Tíminn - 06.05.1961, Blaðsíða 9

TÍ MIN N langardaglnn 6. awtlWCL
9
*fc
í sundinu þar sem Beringshaf
og Norðuríshafið mætast, og Asía!
og Ameríka rétta fram hendur tili
kveðju, en ná þó ekki alveg sam-
an, eru tvær litlar og merkilegar
eyjar. Þetta eru Diomedes-eyjar,
sæbarðar klettaeyjar, sem heita
Stóra- og Litla-Diomede. Sundið
milli þeirra er ekki nema ein míla
á breidd, en samt skilur það að
tvo heima. Litla-Dkxmede tilheyrir
Alaska og þar með Ameríku, en
Stóra-Diomede Síberíu og þar með j
Sovétríkjunum og Asíu.
En þetta litla sund skilur' meira
en tvo heimshluta, það skilur dag
og nótt, vikur og mánuði, ár og
jafnvel aldir, því að um þetta litla
sund liggur hinn alþjóðlegi dag-
sldlabaugur.
Þegar mánudagur er í Litlu-Dio-
mede er þriðjudagur handan við
sundið á Stóru-Diomede. Ef mað-
ur stendur á Litlu-Diomede, getur
maður horft inn í morgun-
daginn, og meira að segja skroppið
snögga ferð inn í morgundaginn á
einum tíu míinátum, og sé maður
á Stóru-Diomede er hægt að líta
til baka í orðsins fyllstu merkingu,
því að þegar beint er sjónum yfir
til Litlu-Diomede, horfir maður
inn í gærdaginn, og þangað er
hægt að bregða sér. Og á gamlárs-
dag á Litlu-Diomede er nýáisdagur
á Sbóru-Diomede, og þegar öld er
að kveðja á þeriri litlu, er komin
ný öld á þeirri stóru.
Eskimóamir, sem byggja báðar
þessar eyjar, eru náskyldir og taka
ekki dagamuninn alvarlega, þegar
þeir heimsækja hvorir aðra á bát-
um sínum á sumrin eða hlaupa
yfir sundið á ís á vetuma. Þessar
eyjar hafa verið löghelgaðar Eski-
móum einum um langan aldur, en’
í síðari heimsstyrjöldinni var þessi
einangrun rofin, og hermenn settu
niður tól sín á eyjunum. Árið 1948
þegar stríðinu átti að vera lokið,
lógðu Eskimóamir frá Litlu-Dio-
mede af stað í heimsókn til vina
sinna á Stóru-Diomede til þess að
éndurnýja gömul kynni og færa
samskiptin í gamalt og gott horf.
En þá brá svo við, að rússneskir
hermenn tóku þá fasta og settu í
fangelsi, en nokkru síðar vom þeir
þó leystir úr h'aldi aftur og leyft
að fara heim til Litlu-Diomede.
Nú eru herverðir beggja megin
og þótt Eskimóunum á Litlu-Dio-
mede sé leyfilegt að fara yfir, er
hvorki Eskimóum né öðrum leyft
að stíga á land á Stóru-Diomede.
Sagnir ganga þó um það, að þegar
ís er á sundinu á vetrum og Eski-
móar að veiðum þar, hittist gaml-
ir frændur og vinir úti á ísnum,
eigi jafnvel leynifundi þar og fari
Aðalheimkynni loðselsins eru
Þar eru látur mikll.
Pribilof-eyjar litlu sunnar í Berlngssundi.
I
i annað hvort gengið á ís yfir Ber-
| ingssund, eða farið yfir það á
skinnbátum, svipuðum umiak Eski
móa, en þeir eru vel hæfir til lang
ferða og burðamiklir — geta jafn-
vel borið 60 manns.
Umiak-bátarnir hafa lítið breytzt
öldum saman, og þeir eru enn í
notkun við Diomede-eyjar nákvæm
lega eins í sniðum og fyrir þúsund
árum. Sumir eru meira að segja
farnir að'Setja utanborðshreyfil á
skut umiaksins.
