Tíminn - 22.03.1960, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, þriðjudaginn 22. mam 1960-
Vorið 1903 kom hlaup í
Skeiðará og eldgos i Gríms-
vötn. Þetta eldgos sást mjög
greinilega og hvar það var í
jöklinum, þó mun enginn mað-
ur hafa komið á þær slóðir,
þar sem eldgosið var, svo vitað
sé, og ekki næstu ár á eftir.
1919 fóru 2 Svíar, aS nafni Wad-
ell og Ygberg könnunarferð á
Vatnajöku; Þeir fóru með hesta og
sleða, og lógðu upp frá Kálfafelli í
Fljótshverfi, en komu af jökUnum
á milli Suðursveitar og Mýra.
Hesta og iarangur urðu þeir að
skilja eftír alllangt inn á jökli,
vegna bess hvað jökullinn reyndist
sprunginn er neðar dró Er 'Sví-
arnir komu til bæja á Mýrum
fengu þeir emn fylgdarmann inn á
jökul eftir hestum og farangri,
Dagbjart Eyjólfsson í Heinabergi.
En er þe:r komu aftur til hest-
anna gerði stórveður af norðri
með snjókcmu, svo þeir urðu að
setjasf þar að vegna veðursins, en
svo ill.a viidi til að það var nærri
jiikulgjá og hallaði jöklinum að
gjánni, og áttu þeir á hættu að
tialdið bærist með þá í gjána.
Dagbjartur hafði brodda með sér í
tjaldinu og gat því veitt viðnám
gegn veðurofsanum, að þeir félag-
ar bærust ofan í gjána. Hesta
misstu þeir í þessa gjá, einn eða
fleiri, og hund sem Svíarnir áttu,
2 hestar björguðust í fjall í Suður-
sveit, og fundust þar.
Sjálfir urðu þeir hálfilla til
reika, eftir þetta veður en þó ekki
mjög alvarlega, og urðu að fá sér
menn til bess að sækja farangur
sinn inn á jökulinn.
Merkasti árangur af ferð Sví-
anna var sá, eins og kunnugt er, að
þeir fundu mikið jarðhitasvæði
þar sem gosið hafði eldi í sam-
bandi við Skeiðarárhlaup, og
nefndu Svíagíg.
, Dr. Sigurður Þórarinsson jarð-
: fræðingur, sem einnig er vel
; heima í þjóðlegum fróðleik, vék
iþessu nafni Svíanna til hliðar, ef
i svo mætti segja, og færði það yfir
| á hnúka þá sem nú eru nefndir
i Sviahnúkar en gígana nefndi hann
; Grímsvötn, sem allir kannast við.
j Nafnið Grímsvötn var farið að
falla í gleyms'ku, en var áður
þekkt, og þá bundið við þennan
stað, og til gamans má geta þess að
Fjalla-Eyvíndur þekkti það, og
ekki ósennilegt að hann hafi heyrt
söguna af Grími sem nafnið er
kennt við. En Fjalla-Eyvindur var
alira manna kunnugastur í óbyggð-
um og allt af að leita að þeim dal
sem honum gæti hentað sér til
framdráttar.
Nokkrum árum eftir að Gríms-
vötn fundust fór að vakna áhugi á
rannsóknum á Vatnajökli og þvi
sem þar er að finna sem að jarð
fræði lýtur o. fl. og hafa fræði-
menn lagt leið sína þangað, bæði
heimamenn og erlendir fræði-
menn í samvinnu og mun það al-
mannarómur að okkar menn hafi
ekki látið skutinn eftir liggja.
,,Fjör kenm oss eldu^inp frostið.
oss herði, fjöll sýni.to^óttum gaefj-
um að .ná' — — má víst oft til
sanns vega'" færa á þessum slóðum,
og því ekk' fært nema mönnum
heldur í röskara lagi, að gefa sig
að þeim rannsóknum.
Þegar logar upp úr jöklinum
gerir hann boð á undan sér með
Skeiðará, lyftir fæti og gerist stór-
stígur.
1934 var gerður út leiðangur til
Grímsvatna. Fyrri þeim leiðangri
stóð N. Nielsen og var fyrsta
rannsóknarförin að nýafstöðnu eld-
gosi. Þeir fundu 13 göng á jökul-
jaðrinum þar sem vatnið hafði
komið fram á sandinn og lágu inn
í jökulinn eins og tröllslegar pípur
úr 1200 m. hæð frá Grímsvötnum.
