Tíminn - 11.11.1961, Blaðsíða 9

T.i MIN N, laugardaginn 11. névember 1961.
1
byggilega heims og leikur einn að
fá hvaða efasemdarmann, sem var,
til þess að trúa því, að á íslandi
væir bæði stundaður blómlegur
landbúnaður og fjölbreyttur iðn-
aður og að við byggjum við raf-
imagn, síma og útvarp. Úr því fór
varla að taka því að nefna smá-
muni eins og það, að íslendingar
ækju í bifreiðum um landið þvert
og endilangt og geystust á eigin
flugvélum heimsálfanna á milli,
að ekki sé minnzt á svo sjálfsagð-
an hlut sem þann, að þessi merki-
legi norsk-írski þjóðblendingur
hefði yfir að ráða álitlegum kaup-
skipaflota. Síðan var hægt að færa
sig upp á skaftið og geta þess, að
íslendingar hefðu stofnað lýðveldi
og komið sér upp löggjafarþingi
fyrir meira en þúsund árum, skrif-
að skáldsögur og sagnfræðirit,
sem væru aðalheimildin um menn-
ingu og aldarfar hins norðlæga
heims um margar aldir, sem ella
væru myrkri huldar að mestu, og
síðast, en ekki sízt, að koma því
að, að íslendingar hefðu sannan-
lega siglt til Ameríku 500 árum á
undan Kólumbusi. Menn skyldu
ætla, að Bandaríkjamenn könnuð-
ust almennt við söguna af Leifi
Eirfkssyni, og ég held ég megi
fullyrða, að flestir þekki nafn
hins fræga sæfara. Hins vegar eru
það ekki nema Vestur-íslendingar
einir, sem hirða um að halda því
á loft, að hann var fæddur íslend-
ingur. Norðmenn ganga ötullega
fram í því að setja norskan stimpil
á Leif, en venjulegur Ameríkani
igerir sér enga rellu út af ná-
kvæmu þjóðerni mannsins, því að
í hans augum er hann tæplega
annað en þjóðsagnapersóna af
víkingakyni.
Já, Bandaríkjamenn eru að
sjálfsögðu heldur fáfróðir um ís-
land. En þeir eru ekki einir um
það. Ég hef dálitla reynslu af því,
hvaða hugmyndir Englendingar
gera sér um landið, og ekki vita
þeir meira en frændur þeirra í
Ameríku. Og sjálfsagt yrði sama
uppi á teningnum, ef gerð yrði
„stikkprufa" á íslandsþekkingu
Rússa og Kínverja. Hins vegar
virtist mér sem Bandaríkjamenn
kynnu allgóð skil á öðrum Norður-
löndum og Evrópulöndum yfir-
leitt.
íslenzk tunga á undanhaldi
Þrátt fyrir það.að almenningur
í Bandaríkjunum hafi litlar spurn-
ir af íslendingum, eins og almenn-
ingur í öllum öðrum löndum, þá
má það ekki gleymast, að fjöl-
margir einstaklingar í Bandaríkj
unum eru vel kunnugir íslandi og
hafa tekið við það ástfóstri. Sumir
þessara manna hafa kynnzt landi
okkar í sambandi við nám sitt,
svo sem sagnfræðingar og mál
fræðingar, aðrir hafa dvalizt hér
á landi af ýmsu tilefni, aðallega
sem hermenn á styrjaldarárunum
og svo er allur sá mikli fjöldi
Bandaríkjamanna, sem á ættir að
rekja til íslands og rækir vel upp-
runa sinn. Mörgum hér heima leik
ur forvitni á að vita, hvort íslenzk
tunga sé enn mælt mál meðal
Vestur-fslendinga, og því vildi ég
svara þannig, að íslenzkan eigi í
vök að verjast og sé smám saman
að deyja út sem lifandi mál á vör-
um manna af íslenzkum ættum.
