Tíminn - 23.04.1960, Blaðsíða 9

TÍ M I’N N, laugardagmn 23. aprfl 196j0.
9
Það var vel til fundið hjá
Þjóðleikhúsinu að hefja af-
mælisfagnað sinn með flutn
ingi á leikriti eftir Guðmund
Kamban. — Kamban er einn
af okkar mestu snillingum í
bundnu máli og óbundnu, en
í lifanda lífi var honum út-
hýst, eins og svo mörgum ís-
lenzkum skáldum fyrr og síð
ar. Og það verður að segjast,
þótt skuggalegt sé, að jafn
vel eftir að skáldið féll fyrir
hendi siðlausra morðingja á er
lendri grund, heyrðust radd-
ir hér heima á fslandi, sem
fögnuðu þessu verki og vörðu
réttmæti þess. Slík er ást
íslendinga á skáldum sínum.
í öllum skáldskap Guð-
mundar Kambans er að finna
karlmennsku og stolt, og skap
gerð hans er ofin úr reisn og
ti'gn íslenzkra fjalla, sem eru|
óvíða hrikalegri og jafn ögr-
andi og á æskustöðvum skáids
ins við Arnarf jörð. Þessi sömu
fjöll voru vagga Jóns Sigurðs
sonar og einnig þau vöktu
hugarflug Þorstein Erlingsson
ar, sem bjó um skeið á bernsku
stöðum Kambans, — en þessi
tvö skáld yrkja eftirminnileg
ast um hinn sögufræga eið
Ragnheiðar biskupsdóttur,
þött með nokkuð ólíkum hætti
sé.
Sem leikritaskáld er Guð-
mundur Kamban eini íslend-
ingurinn, síðan Jóhann Sig-
urjónsson leið, sem hefur
orðið þekktur á Norðurlönd-
um fyrir leikrit sín.
í Skálholti er sögulegt leik
rit, sem Kamban samdi eftir
stórverki sínu, skáldsögunni
Skálholt. Þekking skáldsins á
íslenzkri sögu var frábær og
fáir munu hafa kynnt sér
betur öll gögn, er snerta harm
sögu Ragnheiðar Brynj ólfs-
dóttur og Brynjólfs biskups.
Hitt er honum í sjálfsvald
sett, hvernig hann, sem skáld
notar þessar heimildir. Hvert
mannsbarn á íslandi þekkir
þessa sögu og hefur myndað
sér ákveðnar hugmyndir um
persónur hennar. Það er því
eðlilegt að skoðanir manna
séu skiptar um skilning Kamb
ans og túlkun hans á þessum
viðburðum. — Það er söguleg
staðreynd að Brynjólfur
Sveinsson lét Ragnheiðidóttur
sína sverja skírlífi sitt í dóm
kirkjunni í'Skálholti 11. maí
1661, og réttum fjörutíu vik-
um síðar ól hún barn.
f ritgerð, sem Guðmundur
Kamban birti í Skírni um
þetta mál færir hann rök að
því, að eiður Ragnheiðar hafi
ekki verið meinsæri. — Hafi
samband þeirra Ragnheiðar
og Daða byrjað eftir að hún
sór eiðinn. í leikriti sínu set
ur Kamban fram sömu skoð-
un og vill verja Ragnheiði og
hreinsa hana af meinsærinu.
— En konur hafa aldrei í
hjarta sínu viðurkennt kirkju
vald, Stóradóm eða svardaga,
sem fylgt er fram með barna
legum strangleika karlmanns
ins. Konur hafa í raun og
veru aldrei viöurkennt nema
Valur Gíslason, Helgi Skúlason og Ævar Kvaran
Regína Þórðardóttir og Erlingur Gíslason
ein trúarbrögð: Trúna á ást
sína og sitt eigið hlutverk í
lífinu, og hún gerir kröfu til
að karlmaðurinn játi sömu
trú, — trúna á konuna! —
Unga konu í sporum Ragn-
heiðar skiptir ástin meiru
máli en eiðstafir. — Þorsteinn
Erlingsson er augljóslega áj
því máli að eiður Ragnheiðar j
hafi verið rangur, og sér í hon
um uppreisn konunnar gegn
kúgun og trúargrillum, sem
eru fjandsamleg lífinu og
mannlegri hamingju. Þor-
steinn lætur í „Eiðnum" kon
urnar vita betur en klerkana:
„Og samt hef ég beyg afi
því sagði frúinj
við sjálfa sig lágt, henni
óx ekki trúin.