Hver pípa var um 100 fermetra víð,
Sigurður Arason, bóndi, Fagurhólsmýri:
Þegar logar
ir hann bo
eða 10 m. í þvermál, vatnið, sem
kom í hlaupinu áætluðu þeir 15
rúmkílómetra. íshrönnina mældu
þeir frá einu vatnsopinu, og mæld-
ist um ein milljón smálesta.
Nú eru Grímsvötn búin að Ijúka
sér af með hlaupi í Skeiðará og
| hafa haft sama hátt á og í hlaup-
| unum sem komið hafa síðan 1934.
! Síðan haía hlaup í Skeiðará ekki
| verið eins stórhrikaleg og áður var,
en byrjað með löngum aðdraganda
og vaxið smátt og smátt og staðið
yfir svo vikum skiptir og runnið
fram sandinn á fremur takmörk-
uðu svæði til sjávar og ekki skilið
eftir ís'hrönn að neinu ráði.
Þessi Skeiðarárhlaup eru nokkuð
sérstæður náttúruviðburður. Jökul-
hJaup eru að vísu all tíð við jaðar
Vatnajökuls í Skaftafellssýslum og
myndast venjulega í dalkvosum
jsem jökullinn lokar fyrir svo að
uppistöðuion myndas-t. Þegar vatn-
ið er komið í ákveðna hæð. tæmist
lónið og rennur fram undir jökli.
Þekktast af þessum lónum er
Grænalón
Grímsvötn eru lón sern myndast
í dal inni t Vatnajökli, og er hann
um 10 km langur og 6—7 km.
breiður, og vatnið í þessum aal
n'un verða til að miklu leyti fyrir
það að iarðhitt bræðir iökulinn
isgva,.jnan/f »/i r^ ,
sem liggur vfir dalnum
:: ,,iEÍdgiyfú'r'eV’þkrna sem gýs éldi
úr iðrum .iarðar eins og kunnugt
er en þarna myndast ekki hraun
þar sem lög hlaðast hvert ofan á
annað og verða að lokum að háu
fialli eins og t. d. Hekla eða önnur
h’iðstæð eldfjöli.
Skeiðará mun vera ein af okkar
Skeiðarárhlaupi er ný-
lokið. Sigurður Arason,
bóndi a Fagurhólsmýri, og
fréttaritari Tímans í Öræf-
um hefur ritað fyrir blaðið
eftirfarandi grein, þar sem
hann rifjar upp ýmsa at-
burði. er snerta Skeiðarár-
hlaup, sem orðið hafa á
þessari öld, svo og gos í
jöklinum.
ístærri jökulám og eins og Stephan
!G. segir um fljótið í Ameríku sem
j. vagar um aldur með fangið sitt
fullt, af flatlendis svartasta leir“.
Með þessum mikla framburði af
möl og sandi hækkar landið drjúg
jum þar sem hún leggur leið sína
um, einkum þó í hlaupunum.
Þó að bessi síðari hlaup frá
jGrímsvötnum láti minna yfir sér
jen áður var, telja jarðfræðingar,
eð vatnið se samt ekki öllu minna
1 en áður var, sem leysist úr læð-
ingi og rennur til sjávar
Síðasta “tóra hlaupið kom 1934.
Skildi það eftir mikla íshrönn,
emkum nær jökli, en þó nokkra
d’-eif um allar leirur og til sjáv-
'ar. og h:nn mikli vatnselgur
dreifði' úr sér, er nær dró sjó,
um allgn Skeiðarársand og alla
Ifið austur í Hnappavallaós
Að mestu mun vatnið hafa fallið
’ sjó um b* ósa er fyrir voru. en
ekki flætt svo mjög yfir fjörurn-
ar sjálfar
Eftir að vatnið var fjarað, kom
eg að Svínafellsós, Tangós og ós
a Kóngsvtk, við Ingólfshöfða. Um
þessa ósa hafði runnið óhemju
mikið vatnsmagn, þó höfðu ósarnir
ekki breikkað svo mjög mikið, en
voru mikið mðurgrafnir og stór
hringlaga lón úti fyrir í sjó fram,
cg virtust vera all djúp, og um
eða yfir 1 km á lengd og breidd.
Sýnilegt var að þarna hefði verið
rösklega að unnið. Vatnsflóðið
borið óhemju mikinn sand með
sér í sjó fram, en brimskaflinn
tekið hraustlega á móti og hlaðið
upp sandr.fi f kringum lónin;
þessi sandrif sáust lengi síðan
fram eftir sumri.
Helgi Pjeturss jarðfræðingur
hefur orð á þvf þegar hann kem-
ur af Skeiðarársandi að Skaftafelli,
og sér bæjargilið þar þann fríða
biett. Hann segir: „Grasið er svo
skrúðgrænt við gráan. sandinn, og
fossinn bylur i djúptærum hyl, bak
við fagurlaufguð reynitré og ilm-
andi bjarkir.
