Tíminn - 06.05.1961, Blaðsíða 6

6
fÍMINW langardagton 6. mai Ígtti
Úr tveim áttram hafa mér boriztl
sendingar síðustu daga. Aðra
þeirra flutti Tíminn 26. apríl, und-,
ir nafninu Hinn „heiti þeyr“, og
var hún komin norðan úr fæðing-1
arhéraði mínu, Þingeyjarsýslu,1
írá Baldri Baldurssyni, frænda mín
um á Ófeigsstöðum. Sending Bald-
urs var svar við vélrituðu bréfi, er
ég reit Þingeyingum s. 1. vetur í
tilefni af undirskriftum, er þá voru
að hefjast á vegum Samtaka her-
námsandstæðinga undir kröfu um
brottför hersins, uppsögn hervarn-
arsamnings íslands við U. S. A. og
að hlutleysi íslands skyldi lýst yf-
ir á ný. Hin sendingin í minn garð
er úr herbúðum Morgunblaðsins |
28. apríl, og er tilefnið grein mín
í Tímanum 25. sama mánaðar:
„Þjóð, sem veit sitt hlutverk“.
Frá Baldri eða öðrum Þingey-
ingum hafði ég ekki vænzt opin-
berrar ádrepu í víðlesnu blaði, þar
sem bréf mitt var ekki prentað og
aðeins til sýslunga minna stílað,
þó að eflaust hafi það borizt fleir-
um í hendur en þeim. Enn síður
hafði mig dreymt um þá viðurkenn
ingu, sem grein hans óneitanlega
ber með sér. Hann telur mig segja
rnörg spakleg orð, kallar mig for-
ingja og spámann og líkir mér við
kirkjulegan preláta. En sé preláta-
samlíkingin réttmæt um mig, þá
er Baldur sannkallaður páfi í með-
vitund Morgunblaðsritstjórans, því
að grein hans er lítið annað en til-
vitnanir í grein Baldur Baldvins-
sonar, sem væri hann óskeikull,
heilagur faðir í fagnaðarboðskap
blaðsins um blessun herverndar-
urnar. Þegar þessum tilvitnunum
sleppir, er Morgunblaðsgreinin lit-
ið annað en órökstuddar aðdróttan-
ir í minn garð, þar sem ég er nefnd
ur „leppur" Rússa og öðrum illum
nöfnum og grein mín talin „end-
urtekning á heimskulegustu firr-
um kommúnista". Get ég því verið
fáorður við Morgunblaðsmanninn,
en læt lesendur um að dæma grein
mína. Aðeins vil ég minna ritstjóra
Morgunblaðsins á það, að árið 1956
fdr hans ágæta blað miklum viður-
kenningarorðum um r'æðu, sem ég
flutti þá í Gamla bíó varðandi
frelsishreyfinguna í Ungverjalandi,
og birti það kafla úr henni, feit-
letraðan. En frelsisást mín og vilji
til að halda fram sannfæringu
minni vona ég, að sé enn söm og
jöfn og þau voru 1956, hvort sem
í hlut á austræn eða vestræn yfir-
drottnun.
Sný ég mér þá að Baldri, frænda
rnínum, sem er vel skiptandi orð-
um við, því að hann reynir að færa
rök fyrir máli sínu, þó að honum
bregðist þar meir bogalistin en
vænta hefði mátt um svo greindan
mann. Baldur gerir mikið úr því,
að Rússar hafi undirokað aðrar og
smærri þjóðir. Skal því ekki neit-
að. En eru þeir einir stórvelda um
siíkt? „Frelsisverðirnir verstrænu“
cru því miður ekki alsaklausir
heldur. Hvað segir t. d. Baldur um
íramferði Bandaríkjamanna í Mið-
Ameríku, Frakka í Alsír, Hollend-
inga í Indónesíu, Belga í Kongó?
Og ekki er ég í vafa um, að banda-
rískt auðvald á drjúgan þátt í því
ástandi, sem ríkt hefur á Kúbu.
Næst vil ég leiðrétta nokkurn
misskilning, sem gætir hjá Baldri
í minn garð og þeirra samtaka, er
hlut eiga að máli og hann virðist
hafa megna andúð á.
