Orð og tunga - 01.06.2014, Page 25

Heimir Freyr: Afstaða sagnar til neitunar á 19. öld
13
Til þess að kanna þá staðhæfingu að skilyrði fyrir notkun S3 fram
til 1850 séu svipuð og hjá málhafa sem hefði dönsku að móðurmáli
(sbr. kafla 3.1) er forvitnilegt að líta á dreifingu S3 eftir því umhverfi
þar sem S3 er algengust í skandinavísku meginlandsmálunum og
umhverfi sem leyfir S2 greiðlega.12 Þetta er sýnt í töflu 3.
Tegund umhverfis 1800-1850 1875 1900
Dæmigert S2 35,3% (65/184) 5,1% (5/98) 5,2% (12/232)
Dæmigert S3 57,8% (26/45) 28,6% (4/14) 26,9% (7/26)
Blandað umhverfi 50,0% (87/174) 24,7% (19/77) 16,5% (22/133)
Tafla 3. Hlutfall S3 af heildardæmafjölda eftir kjörumhverfi í skandinavísku megin-
landsmálunum.
Mínar niðurstöður eru hliðstæðar niðurstöðum Heycock & Wallen-
bergs (2013), þ.e. hlutfall S3 er hæst í dæmigerðu S3-umhverfi, lægst
í dæmigerðu S2-umhverfi og blandað umhverfi lendir þarna á milli
(líkast dæmigerðu S3-umhverfi). Á fyrri hluta aldarinnar er munurinn
tölfræðilega marktækur.13 Þetta afstæða hlutfall helst á milli tímabila
þrátt fyrir að mjög dragi úr heildartíðni S3; m.ö.o. virðist ekki verða
eðlisbreyting á notkuninni.14
Stóra spurningin sem niðurstöðurnar vekja er hvort lág tíðni S3
á síðari hluta aldarinnar endurspegli daglegt mál þorra landsmanna
eða hvort tíðnin sé „óeðlilega" lág í þeim tímaritum þar sem hún er
lægst, e.t.v. til marks um að málstöðlun sé þar að verki. Til þess að
varpa Ijósi á þessa spurningu skal nú gerð tilraun til þess að komast
nær notkun S3 í textum sem ætla má að standi nær mæltu máli.
12 Eg fylgi skilgreiningum hjá Heycock & Wallenberg (2013) og kalla umhverfi
blandað sem ekki er greinilegt kjörumhverfi S2 eða S3. Þau telja dæmigert
S3-umhverfi vera samanburðarsetningar, tilvísunarsetningar og óbeinar
spurnarsetningar, dæmigert S2-umhverfi hins vegar skýringarsetningar
og stigsetningar (svo X að ..., þar sem X er oft lo.) og blandað umhverfi
allar aðrar atvikssetningar. Blandað umhverfi flokka þau þó með S3-um-
hverfi í greiningu á skandinavísku málunum.
13 Kí-kvaðratspróf Pearsons sýnir að á f.hl. 19. aldar er p-gildið = 0,003008.
Væntingartíðni S3 í dæmigerðu S3-umhverfi árin 1875 og 1900 er (mun)
lægri en 5 og heimilar því ekki fyrrnefnt marktæknipróf.
14 Umdeilt er hvað megi ráða af breytingum á tíðni, ekki síst hvort túlka beri
það sem breytingar á málkunnáttu ef notkun setningafræðilegrar form-
gerðar eykst eða minnkar eða hvort það sýni e.t.v. fremur sveigjanleika
í málbeitingu, ef fyrirbærið kemur fyrir á annað borð (sjá t.d. Margréti
Guðmundsdóttur 2008:30-32).