Selspik er enn notað til ljósmet-
is og eldunar á Litlu-Diomede, en
nú er því brennt í málmpönnu í
stað steinkolunnar, og nú er lín
eða baðmull notað í kveik í stað
mosans. Enn eru stór sædýr veidd
af kappi á eyjunum, og skinn rost-
unga og sela notuð til klæða, því
að slíkir feldir eru betri til skjóls
en föt hvítra manna, en innan und
Horft inn í morgundaginn
Árið 1943 ritaði frú Evelyn
Stefánsson, kona Vilhjálms
Stefánssonar, heimskautakönn-
uðs, bók um Alaska og árið
1959 endurskoðaði hún útgáf-
una oig breytti henni í sam-
ræmi við hinar miklu framfar-
ir, sem átt hafa sér stað í
Alaska síðasta áratug. Bókin
er skemmtilega rituð og ueitir
mikla fræðslu um þetta merki
lega landsvæði norðurlijarans
með allar sínar auðlindir, gull
og málma, lax og önnur veiði-
dýr.
Hér birtist svolítill kafli úr
bókinni, þar sem sagt er frá
eyjunum litlu í Beringssundi,
sem alþjóðlegi dagskilabaugur
inn liggur á milli, svo að aldrei
er sami dagur á þeim báðum,
þótt aðeins ein míla sé á milli
þeirra.
þannig á
stórveldi.
bak við hið rússneska
Beringshaf og Beringssund eru
kennd við Danann Vitus Bering,
sean hóf hið langa og merkilega
starf sitt á vegum rússneska flot-
an 23ára gamall. Pétur mikli Rússa
keisari gerði hann að fyrirliða leið
angurs til þess að fá úr því skorið,
hvort meginlönd Ameríku og Asíu
væru samvaxin eða ekki. Árið 1725
hélt hann af stað og það varð upp-
haf nokkura leiðangra, sem teljast
em hin merkasta uppgötvun
í sögu landkönnunar og vísinda.
f leiðöngrum þessum voru hundr-
uð manna og þeir stóðu í mörg ár.
Hinn 16. ágúst 1728 — að tíma-
tali Stóru-Diomede — kom Bering
auga á þessar tvær eyjar í sund-
inu og skírði þær eftir dýrlingi
sínum. En dimm þoka var á, eins
og títt er á þessum slóðum, og Ber-
ing sá því ekki, hvað hann hafði
í raun og veru uppgötvað — strönd
Alaska, og hann sneri aftur. Þetta
var illur grikkur örlaganna. Hefði
verið sæmilega bjart á þessari
þessari stund, hefði Bering snúið
heim til Pétursborgar sem mikill
sigurvegari. En í þess stað þótti
fyrsti leiðangurinn aðeins hálfur
sigur, og þrjú ár liðu enn, áður en
meiri árangur næðist.
. Ýmsir álíta, að í fyrndinni hafi
landbrú verið á milli Alaska og Sí-
beríu, og dýr gengið þar á milli
Asíu og Ameríku. Diomede-eyjar
eru þar í sundinu, sem bilið milli
meginlandanna er skemmst — að-
eins fimmtíu og sex mílur, — og
þær hafa þá verið einskonar stöpl-
ar þessarar brúar. Sumir halda
meira að segja, að fyrir svo sem
Evelyn Stefánsson, kona Vilhjálms Stefánsson-
ar, segir frá eyjunum litlu í Beringssundi, þar
sem alþjó'ðlegi dagskilabaugurinn liggur.
30—40 þúsund árum, þegar maður-
inn kom fyrst á þessar slóðir, hafi
hann getað gengið þarna milli álfa
yfir Beringssund, en það er vafa-
iaust hugarburður einn. Við vit-
um, að fyrstu mennimir komu til
Ameríku frá Asíu, og þeir hafa þá
iaiarasiSiEassi
I vor hafa menn veitt því
athygli að barrtré f nokkrum
görðum í Reykjavík, einkum
í Vesturbænum, eru illa útlít-
andi, barrið gulbrúnt að lit.
