Tíminn - 14.02.1961, Blaðsíða 16

37. blað.
Þriðjudaginn 14. fcbrúar 1961.
Herför gegn sígarettureykingum í Danmörku
Lungnaskurður
við hlióðnemann
Hlustendur heyr'Su rif klippt sundur, bló'S spýtast
og loft sogast inn í opið brjósthol
Bráðnu gleri hellt úr deiglu. ;3ac verður að fara í)gegnum óteljandi stig
hreinsunar og herzlu, áður en úr því er mótaður gripur.
Gleriðnaður
T ékkóslóvakíu
Tékkóslóvakía er í hópi þeirra
landa, þar sem gleriðnaður
hefurkomizt á hæst stig. í Bæ-
heimi býr þessi iðngrein að
margra alda reynslu, er erfst
hefur frá kynslóð til kynslóð-
ar, og listfengi tékkneskra
gleriðnaðarmanna hefur lengi
verið víðkunnugt. Nú á seinni
árum hefur mikið kapp verið
lagt á það að færa gleriðnað-
inn í nýtizku horf, án þess þó
að fórna ristfengi og kunnáttu,
sem þróazt hafði við eldri
starfsaðferðir. Sama máli
gegnir um keramik-iðnað og
postulínsgerð Tékka.
Á árunum 1956—1960 hefur,
í hverri verksmiðju af þessu
tagi, verið stofnað listráð, sem
er forstjórunum til ráðuneyt
is um nýjar gerðir og skreyt-
ingar gripa, en auk þess hafa
verksmiðjurnar sarnráð sín á
milli um slík mál. Í Prag er
sérstök stofnun, þar sem lista
menn á þessu sviði stunda
nám og sækja námskeið, og
þar er einnig dæmt um allar
listrænar.nýjungar í gleriðn-
aði.
Að sjálfsögðu eru reknar
óteljandi tilraunastofur, þar
sem rannsökuð eru efni og
efnasamsetningar og leitað
nýrra og fullkomnari aðferða
við öll þau margbrotnu störf,
sem eru undanfari þess, að
til verður gripur, sem að efni
rog gerð allri er svo fagur,
■sterkur og áferðagóður sem
ífrekast er unnt.
Loks er vaxandi áherzla!
lögð á sérstök verkstæði, þar (
sem unnið er að tilraunum
með ný form og skreytingar
í þágu gleriðnaðarins. i
Þar að auki eru sérstakir
tæicniháskólar glergerðar-
manna, og eiga. sumir iþeirra
sér langa sögu.,Þa,r skipar nú
véltækni og vísindaleg þekk-
ing sess við hliðina á gamalli
og dýrmætri iðnkunnáttu.
Verksmiðjurnar stækka óð-
fluga, svo að fjöldi þess fólks,
smiðju, hefur margfaldazt á
fáum árum, og framleiðslan
hefur stóraukizt.
Véltæknin á þessum gviðum
iðnaðarins er nú sums staðar
komin svo langt, til dæmis í
sumum postulínsverksmiðjun
um, að sjálfvirkar vélar móta
postulínið, færa það á milli
ofna, skila því í þurrkklefa
og skila loks gripnum fullunn
um á færibandi. Svipaður hátt
ur er hafður á við margs kon
ar gleriðnað.
Danskir útvarpshlustendur
munu ekki gleyma því, sem
þeir heyrðu á fimmtudags-
kvöldiS var. ÞaS fór nefnilega
fram uppskurSur viS hljóS-
nemann, og mátti greinilega
heyra, þegar hnífur læknisins
nam viS bein, rif voru klippt
sundur, blóS spýttist og loft
sogaSist um opiS brjósthol
sjúklingsins. ÖSru hverju
heyrSust fáorSar og rólegar
fyrirskipanir læknisins. Hjarta
sérfræSingurinn Tyge Sönder-
gaard var aS gera lungna-
skurS á manni, sem þjáSist af
krabbamcini, aSeins fimmtíu
sentimetra frá hljóðneman-
um.
Fyrir nokkrum mlsserum
sneru allmargir danskir lækn
ar undir forustu dr. Jóhann-
esar Clemmesen yfirlæknis,
sem stjórnar eftirliti meö
krabbameinssjúklingúm í Dan
mörku, sér til ríkisstjórnar-
innar og heilbrigðiseftirlits-
ins og fóru þess á leit, að haf-
izt yrði handa um að útrýma
sígarettureykingum. Hugmynd
þeirra var sú, að komið yrði
á skipulegu samstarfi margra
aðila gegn sígarettunum, og
vildu þeir, að baráttan gegn
þeim yrði jöfnum höndum háð
í blöðum, útvarpi, kvikmynd-
um og sjónvarpi, og beitt nýj
ustu tækni og sálfræðilegri
þekkingu.
— Við, læknarnir, sem sjálf
ir þekkjum þá, er fengið hafa
krabbamein í lungun, verðum
að fá að tala, stóð í bréfi
læknanna.