Skilyrði til viðhalds íslenzkri
tungu í Vesturheimi eru tæplega
fyrir hendi. fslenzku frumbyggj-
arnir, sem að verulegu leyti héldu
hópinn og bjuggu saman í hverf-
um og þorpum, eru nú allir komn-
ir undir græna torfu, önnur kyn-
slóðin, sem ýmist fluttist ómálga
til Ameríku eða er fædd þar
vestra, er þegar komin á grafar-
bakkann, og með henni hverfur
megnið af því íslenzka máli, sem
enn er talað vestra, nokkuð af
hinni þriðju kynslóð var íslenzku-
mælandi í bernsku, en er nú orðið
stirt um tungutak, þótt enn eimi
eftir hjá mörgum. Fjórða og
fimmta kynslóðin eru þegar
að vaxa upp, og hjá þeim
bendir fátt til íslenzks upp-
runa annað en nöfnin, meira
og minna afbökuð til aðlögunar
amerískri tungu. Enn flytjast all-
margir íslendingar vestur um haf
og setjast að í Bandaríkjunum
ýmist til ævilangrar dvalar eða
skemmri tíma. Þessir ný-innfluttu
íslendingar tefja um sinn fyrir
því, að íslenzkan verði aldauða á
næstu árum, bæði með því að
halda við málinu innan fjöl-
skyldna sinna og með því að
gefa Vestur-íslendingum tækifæri
til þess að beita kunnáttu sinni í
íslenzku máli. Því má heldur ekki
gleyma í þessu sambandi, að Þjóð-
ræknisfélag Vestur-ísiendinga og
önnur íslendingafélög vinna
merkilegt starf til viðhalds tungu
og erfðatengslum, þótt hér sé
mjög við ramman reip að draga
í viðnáminu gegn útþurrkun ís-
lenzkunnar sem lifandi tungumáls.
Ég varð þess var hjá greinargóðu
fólki, að það telur geymslu tung-
unnar algerlega vonlausa og ekki
sé til neins að eyða kröftum ís-
lendingasamtakanna um of í slíka
baráttu, enda sé það til þess eins
fallið að hrekja unga fólkið, sem
ekkert kann í íslenzku, út úr sam-
tökunum. Hitt töldu flestir, sem
ég talaði við, meira virði að kynna
íslenzka menningu að fornu og
nýju, glæða skilning á sögu og
bókmenntum þjóðarinnar og vekja
með því áhuga unga fólksins á
uppruna sínum og ættarerfð.
Þetta töldu flestir auðveldast að
gera rneð því að stuðla að því, að
íslenzkar bókmenntir yrðu þýddar
á ensku og blöð Vestur-íslendinga
skrifuð að meira eða minna leyti
á þá tungu. Engan dóm vil ég
leggja á þetta álit, en efa ekki,
að þeir, sem þessa skoðun hafa,
hafi mikið til síns máls.
Una vel hag sínum
Þeir íslenzku innflytjendur, sem
ég hitti í Bandaríkjunum, virtust
yfirleitt una hag sínum vel og
höfðu að jafnaði komizt vel áfram.
Þeir töldu mikla atvinnumögu-
leika í landinu og kaupgjald svo
miklu betra en á íslandi, að það
þyldi engan samanburð. Að lögum
er lágmarkskaup nú $ 1.25 ($ =
kr. 43.06) um klukkustund, en
þorri manna mun hafa tvöfalda
eða þrefalda þá upphæð, svo sem
iðnlærðir og sérmenntaðir menn.
íslenzkur vélvirki, sem ég hitti
vestur á Kyrrahafsströnd, hafði
rúma 4 dollara (4,20) og þegar ég
var staddur i Seattle voru gler-
blásarar (hvað, sem það nú er!)
í verkfalli og kröfðust rúmlega
fjögurra dollara tímakaups, sem
að lokum var samið um. Að sjálf-
sögðu er verðlag í Bandaríkjunum
í samræmi við hið háa kaupgjald,
og margar nauðsynjavörur virtust
mér afar dýrar, svo sem matvör-
ur, en hins vegar var kostnaður
af eigin húsnæði hagstæður miðað
við það, sem nú er hér á landi.
