Tíminn - 13.03.1962, Blaðsíða 14

/
Fyrri h/utí: UndanhaH eftír
Arthur Bryant Heimi/dir eru
STRIDSDAGBÆKUR
agalausu og tvístraðu flóttamenn.
SameinuB áhrif þessara tveggja
atriða hefðu getað skaðag siðferð
iskennd og baráttuiþrek brezka
leiðangursliðsins, hefði þar ekki
komig til greina réttsýni og lög-
Mýðni brezka hermannsins. Hann
getur haft samúð með bágindum.
Hann getur haft afskipti af sið-
spilltum og kjarkvana bandarmönn
um og þjáðst vegna þeirra. Hann
getur orðið að þola ólýsanlega á-
reynslu og mannraunir, en þó get
ur ekkert raskað staðfestu hans
og andlegu jafnvægi. Að mínum
dómi er það einmitt þetta atriði,
fremur en nokkuð annað, sem hef
ur forðað okkur frá margvíslegri
óhamingju og stuðlað hvað mest
að gengi og góðum árangri brezka
hersins. Aldrei hef ég dáð meira,
virt, eða þótt vænna um brezka
hermenn, en þesSa kvíðvænlegu
daga undanhaldsins frá Lourain til
(Dunkirk.
Eg snéri nú við í áttina til
Lomme eftir Armentieres-Lille
veginum. Hann var næstum lok-
aður af fjórfaldri röð franskra
hermanna, sem lcomu á móti mér
og stefndu til Armentieres; tvö-
faldri röð hestvagna og tvöfaldri
röð vélknúinna ökutækja. Öku-
mennirnir voru órakaðir, með
margra daga skegg og fötin þeirra
voru ötuð í for og leðju. Eg sá
engan liðsforingja og enga til-
raun gerða til að stjórna þessum
slkríl. Mleð erfiðismunum tókst
mér að komast aftur til Lomme,
með dauf, sjúkleg bros slefandi
vitfirringa í þykkum vaðmálsföt-
uim, er birtust öðru hvoru í daufri
birtunni við bílgluggann minn.
Það fyllti mig óhug og kvíða,
að sjá þennan stjórnlausa fjölda
franskra hermanna og ökutækja,
er ég minntist Montys og 3. her-
deildarinnar hans, er var nú að
hefja hina tvísýnu næturferð sfna.
Þessi sægur ökutækja gat auð-
veldlega heft för 3. herdeildar-
innar, ef hann flæddi yfir þá
vegi, sem ég hafði ætlað henni
að fara.
Þegar ég kom til Lomme, lokaði
ég deildarstöðvum mínum þar og
hélt svo áfram til nýrra bæki-
stöðva, sem ég hafði látið gera
hjá Ferme de l’Alouette, skammt
norðvestan við Ploegsteert Wood
og við veginn, sem 3. herdeildin
átti að fara.
Eg hafði ekki getað komið því
við að heimsækja 5. herdeildina
frá því um morguninn, svo að ég
hélt nú áfram til að hitta Frank-
lyn og ræða við hann um bardaga
dagsins. Hann var mjög þreytt-
ur, en bar sig eins og hetja. Þetta
hafði verið honum mjög erfiður
dagur, með stöðugum árásum Þjóg
verja, en samt hafði honum tek-
izt að halda fram línu sinni ó-
skeTtri. Það eina, sem olli mér
veralegum áhyggjum, var bilið
milli 5. og 50. herdeildarinnar.
Franklyn tjáði mér að það hefði
enn ekki verið nægilega brúað.
Eg get nú ekki munað með vissu,
hvort það var á þessum tímamót
um eða litlu fyrr, sem ég fyrir-
ski.paði 4. herdeildinni að senda
1. fótgönguliðsherfylkiff undir
stjórn Kenneth Andersons til
styrktar 5. herdéild og mælti svo
fyrir að það yrði staðsett á Wyt-
sehaete Ridge, til þess að verja
bilið milli þessara tveggja her-
deilda.
Er ég hafði rætt við Franklyn
um væntanlegt undanhald, fór ég
aftur til Ferme de l’Alouette. Eg
hafði fyrirs'kipað Johnson að
flytja deildarstöðvar sínar til
Ferme de Rossignol, aðeins nokkr
um mílum fyrir austan mig, svo
að auðvelt yrði að ná i hann dag
inn eftir.
