn i skaldens sinn, bls. 216–224.
45 Sama heimild, bls. 409–417.
46 Sherry Salman, „The creative psyche: Jung’s major contibutions“, The Cambridge
Companion to Jung, ritstj. Polly Young-Eisendrath og Terence dawson, Cambridge:
Cambridge University Press, 1997, bls. 52–70, hér bls. 64 o.áfr.
47 Gaston Bachelard, On Poetic Imagination and Reverie, útg. Collette Gaudin, Putnam:
Spring Publications, Inc., 1987, bls. xlix o.áfr. (vísað er í rit Bachelard s, La Poétique
de la rêverie).
STUTTUR KVEIKUR SKALLA-GRÍMS