Orð og tunga - 01.06.2014, Síða 141

Kristín Bjarnadáttir: Beygingarlýsing íslensks nútímamáls
129
4 Gagnaskortur
Upprunalegu gögnin í BÍN voru orðabókarefni, úr rafrænni útgáfu
/s lenskrar orðabókar (2000), en hún kom fyrst út 1963, og úr Ritmálssafni
Orðabókar Háskólans, með milliskrefi í Norræna verkefninu svokallaða
(Kristín Bjarnadóttir 1998). Önnur meginheimild í upphafi var bókin
Nöfn íslendinga (Guðrún Kvaran og Sigurður Jónsson frá Arnarvatni,
1991), en í henni eru u.þ.b. 4.800 mannanöfn. í fyrstu útgáfu BÍN (2004)
voru u.þ.b. 176 þúsund beygingardæmi og orðaforðinn var aðallega
úr þessum þremur heimildum. Viðbótarorðaforði í síðari útgáfum
BIN er úr ýmsum áttum og hann er m.a. afrakstur samvinnu þar sem
gögn úr BIN hafa verið notuð í leitarvélar, t.d. á vef Hins íslenska
biblíufélags1' og í símaskránni9 10, sem er góð uppspretta nafna, örnefna
og fyrirtækjaheita.
Upplýsingar um beygingu orða er að finna í Islenskri orðabók og í
Nöfnum íslendinga en sú lýsing er ekki alltaf nægileg til þess að setja
fram heil beygingardæmi. 1 öðrum heimildum eru yfirleitt engar upp-
lýsingar um beygingu. Það var því ljóst frá upphafi að leita þyrfti
í málfræðirit til að finna frekari upplýsingar en síðar kom í Ijós að
meira að segja þar voru gögn brotakennd og ófullnægjandi.
Hefðin í íslenskum orðabókum er að gefa kenniföll nafnorða
(eignarfall eintölu og nefnifall fleirtölu) og kennimyndir sagna
(þrjár fyrir veikar sagnir og fjórar fyrir sterkar sagnir) (sjá t.d. Eirík-
ur Rögnvaldsson 1998 og Kristín Bjarnadóttir 2006). Ýmist eru end-
ingarnar einar látnar duga (bátur, kk. -s, -ar) eða beygingarmyndir
skrifaðar fullum stöfum þar sem stofnbrigði koma fram (köttur: kk.
kattar, kettir). Beygingarmyndir aðrar en kenniföll og kennimyndir
eru yfirleitt ekki sýndar nema í undantekningartilfellum, þ.e. þegar
beyging þykir óregluleg. Samt er beygingarkerfinu þannig háttað að
aðrar beygingarmyndir eru ekki endilega fyrirsegjanlegar út frá þess-
um upplýsingum og nægir þar að nefna þágufall eintölu í sterkum
karlkynsorðum (Friðrik Magnússon 1984). Þágufall af bátur er t.d.
ýmist báti eða bát en með greini er þágufallið bátnum en ekki *bátin-
um. Ófyrirsegjanleiki af þessu tagi kemur fram í lýsingarorðum og
sögnum líka, í mismiklum mæli eftir stofngerð. Lýsingu á beygingu
lýsingarorða er þröngur stakkur skorinn í íslenskum orðabókum og
henni er ekki sinnt nema í undantekningartilvikum, þ.e. þar sem
9 http://biblian.is
10 http://ja.is