Tíminn - 04.03.1961, Blaðsíða 8

r8
TÍMINN, Iaogardagmn 4. nwn 1961.
1
Hann er étfft'elnn áfIfihum
fastréSnu leikurum þjóðleik-
hússins. Hann er ekki einu
sinni á lausasamningi þótt
hann hafi stundum staðið á
f jölunum í gamla daga norður
í Núpasveit og Sléttu. En
margs þarf búið meS og þó aS
þjóSleikhús verSi ekki rekið
án leikara þá er hætt við aS
starfsemi þess gengi eitthvað
öndvert ef ekki störfuðu þar
fleiri innan veggja. Og einn af
þeim, sem þar hefur verið að
verki undanfarin 11 ár er
Stefán Tómasson.
í dag á Stefán 70 ár að
baki. Og þó að ekki sé senni-
legt að hanta eigi eftir að lifa
önnur 70 ár þá hefur hann
allt útlit fyrir að geta orðið
æva gamall — og er enda
manna líklegastur til þess.
Það gerir hið bragandi létt-
lyndi hans og lífstrú.
Páklæddur í f járhúsgarða
í tilefni af afmælinu arkaði
blaðamaður frá Tlmanum á
fund Stefáns og innti hann
frétta af llfshlaupi hans.
— Blessaður láttu ekki
svona, sagði Stefán, þú held-
ur þó ekki að ég hafi frá ein-
hverju að segja, sem setjandi
er á biað?
— Við sjáum nú til, sagði
blaðamaður, a.m.k. sakar ekki
að þreyfa fyrir sér um það.
Eða hvar ertu fæddur?
— Ætlarðu að vera svona
andskoti nákvæmur? Jæja,
þú um það. Eg leit fyrtt ljós
heimsins í Sveinungsvlk í
Þistilfirði, 4 marz 1891. Þar
voru foreldrar mínir í hús-
mennsku. Komungur fluttist
ég með þeim að Harðbak á
Sléttu. Og kornungur fór ég
líka frá þeim eða 4 ára að
Valþjófsstöðum í Núpasveit til
frændfólks mlns, Halldórs Sig
urðssonar og Guðrúnar Jóns-
dóttur. Þegar ég var þ*nnig
búinn að dvelja 4 ár í þessum
heimi hafði ég átt heima í
þremur sveitum. Kallarðu
það ekki vel að verið?
— Nú, þarna var ég svo til
12 ára aldurs. Seinna dvaldi
ég i eitt ár hjá foreldrum mín
um, sem þá bjuggu að Amórs
stöðum í Núpasveit. Frá þeim
lá svo leið mín að Efri-Hól-
um í Núpasveit til þeirra heið
urshjóna Friðriks Sæmunds
sonar og Guðrúnar Halldórs
dóttur. Þau eru beztu hú®-
bændur, sem ég hefi átt i
sveit, að öllum öðrum ólöst-
uðum. Þarna gekk ég að öll-
um venjulegum sveitastörf-
um, heyskap að sumrinu,
sendiferðum og fjárgeymslu á
vetrum. Friðrik hafði margt
fé, yfir 300 á fóðrum. Og þá
var siður aö halda því fast
að beit og staðið yfir því misk
unnarlaust frá morgni til
kvölds næstum hvemig sem
viðraði. Friðrik var manna
fyndnastur og skemmtilegast
ur. Og stundum kom ýmis-
legt skemmtilegt fyrir. Eitt
6inn gerðist það, daginn fyrir
Þorláksdag, að karl nokkurn,
Lárus að nafni, bar að garði
á Efri-Hólum. Hann var í ein
hverjum sértrúarflokki, sem
ég man ekki lenguir hvað
nefndist. Nema karl messaði
yfir okkur um kvöldið. Svo
rauk hann af stað fyrir allar
aldir á Þorláksmessumorgun
til þess að messa meira. Við
Friðrik fórum í fjárhúsin og
ætluðum að hára fénu áður
en við létum það út. En er
við komum í húsin þá er meist1
ari Lárus þar uppi í garða]
hálfber, að biðjæt fyrir. Mik
ill var undrunarsvipurinn á
rollunum. — Hver andskot-
inn, sagði Friðrik, það er ó-
mögulegt að gefa fyrir karl-
inum, við verðum bara að láta
féð út. En það varð afleiðinga
ríkt. Um daginn gekk í hörku
stórhríð. Eg reyndi að koma
fénu heim en ekkert gekk
þótt í því væri ágætur for-
ustusauður. Það klesstisrt svp
fyrir augun á því að það sá
ekki neitt. Eg mátti láta það
eiga sig. Á aðfangadag varj
veður tekið að ganga niður
ið glatt á hjallá á Sauðanesi
á þessum árum?
