Tíminn - 12.04.1960, Blaðsíða 7

TlMINN, þrtSýidagin'n 12. aprfl 1960.
/
7
Páll Zóphóníasson:
Hugleiðingar að sumarmálum
Þes'si vetur er senn liðinn. Það
eiu ekki nema nokkrir dagar,
þangað til Sumardagurinn fyrsti
kemur, þessi sérkennilegi íslenzki |
hátíðisdagur, þegar öll þjóðin fagn (
ar sameiginlega gróandi sumri,
sem er í vændum, tímanum þeg- j
ar gróskan og hinn skapandi mátt-1
ur er augijósastur og allt þi'osk-
ast og vex til meiri fullkomnunar.
Veturinn, sem kveður okkur á
Sumardaginn fyrsta, hefur verið
góður vetur. Veðurblíðan einstök,
varla komið snjór, heiðarvegir
margir færir allan veturinn, eins
og að sumri til, og ekki komið
áhlaup nema sem snöggvast og þá
í einstaka landshlutum. Hagar
hafa því alltaf verið ágætir og fén-
aði mikið beift, og innifóðrun
sparazt.
Á hverju hausti ber oddvitum
og bæjarstjórum að senda Búnað-j
aifélagi íslands yfirlit yfir fóður- j
forðann á hverju einstöku heimili!
í sveitarfélagi sínu og hve margt!
búfé viðkomandi heimilisfaðir
ætli að setja á heyin sín. Af þess- j
um skýrslum má sjá bæði hvort!
nægjanlegt fóður er til handa bú-1
fénu, eftir því sem 'talið er að
það muni þurfa, og hvernig bú-
fjáreignin breytist frá ári til árs.
Því er nú verr, að sumir oddvitar
gleyma að senda þessar skýrslur
frá sér og einstaka láta ef til
vill aldrei skoðun fara fram að
liaustinu. Því koma þær ekki frá ,
öllum oddvitum og bæjarstjórum.
Þess vegna get ég. ekki sagt ykk-
vr nákvæmiega hve margar skepn-
ur voru setfar á vetur í haust,
samanborið við haustið 1958, en
ég hef samanburð á ásetningnum
3859 og 1958 úr öllum þeim hrepp
um, sem ég hef fengið skýrslur
úr og af þeim sést að fleira búfé
hefur verið sett á í haust er leið
en haustið 1958. Búfé landsmanna
hefur fjölgað. i
Sauðfénu hefur fjölgað mest í
Norður-Þingeyjai'sýslu. Þar var'
18,8% fleira fé sett á 1959 en
1958. í Norður-Múlasýslu, Suður-
Þingeyjarsýslu og Eyjafjarðar-
sýslu var sett á milli 10 og 11% J
fieira, í Dalasýslu 9,8% og í
Strandasýslu 8% fleira o. s. frv. |
Aftur var sett færra á í haust er
leið í Skaftafellssýslum. ísafjarð-j
arsýslum og Barðastrandarsýslum, j
en alls staðar munar þar litlu
0,3—1,7%) svo í heild er miklu j
fieira fé á fóðrum í vetur en nokk- j
urn tíma áður í sögu landsins.
Fjölgunin er mest á gemlingunum j
og ánum, en svo eru aftur að
koma upp sauðir hér og þar. Þeirj
voru horfnir nema hjá Ágúst á|
Eyri, s'em alltaf átti tæplega eða
liðlega 100 sauði, en í vetur eru
þeir fleiri sem eiga þá nokkra,
20—50 eiu þeir orðnir á nokkr-
um bæjum, og má það undarlegt
heita, því þeir leggja sig lítið
meira á blóðvelli en góð lömb og
roinna en nemur meðal ærafurð-
unum í þeim hreppunum, sem fá
þær mestar. Þeir skjóta þá líka
upp kollinum, sauðirnir. í þeim
sveitunum sem mest treysta á
beitina, og ærafurðirnar eiu
minnstar í, og er það skiljanlegt.
Mjólkandi kúm hefur fjölgað
mest í Suður-Þingeyjarsýslu. Þar
voru settar á 12% fleiri kýr nú
en haustið 1958. í Skagafirði voru
þær 8,8% fleiri og svo framvegis.
Aftur var kúm fækkað i Skafta-
fellssýslum, ísafjarðarsvslum, N.-
Þingeyjarsýslu, Dalasýslu og
Strandasýslu, en alls staðar er
fækkunin óverulieg (0,3—4.0%).