Það er mikill misskilningur, sem
Baldur Baldvinsson gefur í skyn,
að undixritaður eða Samtök her-
námsandstæðinga í heild séu óvin-
ir Vesturveldanna. Hitt er allt ann
að mál, að mér og fleirum urðu
það sár vonbrigði, að setulíðið
skyldi ekki verða á brott héðan
í stríðslok, eins og lofað hafði ver-
ið. Og vissulega er mér á engan
hátt geðfelldari rússnesk herseta
en bandarísk, og mundi hiklaust
vinna gegn henni, ef til kæmi, af
engu minn djörfung. En hvaðan
hafa fylgjendur hersetunnar þá
speki, að Rússar hljóti að hernema
ísland, ef Bandaríkjamenn fara
héðan? Auðvitað getur enginn á-
byrgzt, að slíkt sé útilokað. Skygg-
Þóroddur Guðmundsson frá Sandi:
Orðið er frjálst:
I
Preláti* skrifar páfa
;r Skuld fyrir sjón. En ólíklegt er
það, önnur eins ögrun og slík til-
tekja væri við Bandaríkin. Og hvar
er nú mannslund íslendinga kom-
ín, ef þeir þora ekki að taka neinni
óhættu? Hefðu þeir verið svo hug-
lausir frá upphafi vega, gat t. d.
aldrei verið um neitt landnám
hér að ræða, né heldur stofnun
lýðveldisins forna eða tilveru þjóð
arinnar yfirleitt. Lífsstríð hennar
er samfelld röð áhættusamra fyrir
tækja: barátta við drepsóttir, eld,
og ís, kúgun og harðstjóm. Allt
þetta hefur hún staðizt. En annað
getur hún ekki staðizt: helsprengj-
una, því að hún mundi tortíma
c.llri þjóðinni, sem er beinlínis
gerð að skotmarki með því að hafa
hér herstöðvar. En hún þolir ekki
lieldur langvarandi hersetu, þó að
friður sé. Við það lamast sjálfs-
bjargarviðleytni hennar og traust
á sjálfri sér, eins og glöggt kemur
í Ijós, þegar hún er að verða nokk-
nrs konar ómagi á bandaríska
hreppnum. Og hvernig geta þeir,
sem sjálfir hafa lagt árar í bát,
orðið öðrum stærri aðilum að var-
anlegu liði?
Sannleikurinn er sá, að ég er
nákvæmlega jafn mikiU vinur
Rússa og Vesturveldanna. Og svo
sýnist mér, að allir íslendingar
ættu að vera. Ekki hafa Rússar
reynzt oss verr en vestrænar þjóð-
ir, t. d. í viðskiptum, síður en svo.
Rangt er það hjá Baldri, að ég
þéri sýslunga mína. En ég ávarpa
þá í fleirtölu, eins og vera ber, þar
sem talað er til margra. Auk þess
finnst mér fleirtölumynd 2. per-
sónufornafnsins fegurri en tvítal-
an, einkum í ritmáli. Síðast, en
ekki sízt, ræður virðing sú, se-rn ég
ber fyrir viðtakendum bréfs míns,
og aðdáun mín á þeim, miklu um
nthátt minn, er Baldur nefnir
„Kansellístíl". En þar sem hann tal
rr um, að tilvitnun mín í ljóð Guð-
finnu frá Hömrum komi ekki mál-
inu við, þá er það einn mesti mis-
skilningur í grein hans. „Hið
gullna augnablik", sem ég vék að,
á við hvert gott tækifæri. Þegar
allir andstæðingar hersetu á ís-
Jandi, hvar í flokki, sem þeir stóðu
(og utan flokka), báru loks gæfu
til að taka höndum saman, varð
það mér og fjölmörgum öðrum
sannarlega „gullið augnablik". Eft
ir því hafði ég verið að bíða í 20
ár og greip það fagnandi, er það
loksins gafst. Mín þátttaka í sam-
tökunum er því miður minni en ég
vildi og vert væri. En hún er af
heilum huga gerð og hvorki af ó-
vild til neins erlends ríkis né ís-
ler.zks stjórnmálaflokks. í hrein-
skilni sagt, þá hefur þessi tveggja
áratuga herseta hvílt svo þungt á
sál minni og samvizku, að ég hef
ckki getað hugsað til að hverfa svo
af vettvangi þessa fagra lands, og
þrátt fyrir allt, undursamlega lífs,
án þess að leggja mitt litla lóð á
þá vogarskál, sem ef til vill getur
ráðið úrslitum um gæfu hvors
iveggja eða ófarnað.