Og enn fremur:
En frúmar biðu, þar var
þunginn kyrr,
sem þrýsti á enni og virtist
nærri beygja.
Þær báru skautin hóti
hærra en fyrr
en helzt að sjá að báðar
kysu að þegja.
íslenzk alþýða hefur rætt
þessi örlög meir en flest ann
sem ort hefur verið á íslenzku,
gleymist án þess nokkurn
tíma að hafa hlotið réttmæta
viðurkenningu.
Vilhj álmur Þ. Gíslason hef
ur þýtt leikritið og leyst það
verk vel af hendi. Hefur
hann gert sér far um að ná
málfari og sérkennilegum stíl
skáldsins, en það væri raunar
óvinnandi verk, ef mestur
hluti leikritsins lægi ekk fyr
ir á íslenzku, í samtölunum í
fyrri helmingi skáldsögunnar
Skálholt.
Leikstjórn annast Baldvin
Halldórsson. Baldvin er góð-:
ur leikari, en ég efast um
hæfileika hans, sem leik-
stjóra. Eitt er að leika vel á
Mjóðfæri og annað að stjórna
hljómsveit. Leikstjóri verður
að vera skapandi. hafa hugár
flug skálds og næmleika listaj
manns. Nostursemi getur ekki i
komið í stað þessara eigin-
leika. Að mínu viti leggur leik'
stjórinn dauða hönd á margt
í þessu leikriti og gefur þvíj
á köflum óraunverulegan blæ. |
Hver skynjar t.d. „hinn ó-j
venju harða frostavetur“ í
Guðmundur Kamban.
R>jóðleikhúsið:
SKÁLHOLTI
Leikstjóri: Baldvin Halldórsson
að og það verður hver að trúa
því sem honum þykir trúleg
ast. Hvorugt sjónarmiðið verð
ur sannað.
Sem skáldverk er leikritið
í Skálholti stórbrotið lista-
verk, og það kann að reynast
rétt sem Kristján Albertsson
segir í ritgerð sinni um Kamb
an „að éinmitt þessi leikur
Kambans verði, fremur öðru
sem hann hefur skrifað, það
verkið sem þjóðin tekur með
sér inn í framtíðina." Erfitt
á ég þó að sætta mig við, að
sum ljóð Kambans, sem eru
á sínu sviði eitthvað það bezta
Skálholti, mildi haustsins,
eða yfirhöfuð annað um-
hverfi viðburðanna. (Hér ber
Magnús Pálsson einnig þunga
sök, sakir afkáranlegra leik-
tjalda.) Það er varla hægt að
segja að meðferð leikstjór-
ans á Ragnheiði og Daða sé
góð. Hvergi er hægt að sjá
glytta í þann eld, sem á að
loga undir niðri í sál elskend-
anna og valda ljúfsárri gleði
þeirra og þungum raunum.
Meðferðin á Erlingi Gíslasyni
í hlutverki Daða er þó verst.
Það var í sjálfu sér vel ráðið
að fá þetta hlutverk í hendur
ungum leikara og það hefði
átt að heppnast undir góðri
leikstjórn. Daði á að vera eitt
mesta glæsimenni landsins,
og bera af öðrum mönnum.
Erlingur er glæsilegur ungur
maður með góða leikhæfileika
en í stað þess að gera Erling
nægilega glæsilegan til að
bera af öðrum mönnum, byrj
ar leikstjórinn á að ræna
hann hans höfuðprýði, hinu
þeldökka yfirbragði og setur
á hann gula hárkolludruslu,
og upplitar síðan andlitið svo
að leikarinn verður sviplaust
ungmenni. Ef leikstjórinn tel
ur að glæsimennið verði að
vera „hreinn Aríi“, þá átti
hann að velja annan mann í
þetta hlutverk. Þegar Erling-
ur birtist fyrst á sviðinu,
minnir hann meira á hesta-.
svein en glæsimennið Daða
Halldórsson. Þetta gerfi hans
breytist lítt og menn verða
að geta sér til um hugarstríð
mannsins og baráttu hans við
höfuðskepnurnar. Þegar Daði
kemur að Bræðratungu úr
svaðilför, þar sem hann hefur
hætt lífi sínu með því að ríða
skaðræðisfljót, er hann slétt-
ur og felldur og kembdur eins
og á stofugólfinu í Skálholti
og á glj áburstuðum leðurstíg
vélum!