Þrátt fyrir fjölgun kúnna hefur
arðsemi kúabúanna minnkað sums
staðar á landinu (Suðurlandi) og
kemur tvennt til. Heyin frá s.l.
sumri eru víða léleg, og svo hefur
Erindi þetta var flutt í útvarpið í gærkveldi.
starfsorka kúnna ekki verið full-'
nýtt, þær ekki látnar hafa nóg að
S'tarfa, með því að fóðurbætir
hefur verið sparaður og þær því
vantað efni til að vinna mjólkina
úr. Er þetta illa farið og hefur
leitt til þess að kaupa hefur þurft
smjör inn í landið, til að full-
nægja eftirspurninni.
Hrossunum hefur fjölgað þar
sem sízt skyldi, í Skagafirði og
Húnavatnssýslum og var þó nægj-
anlegt til af þeim í högunum þar
fyrir. Víða annars s'taðar hefur
þeim fækkað eða staðið í stað,
enda á mörgum bæjum sem sum
þeirra eru ómagar á búi bóndans,
sem eyða högum og stundum inni-
foðri, án þess að gefa nokkuð í
"ðra hönd.
Af þessu yfirliti, sem ekki er í
nákvæmt, af því skýrslur vantar
úr 30—40 hreppum, sést að fjár-
eigendur eiga þess von í haust að
fá fleiri lömb af fjalli en nokk-
urn tíma áður. Með innleggi
þeirra vænta þeir að fá greidda
v,rnu sína og þann kostnað ann-
an, sem þeir hafa lagt í fjárbúið
rndanfarið ár. í fyrra sumar
1959 hafa þeir aflað heyja handa
fénu. í fyrrahaust hafa þeir farið
í göngur, sláturferðir, og hirt um
féð í heimahögum, og í vetur hafa
þeir hirt það, bólusett. baðað o.
s. frv. og með innleggingu í haust
tr kemur eiga þeir fyrst að fá
þetta greitt með verði diikanna.'
Fjáreigendur eru eina stétt þjóð-
arinnar sem þarf að bíða í eift til
tvö ár eftir að fá vinnu sína við j
sauðféð og annan útlagðan kostn-;
að, greiddan, og til þessa hefur j
aidrei ver!3 tekið nægjanlegt til- J
l't. þegar r.auðfjárafurðirnar hafa
verið verðlagðar og átt að verð-
leggjast þannig, að bændur bæru
jafnt úr býtum fyrir vinnu sína
og aðrar stéttir þjóðfélagsins. En
þeir eru löngum nægjusamir og
láta bjóða sér margt, bændurnir,
sbr. bráðabirgðalögin um breyt-
iugu á afurðasölulögunum £ fyrra.
Og hvernig verða svo dilkarnir í
haust? Hvað fá bændur nú fyrir
þá? Það fer fyrst og fremst eftir
vænleika þeirra. Víða hefur fé
verið beitt venju fremur í vetur,
og beitin hefur verið létt. Það er
því hætt við. að ær hafi létzt og
séu misjafnlega undir það búnar
að skila góðum lömbum á komandi
Iiausti.
Margir telja, að vænleiki dilk-
anna að haustinu fari eftir því,
hvernig sumarið sé, hve snemma
grói, hve seint grasíð falli og svo
cftir afrétrunum eða sumarhögun-
um, sem ærnar ganga á Og enginn
neitar því, að þetta hefur mikið að
segja um vænleika dilkanna. En
þar kemui' íleira til og enginn vafi
er á því, að fjöldi manna gerir
meira úr tíðarfarinu og afréttun-
v.m í þessu sambandi en ástæða er
tíj Það er svo Íétt að kenna þessu
tvennu um, ef dilkarnir eru ekki
ems vænir og menn vilja vera
láta. Það er þá ekki fjáreigandan-
um að kenna og hver vill ekki
reyna að fríkenna sjálfan sig og
gcta sagt „ekk; er það mér að
kenna“. En oft er það nú svo, að
það er fyrst og fremst fiáreigand-
aium sjálfum að kenna. Því skyldu
menn æfinlega leita að orsökun-
uro til þess. að dilkar séu ekki
vænir, hjá sjálfum sér og ef menn
gerðu það, mundi fljótt mega laga
eitt og annað, sem er orsök þess,
að dilkarnir eru lélegri en menn
viidu láta bá vera.