Maður í góðri og öruggri vinnu á
tiltölulega auðvelt með að eign-
ast íbúð, jafnvel einbýlishús, sem
flestir sækjast eftir, og gott innbú
með allhagstæðum afborganakjör-
um, en hitt hafði ég fyrir satt, að
margir reistu sór hurðarás um
öxl um aðföng veraldargæða, svo
að hver eyrir, sem unnið væri
fyrir, færi viðstöðulaust upp í af-
borganir af íbúð, húsgögnum, út-
varps- og sjónvarpstækjum, heim-
ilisvélum, bílum og jafnvel mat-
vörum, sem einnig má fá með af-
borgunum, að ógleymdum öllum
hinum margvíslegu tryggingaið-
gjöldum, sem eru legíó. Hafi mað-
ur næga og örugga vinnu og haldi
heilsu, er hann nokkurn veginn
viss um að geta búið við góðar
efnalegar ástæður og heimilis-
hætti eftir því, en mér virtust allir
samdóma um það, að ef út af
brygði um vinnu og heilsuhreysti,
færi gamanið af. Læknaþjónusta
og viðunanlegar sjúkraaðgerðir
kosta svimandi fjárhæðir, og kunn
ugir menn létu sér það um munn
fara, að „allir skárri læknar og
sjúkrahús vinni það aðeins fyrir
peninga að bjarga mannslífi.“ Á
hinn bóginn eru til opinber sjúkra
hús, sem gegna hlutverki hins
miskunnsama Samverja gagnvart
fátæklingunum, en þau eru á allan
hátt miður búin að tækjum og
stanfskröftum og geta því ekki
veitt þá þjónustu, sem bandarísk
læknavísindi eru vissulega fær
um. Gegn slíkri mismunun eftir
efnahag á þessu sviði og fleirum,
kunna Ameríkanar eitt öruggt ráð,
sem bæði reynsla og litprentaðar
auglýsingar hafa kennt þeim, en
það eru „frjálsar tryggingar“. í
stað víðtækra almannatrygginga
og opinberra sjúkrasamlaga hafa
Bandaríkjamenn mjög fjöruga og
fjölbreytta tryggingarstarfsemi
einkafyrirtækja, og hver maður,
sem hefur einhverja sinnu og
sæmilegan efnahag, kaupir sér
margvíslega tryggingu gegn hugs-
anlegum skakkaföllum. Án slíkrar
fyrirhyggju getur hann átt það á
hættu að hrapa úr v.irðulegum
sessi góðborgarans niður í eymd
þess manns, sem verður að þiggja
af náð góðgerðarfélaganna. Trygg
ingastarfsemin í Bandarikjunum |
er ein hin mesta gróðalind, enda 1
mun það til, að fólk eyði 10% af
tekjum sínum í tryggingariðgjöld.!
Dugmikil þjóð
Opinberar heimildir bera þess
vitni, að talsvert atvinnuleysi er í
Bandaríkjunum, þótt ekki séu allir
á einu máli um, hversu túlka beri
þær tölur, sem fyrir liggja um
það mál, og telja ýmsir, að taka
beri með varúð hinum háu tölum.
Bent er á, að nokkuð sé um árs-
tíðabundna atvinnustarfsemi, þar
sem menn afli sér mikilla tekna
á stuttum tíma og auk þess sé
alltaf um að ræða tilflutning á
verkafólki milli vinnustöðva og at-
vinnugreina, og geti af þessum
sökum myndazt atvinnuleysi um
lengri eða skemmri tíma, án þess
að það þurfi endile'ga að vera
sönnun fyrir „afkomu“-leysi við-
komandi verkamanna þann tíma,
sem þeir eru vinnulausir. Þó get-
ur ekki hjá því farið, að mest af
hinu skráða atvinnuleysi stafi
beinlínis af samdrætti í atvinnu-
rekstri, sem óneitanlega hefur sett
svip sinn á bandarískt efnahagslíf
í mörgum greinum undanfarin ár.
En hvað sem allri „statistik“ líð-
ur, þá verður ferðamaður á skjótri
ferð um Bandaríkin síður en svo
var við kyrrstöðu eða atvinnuleysi,
því að yfirleitt sýnist manni at-
hafnalífið auðugt og vinnuhraði j
mikill. Skildist mér, að mjög ríktj
væri gengið eftir því, að menn;
skiluðu fullum vinnuafköstum og;
engin miskunn sýnd, ef upp kæm-|
ist um hangs og vinnusvik. Gildir
þá einu ,hvort menn eru hátt eða
lágt settir. Yfirleitt sýndust mér
Bandaríkjamenn dugmikið og
framtakssamt fólk, hispurslaust í
framgöngu og vingjamlegt, eins
og raunar er títt um menn, sem
eru ánægðir með hlutskipti sitt.