Undir lok sinnar athyglisverðu
greinar segir Baldur: „Þingeying-
ar hafa, að þessu, getað valið sér
verkefni án ábendingar fjarlægra
áróðursmanna". Það er satt, að ég
er brottfluttur Þingeyingur. En á-
sfæður eru til alls. Baldur Bald-
vinsson tók við föðurleifð sinni og
liefur að vísu setið hana með
sæmd. Eg var einn af 9 bræðrum,
sem allir hefðu gjarnan viljað setj-
ast að á ættaróðalinu, ef kostur
hefði verið á, ekki síður ég og þeir
bræður mínir, sem brott viku, en
hinir. Þeir og ég fóru af frjálsum
vilja, en eigi án alLs trega, þó að
bröttför sem mín sé stundum
(ranglega) nefnd „flótti úr sveit-
inni“. En ég segi það satt, að þegar
framtíð mín var að ráðast, virtist
mér og mínum likum algerlega of-
aukið á æskustöðvunum; átti ég
því ekki annars úrkosta en reyna
að brjóta mér braut á öðrum vett-
vangi, og hef síðan ekki átt aftur-
kvæmt til langframa í það hérað,
sem ég ann mest á þessari jörð. En
„fjarlægur" Þingeyjarsýslu þykist
ég ekki vera, eins og bezt sést á
því, að varla hefur svo nokkurt
sumar liðið í þrjá áratugi, að ekki
hafi ég komið heim til skemmri
eða lengri dvalar, jafnvel stundum
að ósk sýslunga og frænda okkar
Baldurs til eins eða annars full-
tingis, sem er þó víðs fjarri mér
að ofmetnast af. Öll slík tækifæri
hafa verið gripin fegins hendi. Og
ég held, að sýslungum mínum hafi
cldrei fundizt ég á neinn hátt vera
orðinn „fjarlægur" þeim eða sýsl-
unni. — En viðvíkjandi áróðrin-
| um, finnst mér athugandi fyrir
J Baldur Baldvinsson, hvort hann
sjálfur geti verið í hættu af öðr-
um áróðir og ekki síður varasöm-
: um en þeim, sem hann sakar mig
; um.
Allra síð,ast í grein sinni víkur
Baldur Baldvinsson að „rússneskri
stjörnu" og hásæti „undir mildum
tónum hins austræna bumbuslátt-
! er“, er Þingeyingum og öðium
landsmönnum gefist kostur á að
leiða mig í. Auðvitað er þetta gam
: an, því að Baldur er skemmtinn
! í bezta lagi. En öllu gamni fylgir
| nokkur alvara. Og í alvöru talað,
I nygg ég, að Baldur og fleiri góð-
ir menn séu óþarflega hræddir við
hættuna að austan, m. a. fyrir að-
gerðir hernámsandstæðinga, sem
allmjög er nú reynt að bendla við
kommúnista í ræðu og riti. Eg hef
kynnzt einstaklingum úr öllum
flokkum. Mér virðast sósíalistar
ekkert lakari menn í viðkynningu
né verri íslendingar en annarra
flokka fólk. Og hvað stefnunni við-
víkur, þá er sósíalistaflokkurinn
sízt róttækari nú en Alþýðuflokk-
urinn var, þegar Framsókn hafði
sem nánast samstarf við hann. Á
sínum tíma var líka Sjálfstæðis-
flokurinn í stjórnarsamvinnu við
þessa „óvini hinna vestrænu frels-
isvarna“. Hvers vegna eru þeir
orðnir svona hættulegir nú? „Þeir
eru landráðamenn", er venjulega
svarað, og punktum.
Mála sannast hygg ég þó hitt,
að mestu landráðin séu fólgin i því
að fljóta sofandi að feigðarósi tóm
lætis, vana og sinnuleysis.