— Já, það er óhætt um það.
Flest var þetta ungt fólk. Iðu
lega var dansað á laugardags
kvöldum að vetrinum. Eg srpil
aöi á einfalda harmoniku og
það þótti mikið hljóðfæri og
gott. Þá var dansað fram und
ir morgun. Það voru almenni
leg böll. Það er munur en nú.
Nú er þessu slitið rétt þegar
menn eru búnir að hita sig
upp. Svo var mikið spilað á
spil. Aðallega lomber og land-
er. Sr. Jón var sólgiim í að
spila.
— Mikið félagslíf í srveit-
inni?
— Já, töluvert. Þar var
starfandi ungmennafélag. Og
við lékum nokkra vetur. Lík
' að skárra hægt að gera. Botn
ía gamla ekilaði okkur í á-
fanga, og sr. Þórður gat mess
að eins og til stóð. Frá Reyð
i arfirði fórum við Fagradals
braut að Egilsstöðum. Vorum
víst eina 12 tíma á leiðinni.
Þetta var í skammdeginu, rétt
fyrir jól og við á útigengnum
hestum. Þegar til Vopnafjarð
ar kom þá var þar ball hjá
„fyrirfólkinu“. Ingólfur lækn
ir Gislason stóð fyrir því. Við
sr. Þórður vorum drifnir á
ballið og þar dansaði ég til
; kl. 8 að morgni. Við Vorum
samferða Eðvaldi pósti nokk
um hluta leiðarinnar. Hann
var kátur og dugnað hans og
öryggi I ferðalögum þurfti
ekki að tvíla. Hann var alltaf
með brennivín á hálfflöskum.
Get vel hugsað mér að halda
áfram að lifa um sinn ;
Rætt viS Stefán Tómasson, sem er sjötugur í dag
og þá náði ég fénu í hús og
gaf því töðu til hátíðabrigðis.
Eftir að ég fór frá Efri-Hól
um var ég eitt ár vinnumað
ur á Syðri-Brekkum á Langa
nesi hjá Kristjáni Halldórs-
syni, bróður Guðrúnar í Efri-
Hólum.
Yfir 30 menns í heimili
— Og byrjaðir svo búskap
upp úr þessu?
— Nei, biddu fyrir þér,
hvemig dettur þér í hug að
ég hafi farið að álpast út í
búskap, kvenmannslaus mað
urinn? Nei, nú fór ég til prests
ins á Sauðanesi, sr. Jóns Hall
dórs«onar. Hann var sonur
sr. Halldórs Jónssonar, prests
og alþingimanns á Hofi í
Vopnafirði. Á Sauðanei var
ég 6vo næstu árin og hirti
fé, sem fyrr. Gekk nú á beit
arhús. Nei, það var ekki langt,
klukkustundar gangur ef eitt
hvað var haldið áfram. Ann
ars meira. Hirti á fjórða
hundrað. Hafði önnur hús
niður við sjóinn. En þangað
var stutt að fara.
Töluvert margt var um
manninn á Sauðanesi eða svo
j mundi að m.k. þykja nú. 30—
: 40 manns í heimili að vetr-
ium, þegar flest var. Þetta
I var svoddan feikna vinna við
dúninn. 350 pund af æðardún.
Það er ú ekkert smáræði, skal
ég segja þér. Hefur þú hreins
að æðardún?
— Nei, blaðamaðurinn hafði
aldrei komizt í nánari kynni
við æðarfugl en það, að
snæða einhvern tíma eitt eða
tvö æðarfuglsegg.
— Það er versta verk, skal
ég segja þér. Eg meina ekki
að eta eggin, heldur að hreinsa
dúininn. Þiið er víst orðið
! þægilegra núna. Sumar stúlk
umar voru hreinustu ham-
hleypur við að tína æðardún.