Nú er fossinn sá ekki lengur til.
Skeiðará hefur hlaðið upp í gilið
grjóti og möl, upp á fossbrúnina
svo að nemur nokkrum metrum
síðan um aidamót, en sem betur
fer eru margir fallegir fossar enn
í gilinu, þar á meðal Svartifoss,
sem kenndur er við hið dökka
s uðlaberg sem lyftir fossinum.
Helgi Péturss telur að á Skeið-
arársandi fari fram ærið stórvirk-
ar jarðabætur, þar sem jöklamir
eru að ryðja niður fjöllunum. En
árnar*sem úr jöklum renna, skapa
sandinn, sem raunar er all stór-
gerð möl næst jökli; þegsr miðja
vega, hér um bil, er komið milli
iPiJHiBrHJHraraiHiBiBraiEfHJErErBiBfHJEfajanarefEfHJHfHfHiHrtiiaiBiBiEiErajsraraitifHrafBfajErHraiHiHiHiiirafai
□LAFUR JDNSSDN:
íslenzk
sænsku
Modern islansk poesi. I
urval och tolkning av
Ariane Wahlgren. Stock
holm, FIB’s lyrikklub.
1959.
Það er heldur fátítt að ís-
lenzkur nútímakveðskapur
sé þýddur á erlendar tungur;
erlendir þýðendur úr is-
lenzku halda sig lengstum að
fornbókmenntunum, og svo
náttúrlega Laxness á seinni
árum. Ljóð íslenzkra nútíma
skálda sjást stöku sinnum í
tímaritum eða þá stórum
yfirlitssöfnum þar sem að-
eins rúmast örfá ljóð örfárra
skálda; en þýðinar íslenzkra
ljóðabóka eða íslenzk úrvals
söfn eru sárafátíð fyrir-
brigði. í Svíþjóð hefur þessi
hefð verið brotin rækilega
á siðustu árum af einum
þýðanda, Ariane Wahlgren.
Hún gaf út fyrir nokkrum
árum þýðingu á Þorpi Jóns
ur Vör, og í haust kom út
safn íslenzkra nútímaljóða
þýðingu hennar.
Eg býst við að sumum is-
lenzkum lesendum lítist ekki
á blikuna þegar þeir blaða i
þessari bók; hér eru nefni-
lega fyrst og fremst valin
Ijóð yngri skálda sem mest-
ar deilur hafa staðið um á
undanförnum árum, en
margir þeir sem hæst hefur
borið á bragabekk eru alls
ekki með í leiknum. Þetta
kemur tii af því, að þýðand
inn kýs sér að kynna „mód
ernistana“ meðal ís’enzkra
Ijóðaskálda, ekki hina sem
aðhyllast eldri hefð; og sú
ákvörðun er óneitanlega rök
visleg, þar sem þessi skáld
eru vaxtarbroddur íslenzkr-
ar ljóðlistar í dag. Úrvalið
er allstórt — verk br°*-tán
höfunda á tæpum 700 s’ðum
— og þar eru bæði verk rót
tækra skálda, Hannesar Sig
fússonar og Sigfúsar Daða-
sonar. og hinna sem fara
sér hægar í formbv’ting-
unni. Snorra Fiartarsonar
og Hannesar Péturssonar
Elzta skáld’ð er Tðbann
Sigurjónsson, hið yngsta Jó
hann Hjálmarsson, og í
heild gefur bókin dágóöa
mynd af íslenzkri nútíma-
ljóðlist milli þessara tveggja
ólíku skálda. Það er svo
annað mál að maklegt væri
að skáld eldri kynslóðarinn
ar eignuðust einnig sinn
þýðanda; mér kom í hug
Davið Stefánsson, Tómas
Guðmundsson, Guðmundur
Böðvarsson og Jón Heigason.
en verk þeirra allra mega
heita óþekkt hér i Svíþjóð.
Bókin hefst á bremtir lióð
um eftir Jóhann Sigur.jóns-
son, þar á meðal Sorg. inn-
göngusálmi íslenzkrar nú-
tímaljóðlistar; þrjú lióð eru
þýdd eftir Jóhann Jónsson
þ.á.m. hið sígilda Söknuður;
og loks kemur Unglingurinn
í skóginum eftir Laxhess
Eftir þessa þrjá kemur Jó-
hannes úr Kötlum með aii-
mörg Ijóð úr Siödæcru:
þýðm t hefur með réttu
talið æðulaust að birta
eldr; Ijóð hans í bessu sam
hengi. Steinn Steinar er