Held ég, að aldrei hvarfli neinn
efi að nokkrum Bandaríkjamanni
um það, að þeirra land sé auð-
ugasta, bezta og frjálsasta land f
heimi, — þrátt fyrir allt.
Ég mætti alls staðar stakri gest-
risni og greiðasemi, hvort sem ég
átti skipti við háa eða lága og hver
sem litarháttur manna var. Allir
voru fúsir til viðræðna um hvað
eina og létu álit sitt á mönnum
og málefnum hispurslaust í ljós.
Bandarikjamenn reyndust póli-
tískari en ég hafði búizt við og
var að jafnaði gjarnt að fitja upp
á stjórnmálaumræðum. Ég hitti
fáa, sem lýstu sig með öllu skoð-
analausa á helztu stórmálum, sem
uppi eru með þjóðinni um þessar
mundir og furðaði mig stundum á
þeim skoðanamun, sem fram kom
á ýmsum málum, sem við hér á
fslandi ímyndum okkur oft, að
allir Bandaríkjamenn séu alger-
Iega sammála um. Fyrir mig var
þessi ferð öll hin lærdómsríkasta,
og ég er þakklátur þeim aðiljum,
sem stuðluðu að því, að mér var
veitt þetta tækifæri til þess að
kynna mér þjóðlíf og menningu
n 1
Dag skal að kveldi lofa
25. bók Elinborgar Lárusdóttur
Á morgun, á 70 ára afmæli frú
Elinborgar Lárusdóttur, skáld-
konu, sendir hún frá sér 25. bók-
ina, sem er seinna bindi af ættar
sögu hennar, Horfnar kynslóðir.
— Nefnist þetta bindi Dag skal að
kveldi lofa — og er 290 blaðsíð-
ur að stærð. Prentverk Odds
Bjömssonar hefur annazt prent-
un.
ELINBORG LÁRUSDÓTTIR
Eins og kunnugt er, er þetta
ættarsaga úr Skagafirði og gerist
á 18. öld. Sagan fjallar u-m ætt-
feður Djúpadalsættar, en af þeirri
ætt er skáldkonan. Sagan gerist
að verulegu leyti í Dal, og eru
sögupersónur flestar þær sömu og
f fyrra bindinu. Bn það er Hákon
í Dal, Þuríður kona han-s og
Stefán, einkasonur hans, og
seinna Sólveig kona Stefáns. —
Fjöldi annarra manna, karla og
kvenna, kemur þama auk þess við
sögu. En þessar höfuðpersónur
bera verkig uppi.
Við skildum síðast við Dals-
fjölskylduna, þar sem hún sterd-
ur á háti.ndi lífsins og allt leikur
í lyndi á þessu höfðingjaheimili.
Eitt er það þó, sem skyggir á.
Einkasonurinn Stefán, sem á að
taka við höfuðbólinu á sínum
trma, er enn ókvæntur. Hann
hafði leitað ráðahags við prests-
dóttur norður í Eyjafirði, en fékk
synjun. Síðan eru liðin nokkur
ár. Sólveig, prestsdóttirin á Máná,
sem hafði hafnað Stefáni á sin-
um tíma, hafði fest ást á ómerk-
ingi einum, eyfirzkum, eignazt
með honum tvö börn, en sleit
síðan öllu sambandi við hann, erj
hún sá, hvert lítilmenni hann!
var
Nú ber svo við einn dag, aðj
Stefán í Dal fær bréf frá Sol-!
veigu, stutt og kuldalegt, þar sem;
hún býðst til að verða eiginkona \
hans, ef hann vilji sig nú.
Stefán ber enn ástarhug til Sól
veigar, þrátt fyrir allt, og eftir
langa umhugsun skrifar hann
henni aftur, segist taka boði henn
ar og vitja hennar með haustinu.
Stefán var einþykkur maður og
ráðgaðist lítt við aðra um sín
einkamál. og ekki einu sinni for-
eldra sína. Hann vissi, að móðir
hans myndi aldrei gefa samþykki
sitt tH þessa ráðahags, en faðir
hans mun hafa fengið að vita það,
og tók þessu af drengskap og
Bandaríkjamanna, og ef að líkum
lætur mun ég segja lesendum
Tímans eitthvað fleira á víð og
dreif um ferðina og kynni mín af
landi og þjóð.