Aftur á móti á Baldvin lof
skilið fyrir skilning sinn á
Brynjólfi biskupi, sem þó er
mjög vandasamt hlutverk.
Valur Gíslason leikur þetta
aðalhlutverk leiksins. Bryn-
jólfur Sveinsson var hámennt
aður kirkjuhöfðingi, sem hafði
divalizt við konungshirð og
var siðavandur og strangur
að hætti géistlegra yfirvalda
þeirra tíma. Hlutverkið er um
fangsmikið og vandasamt.
Valur Gíslason er gáfaður
leikari og túlkar biskupinn
með myndugleik og alvöru
þunga af glöggu innsæi inn í
flókið tilfinningalíf undir
hörðu og meitluðu yfirborði.
Ragnheiði biskupsdóttur
lék Kristbjörg Kjeld. Hún
hinna yngstu leikara okkar,
en þótt hún geri margt vel í
þessu hlutverki er það henni
samt ofviða. Hún túlkar að
vísu vel stolt biskupsdóttur-
innar og hið' stórbrotna eðli
hennar, — en gerir sálarlífi
hennar litil skil.
| Um Erling Glslason, sem
lék Daða Halldórsson hef ég
áður rætt. Gerfi hans var frá
leitt og leik hans skortir, eink
um framan af þá glæsi-
mennsku og karlmennsku,
sem menn hafa eignað Daða.
Annars fer leikur Erlings vax
andi þegar á líður og er sæmi
legur á köflum.
Regina þórðardóttir lék
Helgu matronu Magnúsdótt-
ur í Bræðratungu, stórlynda
og fastlynda hefðarkonu, sem
verður stærst, þegar mest á
reynir. Regína fór stórvel með
hlutverk sitt, var því auðsjá-
anlega nákunnug og hafði á
því djúpan skilning. Mun hún
að flestra dómi hafa leyst
hlutverk sitt bezt af hendi í
þessu leikriti.
Margréti Halldórsdóttur
biskupsfrú lék Guðbjörg Þor-
bjarnardóttir. Biskupsfrúin
er gerð rislág og sviplítil,
og fellur í skugga manns síns.
Guðbjörg fór smekklega með
þetta hlutverk.
Helgi Skúlason lék séra Sig
urð prýöilega og tókst vel að
lýsa hinni órólegu samvizku
dómkirkj uprestsins.
Sama máli gegnir um Ævar
Kvaran í hlutverki skólameist
ara. Þá var Helga Valtýsdóttir
einnig ágæt í hlutverki Ingi-
bjargar. Önnur hlutverk voru:
Torfi prófastur Jónsson leik-
inn af Róberti Arnfinnssyni.
Séra Árni, leikinn af Klemenzi
Jónssyni. Séra Josep, leikinn
af Svavari Helgasyni. Séra
Erasmus, leikinn af Valdimar
Helgasyni. Séra Jón Gíslason,
leikinn af Indriða Waage. Sr.
Jón Snorrason, leikinn af
Jóni Aðils. Séra Þórður, leik-
inn af Eyxindi Erlendssyni.
Elín Hákonardóttir, leikin af
Margréti Guðmundsdóttur.
(ásamt Helgu í Bræðratungu) Steinunn Finnsdóttir, leikin af
er hjá Kamban hugsuð sem Bryndísi Péétursdóttur. Þóra,
mótvægi Brynjólfs Sveinsson1 leikin af Önnu Guðmunds-
ar. Hún er ákveðin í að beygja dóttur. Klukkusveinn, leikinn
stálvilja föður síns og er tákn af Pétri Sv. Gunnarssyni.
uppreisnar konunnar gegn Leiknum var ágætlega tekið
kúgun og undirgefni. Þetta og er líklegt að hann eigi eft
hlutverk er mjög vandasamt ’ir að ná miklum vinsældum.
og gerir miklar kröfur til leik Þetta er leikrit, sem allir ættu
konunnar. Kristbjörg Kjeld að sjá.
er í fremstu röð, e.t.v. bezti Gunnar Dal.