Um kvöldig skrifaði ég:
„Þetta hefur verið þreytandi
dagur. Erfitt að komast leiðar
sinnar vegna frönsku hermanna
flokkanna, er dreifðu sér yfir á
vegi, sem okkur voru ætlaðir.
Belgir hafa því sem næst gefizt
upp við að berjast, svo að nú var
öryggi vinstri fylkingarhliðar
brezka leiðangursliðsins algerlega
undir 2. herfylki komið.
Eg var bersýnilega of þreyttur
og hugdapur til að koma fyllilega
orðum að tilfinningum mínum.“
ÞESSA NÓTT náði undan-haldið
hámarki sínu. Allt var nú undir
því komið, hvort takast mætti að
bjarga 3. herdeild Montgomerys
úr hinni hættulegu óvörðu stöðu
sinni, fyrir framan Roubaix, næst
um fimmtíu mílur frá Dunkirk og
því nær umkringdri af sjötta
þýzka hernum — og flytja hana
í dögun til hinna nýju stöðva 25
mílum norðar og hinum megin við
hlið 5. og 50. herdeildanna og
vama þes-s, að óvinirnir ryddust
yfir Yser og lokuðu leiðinni til
Dunkirk. Þetta var kvöldið sem
Belgir gáfust upp. Á þessari mið-
næturvöku f deildarstöðvum sfn-
um hjá Ferme de l’Alouette var
það sem hi-nn hernaðarlegi að-
stoðarmaður Brookes sá yfirboð-
ara sinn áhyggjufullan í fyrsta
skiptið. Um þessa erfiðu nótt
skrifaði Brooke:
„Þaff voru litlir svefnmöguleik
ar þessa nótt, þar eð 3. herdeild
var að fara fram hjá og ég fór
hvað eftir annað út til að sjá,
hvernig henni miðaði fram hjá.
Þeir ferðuðust á sama hátt og við
höfðum svo oft gert áður, með
10
slökkt ljós og hvern ökumann horf
andi á afturenda næsta ökutækis
á undan. Með stöðugum æfingum
var 3. herdeildin orðin mjög leik
in í þessum ferðaháttum. Vegna
lokaðra vega fyrir utan þorpin og
margra annarra hindrana af völd
um flóttafólks og ökutækja þe's,
neyddist herdeildin samt til að
nema staðar hvað eftir annað.
Ferðin virtist sækjast óbærilega
seint. Myrkurstundirnar liðu hver
af annarri og í dagsbirtu var hætt
við að sprengjur óvinanna gætu
gert mikið tjón á vegum svona yf
irfullum af fólki og farartækj-
um. Fyrir dögun var þó síðasta
ökutækið horfið inn í myrkrið í
norðvestri og ég svaf nokkurra
klukkustunda óværum svefni.
28. maí: Eg lagði af stað norð-
ur strax í dögun til þess að vita
hvernig Monty hefði gengið hin
hættulega næturferð og komst að
raun um að honum hafði eins og
venjulega tekizt það, sem öðrum
virtist nær óframkvæmanlegt.
Er ég hafði samglaðzt Monty
með sigurinn. snéri ég aftur til
deildarstöðva minna við Ferme
de l’Alouette, til að finna Ritchie,
sem farið hafði snemma um morg
uninn á ráðstefnu í aðalstöðvun-
um, sem hafði ag þvi er helzt virt
ist, borið lítinn árangur. Því næst
lokaði ég deildarstöðvum mínum
og sendi Neil Ritchie aftur til
Vinekem fyrir sunnan Furnes, til
þess að opna þar aðrar nýjar.
Þegar ég kom nokkru síðar til
hinna nýju deildarstöðva minna
í Vinekem, beig mín þar sendiboði
frá Monty, með þær fréttir, að
þýzkur herflokkur hefði þá ný-
verið ráðizt inn í Nieupart. Monty
vis-si nóg um áætlanir mínar, til
þess að skilja þýðingu, þessa nýja
og óvænta atburðar. Hann hafði
því tafarlaust sent hraðboða af
stað og til þess að vera viss um,
að mér bærust fréttirnar, sendi
hann einn herforingjaráðsmann
sinn, „Marino" Brown í bifreið.
Mjög skynsamleg forsjálni, sem
BJARNI ÚR FIRÐh
Stúdentinn
i Hvammi
i
i.