í mínu ungdæmi var bóndi
skammt frá Viðvík, þar sem ég er
uppalinn, sem ól sínar ær á hverj-
PÁLL ZÓPHÓNÍASSON
um vetri, svo þær um mánaða-
mótin maiz—apríl voru svellspik-
aöar. Þá var venjulega orðið lítið
um hey, og þá fór hann að korta
við þær. Stundum kom hann þá
heim til föður míns með poka til
að fá hey i. Og nú hættu þær að
f'tna, þær lögðu af. Og að haust-
inu voru lömb hans með þeim rýr-
ustu í sveitmni. Hann eyðilagði
gott vetrarfoður á stuttum tíma að
vorinu. Þetta gera margir enn.
Haustið 1958 voru dilkar þriggja
bænda, sem búa á sömu jörðinni
mjög misjafnir. Einn hafði látið
ær sínar þyngjast um 8,4 kg. frá
míðsvetrarvigt til aprílvigtar og
haldið áfram að gefa þeim vel til
burðar. Hann fékk 18,1 kg dilka-
k.jöt eftir hverja kind, sem hann
hafði á fóðri. Ánnar hafði fóðrað
sínar ær, svo þær höfðu þyngst um
6 kg, en ekki haldið áfram að gefa
þeim vel fram úr. Hann fékk 15,3
kg eftir hverja kind á fóðri og sá
þriðji fóðraði sínar ær, svo að þær
þyngdust um 2 kg og hann fékk
aðeins 12.4 kg. eftir hverja kind,
sem hann hafði á fóðri. Athuga nú
þessir bændur af hverju þessi mis-
munur stafar? Og gera aðrir það?
Þarna var landið það sama og sum-
arveðráttan líka. Hér er það fyrst
og fremst meðferðin, en getur þó
líka að einhverju leyti verið mis-
jafnt fjárkyn. Hver bóndi þarf að
vinna að bví að fá fjárstofn sinn
sem arðgæfastan. Hann þarf að
koma í kynið bráðum þroska,
mjólkurhæfni og sem mestri frjó-
semi, því það hefur allt að segja
um arðsemi fjárbúanna En það
verður ekki gert nú fyrir haustið,
svo það hafi áhrif á vænleika dilk-
anna þá. Hér er um ntargra ára
starf að ræða, sem verður að
skipuleggja fyrir fram Og raunar
er hér um áframhaldandi eilífðar-
starf að ræða, því það má alltaf
hetrumbæta það sem gott er og
gera það enn betra, og enginn veit
í dag, hvert hægt er að komast
með arðsemi fjárbúanna En getið
þið þá fjáreigendur góðir ekkert
geit nú í vor. til þess að hafa
áhrif á innleggið ykkar í haust?
Ég held, að þið getið það.
Við vitum nú ekki frekar en
I áður, hvernig tíðarfarið verður í
vor. Vera má, að það verði í lík-
indum við veturinn og gróðurinn,
sem nú er að skjóta upp kollinum
á blettunum kringum húsin hérna
í Reykjavík haldi áfram að.vaxa,
! svo allt gangi vel fram, æmar geti
‘ farið að taka vorbata næstu daga
og þyngjst, og fái svo orðið nógan
! gróður, þegar þær bera, til þess að
| geta mjólkað lömbunum vel og
j láta þau ná eðlilegri framför. Væri
það víst, mætti sleppa ánum strax
í dag. En hver á það víst? Og hver
vill treysta því?
Nú er þið svo, að þennan tíma,
sem eftir er til burðar, þarf ærin
að fá það mikið fóður, að lambið
geti tekið út eðlilegan þroska í
móðurkviði. Það er að vaxa og ær-
in þarf að hafa til að miðla því.
Hafi hún það ekki, tekur hún hold
af eigin holdi og leggur lambinu
og þá skeður hvort tveggja, lamb-
íð fæðist lítið og ljótt, og ærin er
ekki fær um að mjólka því eins og
þarf. Þá sér maður lömbin hanga í
klofi ærinnar, skítug aftur á bóga,
og þá er það, að fyrir kemur, að
hvort tveggja, móðir og lamb,
hrökkva upp af, þegar ærin hefur
tekið það af sjálfri sér, að þróttur-
inn er þrotinn.
Ærin þarf því að þyngjast það
sem eftir er til burðar, og til þess
að vera viss um að svo verði, þarf
að gefa henni með beitinni, komi
i ekki nú strax góður sauðgróður,
j svo ærin geti tekið bata af nýgræð-
| ingnum úti. Og eftir burðinn þarf
hún að geta mjólkað lambinu vel.