Ingvar Gíslason.
skilningi, eins og öðru. Tekur
Stefán nú að byggja nýja stofu,
búr og eldhús og sér þá Þuríður,
að brátt muni von á annarri hús-
freyju að Dal. þótt hún gen-gi þess
lengi dulin, hver hún var.
Nú ríða þeir feðgar í annað
sinn norður í Eyjafjörð ,og er þar
efnt til mikillar brúðkaupsveizlu,
sem þeir feðgar kosta, því að þá
voru flestir íslendingar fátækir
og ekki sízt prestar. Sólveig er
köld og tómlát. Hún unni ekki
Stefáni. Var það kannske til of
mikils mælzt, að Þuríður í Dal,
hin stórláta og stolta kona, tæki
með vinsemd á móti þessari
tengdadóttur sinni. eftir allt það,
sem á undan var gengið, enda
andaði kalt um hana, þegar hún
kom að Dal. Sólveig hafði með
sér lítinn dreng, sem hún átti, og
hét Benjamín: Þuríður festi brátt
mikla ást á þessum dreng, án þess
að hún vissi af. Hann var eina
brúin á milli Sólveigar og Þuríð-
ar.
Svo kemur að því, að stórvið-
burður gerist í fjölskyldunni. Sól-
veig fæðir Stefáni son, sem skírð-
ur var Hákon. Hún lætur ekki
sýna Þuríði soninn og hún kemur
heldur ekki á fund Sólveigar til
að fagna þessum nýja erfmgja að
auð þeirra Djúpdælinga: Enn var
óbrúandi djúp £ milli þessara
stlotu kvenna. Og þegar þær mæt-
ast, ganga þær aUtaf þegjandi
hvor fram hjá annarri.
Sólveig hefur þó aflað sér
margra vina í Dal.
Tíminn líður. Heimilislífið I Dal
er óvenjulega kuldalegt. Stefán
og Sólveig hafa nú reist nýjan
og stóran bæ, en eldri hjónin búa
enn í gamla bænum. Benjamín
er nú kominn n-okkuð yfir ferm-
ingu og er alltaf augasteinn Þur-
íðar. Nú vill hún kosta hann í
skóla og leggur það á sig að fylgja
honum sjálf suður í Skálholt á
fund biskups og leggur honum til
allan farareyri, en nú er Sólveigu
farið að verða það ljóst, að hún
á Þuríði mikið að þakka, þrátt
fyrir allt og finnur, að hún hefur
ekki alltaf komið réttilega fram
við hana. Þetta síðasta dren-gskap
arbragð Þuriðar, að kosta Benja-
mín í skóla, ríður þó baggamun-
inn, og nú ákveður hún að verða
fyrri til að leita sætta. Hún klæð
ist sínum beztu klæðum og geng-
ur á fund Þuríðar, þótt óárenni-
legt sé. Þuríður er í fyrstu ís-
köld og vísar sáttatilboði Sólveig
ar á bug; en loksins tekur margra
ára ís að bráðna frá hjarta henni.
„Þú tókst drenginn minn frá mér
— nú á ég drenginn þinn“, segir
Þuríður, er Sólveig þakkar henni
fyrir Benjamín ,og að lokum fall-
ast þessar tvær stórlátu konur í
faðma.
Þetta er hátindur sögunnar og
er snilldarbragð á þessum þætti
frá hendi skáldkonunnar. Að þess
um lokum hefur allt verkið hnigið.
Nú bar engan skugga framar á
Dalsheimilið, því að góðar ástir
höfðu tekizt með þeim Sólveigu
og Stefáni.
Þau hjón höfðu eignazt tvo
syni, Hákon og Símon. Þegar þeir
komust upp, gengu þeir báðir
menntaveginn og urðu báðir prest
ar. í raunveruleikanum voru þetta
þeir bræðumir séra Hannes
Bjarnason á Ríp og séra Eiríkur
Bjarnason á Staðarbakka í Mið-
firði, og eru komnar frá þeim
miklar ættir.
(Frarah. á 13. síðu.)