Þessu veldur trjálús sem mun
hafa borizt hingað fyrir átta
árum, eftir því sem blaðinu
hefur verið tjáð hjá Skógrækt
arfélagi Reykjavíkur. Ekki er
vitað hvernig lúsin barst hing-
að en hún er þekkt um alla
Evrópu. Á meginlandinu er
viss bjöllutegund sem heldur
lúsinni niðri og hefur verið
rætt imi að bjallan yrði flutt
hingað en án þess að samkomu
lag ráðamanna næðist þar um.
Lúsin var ekki uppgötvuð
fyrr en á sl. ári en ummerki á
trjám þykja benda til að hún
hafi borizt hingað fyrir til-
teknum árafjölda. Hún grein-
ist ekki með berum augum en
sést vel í stækkunargleri. Mest
ber á henni seinni part sumars.
Lúsin sýgur vökvann úr barr-
nálunum svo þær gulna upp
líkt og í þurrki. Litarbreyting-
ir ganga menn gjarnan í línfötum
og baðmullarbrókum, og inni í hús-
um og á tyllidögum eru klæðis-
föt af ýmsu tagi notúð.
Engin tré vaxa á Diomede-eyj-
um, og byggingarefni því af skorn-
um skammti. Á Litlu-Diomede eru
húsin í Ignaluk — eina þorpinu á
einni — hlaðin og höggvin í bratta
hlíð. Árið 1950 bjuggu 105 mann-
eskjur í Ignaluk. Húsin eru hlaðin
úr grjóti og þétt með leir. Reka-
viður er einnig notaður í þök, en
lítið er um hann, en á seinni árum
er farið að flytja inn timbur.Rost-
angshúðir eru notaðar á þök, en þó
ber meira á bárujárni nú orðið.
Mergð hvala, rostunga og sela
er í sjónum við eyjarnar, og hef-
ur sá fengur löngum fætt og klætt
eyjaskeggja. Þar sjást einnig birn-
ir og refir. Á seinni árum hafa
verzlanir verið settar á fót, og fœst
það niðursoðin mjólk, kaffi, te, syk
ur og tóbak.

Trjálús leikur barrtré hart
llla farið í garði í Vesturbænum.
ín
að
I Ignaluk þorpi á Litlu-Díome, þar sem 105 manns búa. Handan sundsins sést Stóra-Díomede.
þriðjudagur, þótt enn sé mánudagur á Litlu-Díomede.
Þar
ÍL
kominn:»
kemur fram veturinn eftir
lúsin hefur verið að verki
en sést mest á vorin.
Ekki er Jst að tré sem voru
lúsug í fyrrasumar séu lúsug
í vor, en þó er vissast að gæta
vel að, því þessi óþrifnaður
er lífsseigur og þolir allt að
tíu stiga frost. Trén geta svo
jafnað sig eftir þessa útreið,
og engan veginn er lúsin neinn
dauðadómur á tré ef ráð er í
tíma tekið.
Þau lyf, sem notuð eru gegn
lúsinni, heita Metasystox og
Lindanlyf. Paration er notað
með vorinu. (Metasystox er á-
hrifaríkast en eitraðra en svo
að ráðlegt sé að nota það nema
þar sem umgangur er enginn
alllangan tíma eftir úðun).
Bezt er að úð’a í tíu stiga hita g
til að lyfin komi að fullum not- i
um og úða síðan aftur með
nokkrum fresti ef þurfa þykir.
(Um trjálúsina og fleiri vá-
gesti í skrúðgörðum og mat-
jurtágörðum vísast nánar til
þáttar Ingólfs Davíðss., Gróður
og garðar, hér í blaðinu í gær.
-