; Það vex láng örast fyrsta mánuð-
inn. Gamall bóndi í Ólafsfirði
sagði við mig, að lambið ætti að
þyngjast um 500 til 600 grömm á
sólarhring fyrsta mánuðinn, ,sem
j það lifði. Mér þótti þetta þá ótrú-
legt, en mér skilst, að á Hesti hafi
þetta reynzt nokkuð rétt og að
: lömb, sem fái næga mjólk, þyng-
J ist alltaf um 500 grömm á sólar-
hring, og kannske allt að 600 gr.
j Ég er þess fullviss, að eftir beit-
1 ina í vetur eru ær viða ekki í því
ásigkomulagi, að þær geti veitt
í lömbunum vaxtarskilyrði né næga
I mjólk, nema að þær séu bataðar
! til burðar, ef ekki kemur sérstök
tíð, svo gróður komi óvenju fljótt
og mikill. Athugið því að gefa
þeim nú vel. Látið þær þyngjast
fram á burðinn.
Margir hafa lambfé á túnum
fyrst eftir burðinn, til þess að
reyna að tryggja það, að ærnar
hafi nóg fóður og geti mjólkað
vel. Þetta er ágætt, en því getur
fylgt ókostur. Sé fé ár eftir ár beitt
á þröngt land, tún eða annað, get-
ur landið sóttmengazt af ormum
og þá smitast féð á beitinni. Þetta
átti sér stað allvíða í fyrravor.
Ærnar veiktust, sumar drápust og
aðrar urðu ekki færar um að
gegna móðurskyldunum. Sama hef
ur hent sé fé ekki tekið inn þann
tíma af árinu. Hér þarf aðgæzlu
við. Helzt hvíla landið annað árið,
með því að hólfa það .sundur og
beita á hólfin til skiptis og gefa
fénu ormalyf og hreinsa úr því
ormana, áður um leið og því
er sleppt af túninu eða úr þrönga
landinu.
Með þessu rabbi mínu vildi ég
alveg sérstaklega benda ykkur á
nauðsyn þess, ef þið viljið fá væna
dilka að hausti, að gæta þess vel
að fara svo með ærnar í vor, að
þær batni — þyngist til burðarins
— og fái nóg fóður úti og inni,
til þess að geta mjólkað lambinu
vel eftir burðinn, svo að það þyng
ist um 500 gr. minnst á sólarhring
fyrsta mánuðinn.
En þó þetta væri aðalerindi
mitt að hljóðnemanum, þá ætla ég
nú enn einu sinni að minna ykkur
á að byrja snemma að slá. Bera á
misjöfnum tíma á hina ýmsu hluta
túnsins, svo það verði ekki allt
fullsprottið á sama tíma og þið
neyðist til að láta það spretta úr
sér, áður en þið getið slegið það
síðasta. Látið það engan henda í
sumar. Og takið fyrstu töðuna í
vothey eða súgþurrkun, svo hún
liggi ekki lengi á túninu og varni
því, að þið fáið góðan seinni slátt
og mikla há.
Bændur allra landa hafa bezt
tækfæri tU þess að vinna að fram-
þróun lífsins á jörðinni. Þeir vinna
alltaf með lifverunum, ýmist
þeim, sem rætur hafa í móður-
moldinni eða hinum, sem af þeim
nærast. Þeir geta alltaf verið að
þroska lífið á jörðinni, gera jörð-
ina frjórri og fegurri og lífverurn-
ar á jörðinni göfugri og gjöfulli.
Það er aðalsmerki bóndans að
vinna að þessu. Með því hjálpar
hann Guði að halda sköpunarverk
inu áfram. Megið þið bændur
góðir vera sem beztir samverka-
menn hans við það starf í sumar.
Þá vex ykkur ásmegin á öllum
sviðum.
Snultruðu
í forstofum
Akureyri, 8. apríl. — Undan-
farna daga hafa þó nokkrir
veriS teknir fyrir umferða-
brot á bílum og öðrum farar
tækjum. Hefur þá skifzt á
réttindaleysi og fyllirí. Þá
hefur einnig verið faraldur
af hnupli unglinga. Þeir hafa
farið inn í forstofur og reynt
að snapa sér peninga úr yfir
höfnum, en það mál hefur
nú verið upplýst. Drykkju-
skapur hefur hins vegar ekki
verið áberandi mi'kill upp á
síðkastið. ED.