Sú magnaðasta tíndi 3 pund
yfir daginn. Hún heitir Odd-
ný Árnadóttir og er búsett
í Þórshöfn. Já, Sauðanes er
mikil hlunnindajörð. Silung-
ur var þar mikill. Við fengum
stundum 100 í drætti.
Spilað og leikið
— Það hefur líklega oft ver
lega eina sex. Eg hafði mjög
gaman af að leika. Sennilega
hefði ég bara getað orðið
frægur leikari. Söffler var
Jón Ámason læknir á Kópa-
skeri, bróðir Þuru í Garði.
Hann var skáldmæltur. Þeg-
ar hann setti samkomur þá
gerði hann það gjarnan I ljóð
um. Eg þekkti Jón vel. Hafði
gaman af honum og þótti
vænt um hanh. Kom oft til
hans. Þá hallaði hann sér aft
ur á bak í stól, hafði fæturna
uppi á borði og sagði brand-
ara.
Eg átti erindi í Sauðanes,
kunningi. Þar kynntist ég
fyrri ko^u minni, Oktavíu
Stefaníu Ólafsdóttur.
Sú f jórða dugði
— Léku stórhríðarnar þig
aldrei grátt á þessum árum?
— A-nri, ég lenti að víeu
oft í hörku veðrum. Þetta er
bara hitabeltsveðrátta hér nú
hjá þv< sem áður var. En ég
varð aldrei fyrir verulegum
hrakningum. Átti þó oft leið
yfir heiðarnar. Ferðir minar
yfir Axarfjarðarheiði voru
orðnar eitthvað yfir 30. í
þeim ferðum var ég vanur
að gista í Garði í Þistilfiröi
hjá Jóni hreppstjóra og
skáldi Guðmundssyni og
Kristrúnu, konu hans. Jón
var skemmtilegur maður. Þar |
var ég eins og heima hjá mér. i
Einu sinni þegar ég var áj
Sauðanesi fór ég suður á j
Reyðarfjörð með sr. Þórðij
Oddgeirssyni, 6em þá var að;
sækja um Reyðarfjörð. Fjör-j
ugur túr. Hafði aldrej farið
svo langt að heiman. Lentum
í stórhríð í Vopnafirði. Tókum
Botníu þar. Til að byrja með
var ég svo sjóveikur að ég
hélt ég myndi drepast. Þeir
heltu ofan'í mig þremur flösk
um af einhverju djöfuls víni.
Eg held að það hafi verið ó-
merkileg vin enda seldi ég
því tafarlaust upp. Þá drifu
þeir i mig fjórðu flöskuna,
það hreyf. Eg fann ekki til
sjóveiki eftir það. Komum
við á Seyðisfirði. Vöktum þar
heila nótt hjá vínsala og
drukkum. Þar var ekkert ann
Stefán Tómasson
— Þú minntist á það áðan
að þú hefðir kynnzt konu-
efninu á Sauðanesi. Hvenær
byrjuðuð þið svo sjálfstæðan
búskap?
— Seinustu árin, sem ég
var a Sauöanesi bjó ég þar á
sjötta parti af jörðinni utan
hvað ég hafði ekkert af æð-
arvarpinu. Síðar bjó ég á Am
arstöðum í Núpasveit ásamt
bróður mínum. Arnarstaðir
eru góð jörð en nokkuð erfið.
Langsótt á engjar. Ókum
heyinu heim að vetrinum.
Sóttum hrís til eldiviðar 6uð
ur í Axarfjörð- En heiðaland
ið er mikið og gott. Eg var
alltaf smábóndi. Svalt þó
ekki. Komst rétt af. Nágrann
amir voru indælisfólk.
Hætti búskap 1934. Þá
missti ég fyrri konuna. Við
eignuðumst 11 börn og þau
eru öll á lífi. Sum þeirra voru
komung er móðir þeirra dó.