Ekki var spáð vel fyrir búskap
Guðmundar Guðmundssonar í
Hvammi.
Hann var kornungur er hann
kom í sveitina og tók við jörð og
búi í Hvammi. Og svo var hann
hámenntaður mpður. Hann var
jafnan titlaður með nafnbótinni
stúdent. Og sagt var, að hann
hefði náð svo háum prófurn, að
hann gæti gerzt pres-tur eða sýslu
maður, hvenær sem væri og stað
ið hvort tveggja til boða, og hafn
að því. Og nú tók þessi hámennt-
aðí og kornungi einhleypingur
það fyrir að gerast bóndi.
En fólkið í sveitinni þekkti til
hans. Ættfeður hans höfðu mann
fram af manni búið í Hvammi og
gert garðinn frægan. Og þar var
hann fæddur.
En móðir hans undi þar ekki.
Hún var prófastsdóttir, stórlát
kona ag mælt var. Guðmundur
stúdent var í reifum, er foreldrar
hans fluttu frá Hvammi. Og
Hvamnáur, forna óðalssetrið, varð
leigujörð. Ábúandinn hét Björn.
Gamli Björn hafði setið Hvamm
með prýði, þótt alltaf væri hann
leiguliði og harðindi og óáran í
landinu. En Björn kunni að búa.
Hann var vinnuþjarkur hinn
mesti, sem hvorki hlífði sjálfum
sér né öðrum. En sómakarl, sem
engan lét eiga hjá sér.
Hann var tvíkvæntur. Barnlaus
af fyrra hjónabandi, en með
seinni konunni átti hann einn
son, Guðmund, sem var sextán
ára, þegar faðir hans lézt. Mann-
vænlegur unglingur og vinnu-
hneigður eins og faðir hans.
Þau mæðgin vildu búa í
Hvammi, en stúdentinn ungi, sem
erfði jörðina sama ár og Björn
dó, gaf þess engan kost. Þá vildi
Guðmundur Björnsson, ag þau
mæðgin flyttu burtu og fengju
sér annað ábýli. En stúdentinn
baug ekkjunni ráðskonustarf hjá
sér, og lét það í veðri vaka, að
ef hann þreyttist á búskapnum,
eða gerðist embættismaður ein-
hvers staðar á landinu, skyldu þau
mæðgin njóta jarðarinnar.
Guðmundur Björnsson vil'di
ekki, að móðir sín gerðist bústýra
í Hvammi. En móðir hans hafði
fest rætur þar og tók tilboði stúd
entsins þvert á móti vilja sonar
síns. En þegar hann sá, ag engu
yrði um þokað, fékk hann fjár-
haldsmann móður sinnar til þess
að senija fyrir þeirra hönd. Stúd-
entinn vatt honum um fingur
sér. En er svo var komið, gekk
Guðmundur Björnsson fram og
gekk í málið. Það þótti lítt við
hæfi, og þýkir það jafnvel enn,
að unglingar innan tvítugsaldurs
skipti sér af fjárreiðum eldri
manna, sem yfir þá eru settir,
sakir barndóms. En Guðmundur
Björnsson neitaði afdráttarlaust
að hlíta samningsgerg fjáriiáða-
mannsins og fékk þokað málinu í
betra horf. Slík voru hin fyrstu
skipti hans og stúdentsins. Þótti
þetta merkilegt er menn sáu það,
að stúdentinn var engin mann-
leysa. Reyndist hann jafnan glögg
ur í fjármálum og búhygginn í
bezta lagi.
Sjálfur gekk stúdentinn ekki
að nokkru verki, var snyrtilega bú
inn og hreinn sem heldri maður.
En hann hafði lifandi eftirlit með
hverju einu, og sagði rösklega og
hispurslaust fyrir verkum og
gætti þess að hjúin nýttu daginn
til hins ýtrasta. Hann hafði ekki
mörg orð um hvað eina. En eng-
um tjáði að færast undan því, sem
hann bauð. Féll vel á með hon-
um og ekkjunni. En það vissi hún
áður en fyrsta sumarið var á
enda, ag ekki myndi stúdentinn
sleppa jörðinni. Og von hennar
um það, að þau mæðgin ættu eftir
að búa í Hvammi sem eigendur
eða leigjendur, var að engu orð-
in.