Gegn þeim landráðum vilja her-
námsandstæðingar vinna og hafa
þegar gert með því stórgagn.
Heiðarlegar umræður eins og
Baldur Baldvinssonar gera það
einnig. Þess vegna þakka ég hon-
um grein hans.
Öllum íslendingum, og sýslung-
um okkar Baldurs sérstaklega,
óska ég alls góðs á komandi sumri.
Megi sá „heiti þeyr“ blása um
land og lund, þeim öllum til yndis
og blessunar.
30. apríl 1961.
Þóroddur Guðmundsson.
H a n d r i t i n
Það er eins og þjóðinni hafi bor-
ið nokkuð til happs og gleði. Blöð-
iin nota stórt letur í fyrirsögnum,
, og sópað er saman myndum
!þekktra manna til að segja álit
'sitt. Það er svokallað handiitamál,
sem nú kvað vera í þann veginn
að verða að dýrmætum sigri ís-
lendinga. Þetta mál í þessu sigur-
stríði reistu íslendingar við Dani
fyrir allmörgum árum, um handrit-
in að fornbókmenntum íslendinga,
sem bjargað hafði verið úr eyði-
leggingarklóm íslendinga sjálfi'a,
mest á 17. öld. Danir tóku að sér
þetta mál, sem fólst í hinum gömlu
bókum íslendinga, og gjörðu úr
því norræn fræði, sem höfðu inni
að halda norræna sögu og menn-
ingaranda, sem hafði risið undra
hátt í þjóðlífi íslendinga og var
allt í senn, sjálfstæður, heilbrigður
og umfram allt, sannur. Það voru
spámenn þess anda, sem ritað
höfðu bækurnar, og nutu listræns
innsæis í manngerðir og viðburði,
fyrst og fremst af þeirri menntun,
sem þeir hlutu af þessum anda,
þar sem hann birtist í lifandi þjóð-
lífi fslendinga, og með því tak-
marki, að öllu bæri saman við
sannleikann. Án þess sannleika
hefðu norræn fræði ekki orðið
, annað en minningargrein um þessa
irithöfunda því það er sannleikur-
| inn í verkum þeirra, sem orðið hef-
ur grundvöllur hins norræna anda
og síðan að vísindagrein um þjóðlíf
og ritmennsku Íslendinga og bætti
því svo við hróður sinn, að vera lífs
trú og haldreipi íslendinga á löng-
um þjóðarmorðsöldum, þar til við
hófum lifandi starf, í frábærra for-
ingja höndum, að endurreisn nor-
ræns þjóðlífs á íslandi. Danir urðu
fyrir tímans rás og herradóm á ís-
landi móðurþjóð hins norræna
anda. FVá því snemma á 17. öld
hefur starf þeirra verið þrotlaust
að því að skilja hann og skýra.
Kaupmannahafnarháskóli hefur
verið vagga norrænna fræða. Og
þótt við íslendingar ættum að taka
við þessu hlutverki með stofnun
háskóla á íslandi, þá hefur það far-
ið á aðra lund. Þeir íslendingar,
sem starfað hafa að norrænum
fræðum hafa lært í Danmörku.
Þar hefur þeim af Dönum jjerið
búin góð skilycði til starfa, og
Danir hafa neytt þess, að íslend-
ingar hlutu, samkvæmt eðli máls,
t. d. tungunnar, að vera betri
starfsmenn að öðru jöfnu í þessum
fræðum, en þeir sjálfir. Allan
framgang þessa máls, t. d. í útgáf-
um, eigum við íslendingar Dönum
jað þakka, því hvorki réðu íslend-
ingar við þetta mál né höfðu full-
! an skilning á því, og voru t. d. ís-
! lendingasögur, sem prentaðar vora
í Hrappsey, litlu eftir 1700, úthróp-
aðar og níddar af íslendingum.