Það yngsta á 1. ári. Það var
tekiö í fóstur af Þorbjörgu
Jóhannsdóttur og Ingimundi
syni hennar á Brekku í Núpa
sveit og þau ólu það upp. Tvö
voru tekin í fóstur af frænd
fólki mínu á Grjótnesi á
Sléttu þeim Birni Guðmunds
syni og Aðalbjörgu konu hans
og eitt tóku mínir gömlu hús
bændur á Efri-Hólum. Þetta
voru dálítið erfiðir tímar. En
allir Núpsveitungar reyndust1
okkur framúrskarandi vel.!
Eg fæ aldrei þakkað þeim i
sem skyldi.
— Og svo yfirgaístu sveit
ina?
— Já, í raun og veTU var
ekkert annað fjnir mig að
gera. Og fór þó ekki með
glöðu geði. Við vorum ein 5
eða 6 saman á leið suður, þar
á meðal Snorri Sigfússon.
Tókum einkabíl á Akureyri.
Komum suður á kosningadag
inn 1934. Þetta var að því
leyti sérkennilegt ferðalag,
að við kusrum i bílnum á leið
inni. Gerðum það þegar við
vorum komin inn í kjördæmi
Ólafs Thors.
— Fékkstu fljótlega at-
vinnu á hinum nýju slóðum?
— Já, strax. Bróðir minn
var hér fyrir. Hann stundaði
gluggaþvott og hreingeming
ar. Hann innbyrti mig í stétt-
ina. Þetta var misja/fnlfsga
borgað. Þegar bezt lét greiddu
verzlanir 20 kr. fyrir að pússa
gluggana 4 sinnum í mánuði.
Mánaðarkaupið nam naum-
lega 3 hundruð krónum. Það
þótti nú raunar ekki svo
slæmt þá en maður vann bara
alveg eins og púlshestur.
Byrjaði oftast kl. 5 á morgn
ana ef sæmilegt var veður.
Á stríðsárunum hafði ég á
minni könnu að þvo gluggana
á Stúdentagarðinum og fleiri
byggingum, sem Bretar not-
uðu. Þá hafði ég stráka í
vinnu á mínum vegum. Þeir
sögðust ekki halda þrótti ef
þeir ynnu bara hjá Bretan-
um.
Um þetta leyti var Ámi
Benediktsson forstjóri í Kron,
einn af þremur. Við Ámi
þekktumst m.a. úr göngum
norðan af Langanesi. Hann
sagðist ekki vilja sjá mig við
þennan fjanda og bauð mér
starf í Kron. Þar var ég lag-
ermaður og húsvörður í hálft
þriðja ár og líkaði vel.
— Því hættirðu þar?
— Það kom nú ekki til af
góðu. Eg varð fyrir slysl. Fékk
aðsvif. Datt. Fékk sár á haus
inn. Það blæddi út. Og það
bjargaði mér, sagði læknir-
inn, annars hefði blætt inn og
þá væri ég dauður. Á því sérðu
að það er ekki sama hvert blóð
ið rennur. Eg var frá vinnu í
þrjá mánuði. Og á meðan
komst annar á básinn minn
í Kron.
— Hvað tók þá við?
— Þá fór ég í Búnaðarbank
ann til Hilmars. Var þar í
tvö og hálft ár.
Þar vann ég allt mögulegt
nema hvað ég var aldrei
bankastjóri. Hilmar vildi ekki
sleppa starfinu við mig.
Þjóðleikhússþáttur
—Og hefurðu svo verið í
Þjóðleikhúsinu síðan þú fórst
úr bankanum?
— Ojá, á 11 ára afmæli þar
i vor. Það er afbragðsfólk í
Þjóðleikhúsinu.
— Hefurðu aldrei leikið
neitt í Þjóðleikhúsinu?
— Nei, vinur sæll. Ja, raun
ar lék ég eitt.hvað að nafni
til í Tehúsi ágústmánans.
Statisti hef ég stundum verið.
— Og hvaða leikara vild-
irðu nú helzt leika á móti?
— Það er erfitt að segja,
líklega Lárusi. Það er ekki
Lárus, sem var að etríplast
i fjárhúsinu á Efri-Hólum,
heldur Lárus Pálsson.
— En hvaða leikkonu?
— Þetta er nú samvizku-
spurning. Jæja þá, Herdísi og
Kristbjörgu. Annars eru þær
(Framhald á 15. síðui.