Nú hefur danska útvarpið
ákveðið að útvarpa fjörutíu
þáttum um þetta efni, er all
ir beinast gegn reykingum.
Krabbamein í lungum hefur
tvítugfaldast á seinustu ár-
um, og hinir færustu sérfræð
ingar eru ekki lengur í vafa
um það, að sígarettumar eiga
sök á þessari geigvænlegu þró
un. Þaö er því ekki seinna
vænna að stinga við fótum.
í þessum fyrsta útvarps-
þætti sagði Clemmesen yfir-
læknir, aö tóbaksverksmiðj -
urnar hefðu með fjármagni
sínu tekið auglýsingasálfræð
ina í síð'asta þjónustu. Gróða-
hyggja eigendanna ræki þá
áfram, og ekkert væri til spar
að af þeirra hálfu til þess að
stuðla að auknum reykingum
almennings. Fram að þessu
hefði læknunum veitt miður,
en ef til vill biði almenning-
ur eftir því, að yfirvöldin skær
ust í leikinn og gripu til vald
boðs.
Læknirinn sagði, að spjald
skrá sú, sem lungnakrabba-
sjúklingar eru skráðir á, þend
ist sífellt út, og starfsfólkinu
er við hana ynni, ofbyði hve
ört spjaldakössunum fjölgaði.
Hann sagði, að árið 1985
myndu jafnmargir menn
deyja úr lungnakrabba í Kaup
mannahöfn árlega og saman-
lögð tala allra krabbameins-
sjúklinga, sem um var vitað,
var árið 1945.
Maður sá, sem Sönder-
, gaard yfirlæknir skar upp,
j vissi ekki annað fyrir þremur
: mánuðum en hann væri heil
brigður og reykti þá enn síga
rettur allt hvað aftók. Ekki
j hafði komið fram við berkla-
j skoðun, að neitt væri að lung
um hans. En svo fór að setja
að honum hósta, sem ekki
vildi batna, og þá leitaði hann
! ráða hjá lækni. Við gegnum-
lýsinguna kom í Ijós mein-
semd í lungunum, rétt við að-
alslagæðina. Uppskurðurinn
var því mjög vandasamur.
Læknirinn varð að opna
gollurshúsið til þess að kom-
ast að lungnameininu.
Uppskurðurinn tók samtals
fimm klukkutíma, og var því
að sjálfsögðu ekki útvarpað
öllum. Læknirinn gekk að
hljóðnemanum að loknu verki
með hinn sjúka hluta lungn-
anna, sem hann hafði skorið
burt, og mælti:
— Þetta mein sýnir og sann
ar, að reykingamenn þyrftu
að láta gegnumlýsa sig á
þriggja mánaða fresti að
minnsta kosti.
Síðan var leiddur að hljóð
nemanum maður, er kynntur
(Framhald á 2. siðu.)

sem vekja athygli
Fyrirlestur, sem Bjarni
Gíslason rithöfundur flutti í
Snoghöj-háskóla fyrir skömmu
hefur vakið athygli í Dan-
mörku. í fyrirlestrinum lýsti
Bjarni hallærum þeim og
hörmungum, sem yfir ísland
gengu, eftir að dönsk verzlun-
areinokun hófst þar, og spurði
meðal annars hverju það
sætti, að í dönskum sagnritum
væru samtals aðeins örfáar
blaðsíður um valdapólitík
Dana á 'slandi á liðnum öld-
um.
Bjarni sagði, að einokanarverzl-
unin hefði dregið úr landi fjöru-
tiu milljónír ríkisdala, en 36 000
ríkisdali á þessum öldum ætlaði
hann jafnvirði einnar milljónar
danskra króna nú á dögum. Við
þetta fé kvað hann síðan mega
bæta afgjaldi af kirkjujörðam á
íslandi, einum fimmta allra jarð-
eigna þar, er konungur sló eign
sinni' á við siðaskiptin.
ísland var með þessum hætti
j vistabúr Kaupmannahafnar, sagði
j Bjarni, og skírskotaði síðan til
þess, að einn fulHiúanna í borgar-
sijórn Kaupmannahafnar árið 1810
. 1 efði komizt svo að orði um afa
’ smn, að hann hefði dáið á íslandi,
l'ar sem flestir borgarar Kaup-
nannahafnar í marga ættliði öfl-
uóu alls, sem þeir eignuðust.
Blöð á Jótlandi hafa skýrt frá
fyrirlestrinum og efni hans, og
sum getið þess um leið, að við
þvílíkar aðstæður hafi hin um-
deildu, íslenzku handrit verið flutt
ur landi.
Harrachov er frægur staður sök-
um glerverksmiðjanna. Saga gler
gerðarinnar þar hófst árið 1711
— um svipað leyti og Oddur Sig-
urðsson og Páll Vídalín voru að
stympast hér norður á íslandi,
Árni Magnússon var að draga
handrit til brottflutnings af land-
inu og Jón biskup Vidatín var
aS semja postilluna.