Enn í dag eru Danir forustu-
menn þessa máls og sinna því, lík-
lega 10—15 sinnum meira en ís-
lendingar sjálfir. Krafa íslendinga
á handritunum var því dálítið
skringileg og þó rétt, vegna þess,
að nú var svo komið málum að
handritanna þurfti ekki við í út-
gáfum. Nú var hægt að ljósmynda
þau öll á hvítan pappír, án þess
að hinn minnsti stafkrókur breytt-
ist, og þess gátu íslendingar neytt,
ef þeir hefðu viljað herða á útgáf-
um og rannsóknum. Handritin
urðu með þessu þjóðminjar, sem
hvergi áttu heima nema á fslandi.
í þeim anda eru þau nú afhent ís-
lendingum, og í þeíhi anda ber ís-
lendingum að taka á móti þeim og
varðveita.
í myndunum, sem minnzt var á,
jles maður þó ýmislegt skemmti-
; legt og það lítur helzt út fyrir, að
Iþað ætli að fara fyrir þjóðinni,
I eins og bóndanum, sem keypti
j gæðinginn og vildi láta fara vel um
ihann og taldi því bezt að setja
. hann í lambakrubbuna. Lokaorð
jvirðist það vera, að fleygja hand-
ritunum inn í safnahúsið við
Hverfisgötu. Úr þessu húsi var allt
þjóðskjalasafnið flutt austur fyrir
fjall á stríðsárunum, undan árásar-
hættu, sem þó viitist hverfandi
lítil. Nú þykja hin dýrmætu hand-
rit vel komin í þessu húsi, og virð-
ist þó árásarhætta yfirvofandi
hvern dag. Sama máli gildir um
alla Reykjavík, sem er búin flug-
velli, sem á augabragði kallar árás
yfir borgina ef stríðsspilakongun-
um dettur í hug að slá út tromp-
unum. Það virðist fráleitt að
geyma þjóðminjar í Reykjavík,
slíkar sem handritin eru.
Þá er svo að skilja að nú komi
tími og tækifæri til útgáfu og
rannsókna á þessum handritum, og
látið í það skína, að þau verði höfð
í allra höndum, sem þóknast að
líta í þau, þótt ólæsir séu á hand-
rit, sem flestir fslendingar eru.
Gildir um þetta sem áður var sagt,
að Ijósprentanir duga í þessu efni.
Handritin eru gömul og tímans
tönn vinnur á öllum hlutum, og
það er skylda að verja handritin
svo sem auðið er fyrir öllu hnjaski,
og geyma þau undir gleri, en láta
ekki hvern sem er handfjatla þau
til engra nota. Þetta verður ekki
gert nema með strangri vörzlu í
þar til gerðu húsnæði, og það er
engum til hags að þetta húsnæði sé
í þeirri áfallahættu sem mest er,
en það er í Reykjavík.
Þjóðin ■ hefur sýnt skilning á
þessu máli með svonefndri hand-
ritin heim fjársöfnun, sem haldið
var úti um skeið. Nú kemur það
ijiál óumflýjanlega til kasta þjóðar-
innar með augljóstri þörf á fram-
kvæmdum.
Fyrir nokkrum árum hef ég bent
á það í grein, að handritahúsið ætti
að standa í Odda eða Haukadal, en
að því, sem fremst er vitað, hófst
ritöld fslendinga á þessum stöðum,
jkannske samtímis, en Haukadalur
i hefur það fram yfir Odda, að þar
j ólst Aii fróði upp. Þvetta verður að
ivera mikil bygging. Thorvaldsens
jmuspum í Kaupmannahöfn er 40
j herbergi fyrir utan stóra sali og
anddyri. Minna hús kemur ekki til
greina. Og það er ekkert sérmál
Islendinga að byggja yfir grund-
völl hins norræna anda, sem einn
er samnorrænt mál. Þetta eiga
Norðurlönd öll að gera. Og það er
eingöngu fyrir málsmeðferð íslend-
inga í þessari handritaheimt, að
málið er deilumál á Norðurlönd-
um, og óheilt útlitið, óráðin gæf-
an um það, hversu fer með eitt
mesta mál í heimi, þar sem eru
frumheimildir norrænnar menn-
ingar.
Benedikt Gíslason.
frá Hofteigi.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð v!3 andlát og jarSarför
systur okkar,
Sigríðar Greipsdóttur
frá Haukadal, Biskupstungum.
Katrín Greipsdóttlr
GuSbjörg Greipsdóttir
SigurSur Greipsson