Undir eins fyrsta árið í Hvammi
hleypti stúdentinn upp bústofn-
inum. Var kvikfénaðurinn þegar
á fyrstu haustnóttum stærri en
nokkru sinni áður í Hvammi, eft
ir því sem elztu menn sögðu. Stúd
entinn virtist hafa fullar hendur
fjár. Hann keypti auk hinnar
stóru búslóðar, þegar á fyrsta ári,
tvær nábýlisjarðir sfnar, sem báð-
ar þóttu með betri bújörðum. Og
valið á skepnunum sýndi, að hann
bar gott skyn á húsdýr. Hann
stækkaði peningshús jarðarinnar
um helming og vandaði þau mjög.
Um haustið hafði hann meira hey
en nokkur annar bóndi þar um
slóðir, enda þótt sumir þeirra
lumuðu á drjúgum fyrningum.
Hann var því þegar á fyrsta ári
kominn í raðir sterkustu bænd-
anna.
Stúdentinn hafði ekki dvalið
meira en misseri í Ilvammi, er
það varð almæli, að hann myndi
búhöldur góður. Sumir sögðu þó,
að annað tveggja hefði sveitinni
bætzt óvenjulegt mannsefni, þar
sem stúdentinn var, arftaki hinn-
ar sterku, fornu bændaættar, sem
Hvamm hafði setið til skamms
tíma, eða gönuhlaupari. sem
sprengdi sig.
En allar hrakspár urðu sér til
skammar. Stúdentinn varð fast-
ur í sessi; búið blómgaðist ár frá
ári. Ilann kom ekki með mprgt
nýrra búnaðarhátta, sem vænta
mátti af manni, sem alizt hafði
upp í fjarlægu héraði og mennt-
azt vel. En hann kunni tökin á
hlutunum, hafði glöggt auga fyrir
snyrtimennsku og gætti þess að
hvert starf væri vel af hendi
leyst. Hann mat iðnismanninn
meira en hinn stórvirka, ef hon-
um þótti verk dugnaðarmannsins
flaustursamt um of. Hann þakk-
aði jafnan fyrir með hlýju brosi,
ef honum þótti eitthvað starf fara
vel úr hendi. Annars var hann að
jafnaði fámáll og aldrei lét hann
neitt uppi um fortíð sína né
einkamál. Nafna sínum, hinum
unga syni ráðskonunnar var hann
góður og fól honum fljótt umsjá
margra starfa. En lengi vel var
svo, að hvorugur þeirra ræddi við
hinn meira en góðu hófi gegndi.
Einu sinni á ári var stúdentinn
vanur að spyrja nafna sinn:
„Hvag viltu hafa næsta ár?“
Hinn vissi að þar átti stúdent-
inn vig kaupkröfu hans. Og ef
stóð á svarinu: „Þú lætur mig
vita bráðlega, hvers þú krefst. Eg
skal ekki draga þig á mínu svari “
En bótt Guðmundur yngri hækk
aði kröfur sínar eftir þvi sem
hann óx, gekk stúdentinn aldrei
frá. Og gaf honum jafnan í árs-
lok einhvern kaupbæti.
Á yfirborðinu var því ekki hægt
að sjá annað, en að vel færi á
meg þeim nöfnum. En þeir, sem
töldu sig þekkja skaplyndi Guð-
mundar yngra, þóttust þess full-
vissir, að hann vildi komast
burtu og spila á eigin spýtur. En
móður hans féll vel rágskonustarf
inn, og vildi ógjarnan ráðast í
sjálfstæðan búskap með syni sín
um, sem enn var lítt af barns-
aldri. Stúdentinn skar ekkert við
nögl, það er lagt var til búsins,
en fylgdist þó vel með hverju einu
og krafðist nýtni f hvívetna. Og
Margréti brá þar ekki, frá því er
hún átti að venjast af eiginmann
inum. Spart hafði Björn gamli
skammtað, eins og þá tíðkaðist al-
mennt.
Nú skal þess getið, að þessi
saga hefst við aldamótin 1800. Þá
var landið vegalaust með öllu og
búnaðarhættir einhæfir og ólíkir
því er nú þekkist.
Rétt við túnið í Hvammi rann
á ein mikil. Þar var lax- og sil-
ungsveiði og átti Hvammur beztu
veiðihylji árinnar Lét stúdentinn
sér annt um veiðina og gekk
fram í því að laxinn yrði friðað-
14
T f M I N N, þriðjudagur 13. marz 1962.