Tíminn - 08.11.1962, Blaðsíða 2

Vandræðabarnið
á stofnuninni
Þannig muna menn eftir
rússneska vísindamanninum,
sem nú — alvarlega veikur
— fær Nóbelsverðlaunin. —
Vandræðabarn stofnunarinn
ar, var hinn einstæði eðlis-
fræðingur Lev Davidotij
Landau kallaður, þegar
hann vann í Danmörku
kringum 1930.
Þegar Landau fékk Nóbelsverð
launin í eðlisfræði átti Ekstra-
blaðið í Danmörku eftirfarandi
samtal við Leon Rosenfeld
prófessor við eðlisfræðistofnun-
iha í Kaupmannahöfn. Hann vann
á sínum tíma'með Landau þar
og stendur enn í brcfaviðskipt-
um við hann.
— Þá litum við á hann, sem
vandræðabarn stofunarinnar,
segir prófessor Rosenfeld. Hann
var frumlegur pérsónuleiki,
gæddur mikilli kímni og frægur
fyrir siifa taumlausu gagnrýni
á allt og alla. Hann gagnrýndi
hlutina á afvopnandi hátt — og
oftast hafði hann rétt fyrir sér.
Hann var hér ásamt öðrum rúss-
neskum efnafræðingi, Gamof,
sem eins og hann, var gæddur
óvenjulegum gáfum.
Einstakt afrek
Vinna sú, sem Landau hefur
unnið, heldur prófessor Rosen-
feld áfram, hefur haft mikla þýð-
ingu fyrir flest svið nútímaeðlis-
fræði.
Nóbelsverðlaunin hefur hann
fengið fyrir hinar athyglisverðu
kenningar sínar um vökva þann,
sem fyrir stuttu var upp-
Fann fornaldarskip
og gróf þaö aftur
Hin nafnfræga þögli Vestur-
Jóta, var í gær enn einu sinni
sönnuð, þegar það af tilviljun
uppgötvaðist, ag vinnumað'ur við
Skern, hafði fyrir tíu árum upp-
götvað fornaldarskip, rannsakað
það og mokað yfir það aftur, án
þess að segja nokkrum manni frá
því. Fyrst í gær, þegar verið
var að selja umtalaða jörð, komst
fundurinn upp og létu kaupend-
ur Þjóðminjasafnið þegar vita.
Það var skrifstofumaður hjá
jarðeignasölunni, sem heyrði á-
væning af þessu, þegar hann, eft-
ir að hafa lokið kaupum á jarð-
arskika Marinusár Sörensen
Lundenæs, fékk þessar upplýs-
ingar: . . og svo færðu skipið
ofan í kaupið.
Áhugi kaupmangarans vaknaði
og fékk hann upp alla söguna.
Þjóðminjasafnið hafði svo mik-
inn áhuga á málinu, að þeir
sendu strax sérfræðing, til að
rannsaka fund þennan nánar.
Líklegt er að fundur þessi muni
hafa mikið að segja fyrir forn-
leifafræðina.
Marinus Sörensen kom fyrir
tíu árum, þegar hann var
vig mógröft á Skern, niður á eitt
hvað tré í jörðinni. Hann gróf
varlega ofan af því og sá greini-
lega, að hér var um skip að ræða,
mjög stórt, líklega gert af feyki-
lega stórum trjábol. Skip af þess
ari tegund hafa ekki fundizt fyrr
eins stór og þetta.
Marinus Sörensen gerði sér
strax ljóst. að þarna var um forn
aldarskip ag ræða. Greinilegt
var, að það var höggvið til með
grófri öxi, bæði skipið sjálft og
árarnar, sem lágu í stafninum.
Marinus Sörensen tók eina ár-
ina, en þakti siðan skipið aftur.
Árinni var stillt upp til þerris
við húsgafl og molnaði hún ai-
gjörlega niður á nokkrum dög-
um.
Eftir lýsingu á skipinu og ár-
unum að dæma er nokkurn veg-
inn hægt að ákvarða aldur skips-
ins, sem mun þá vera eldra
en nokkurt annað skip, sem fund
izt hefur. En engu verður alveg
slegið föstu, fyrr en sérfræðing-
ar hafa lokig rannsókn á skipinu.
Lev Landau,
götvaður í sambandi við helium.
Árið 1939 var uppgötváð í Leid-
en, aS helium, gagnstætt við alla
aðra *vökva, sem myndast við
lágt hitastig, flýtur án nokk-
urrar mótstöðu. Þessi hreyfing
við lágt hitastig er kölluð „sup-
erfluiditet"
Árið 1941 kom Landau fram
með skýringu á þessum bylgju-
hreyfingum, sem eiga sér stað
A FÖRNUM VEGI
EINS OG ÖLLUM er kunnugt er
ölvun ungllnga Innan 18 ára ald-
urs sífellt vandamál. Þessum ung-
lingum tekst einhvern veginn aö
ná sér I áfengi, þó a'ð það sé lög-
brot að selja þeim það, jafnt á
vel'tingastöðum sem á opinberum
sölustöðum áfengls.
Þegar 'jnglingur sést undir áhrif
um áfengis, liggur um ieið I aug-
um uppi, að elnhver fullorðinn er
um það sekur að hafa látið honum
þaö í té. Hlns vegar vlrðist sjald-
an gerð gangskör að því að kom-
ast að raun um, hver sá sekl er.
Auðvitað er það oft aerið erfitt,
en vafalaust maetti þó komast
lengra á þelrri rannsóknarbraut,
ef bétri gangskör vaerl að því gerð
t.d. með yflrheyrslu ungllnganna,
þegar áfengisvima er af þeim
runnln. Sjaldan vérður og vart
dóma yflr mönnum fyrir þau brot
að útvega unglingum áfengl.
TILEFNI ÞESSARA huglelðinga er
það, að í Tlmanum I gaer er fregn
frá fréttarltara blaðslns á Akur-
eyri, þar sem sagt er frá því, að
í gser hafl verið kveðinn upp dóm
ur í máll manns, sem lögreglan
hafðl ákaert fyrir það að útvega
unglingi áfengi, eða hafa mllli-
göngu um það, þó án þess að hafa
nokkurn ágóða af því sjálfur, svo
að hér er ekki um venjulega sprútt
sölu að ræða. Hins vegar sannað-
ist þessl miillganga, og fyrir það
brot fékk maðurlnn 1350 kr. sekt.
ÞESSI DÓMUR er nokkuð elnstæð-
ur, þótt kynlegt megi virðast, og
verður hann mönnum nokkurt um
raeðuefni. Það hvarflar að mörg.
um, að mlnnka mættl drykkjuskap
unglinga með því að veita mönn-
um, sem fremja það afbrot að út.
vega ungiingum vín eða velta þeim
það, jafnvel þó að ekki sé gert
I auðgunarskyni, meira aðhald. Sú
venja ætti að myndast, að lögregla
gerði að því gangskör að komasf
að þvl, hvaðan áfengtð kom, þeg-
ar ungllngar sjást ölvaðir, en slíkt
er þvl mlður ekkl fátitt á almenn.
um samkomum. Einnig ættu full-
orðnir menn og löghlýðnlr borg.
arar að sjá sóma sinn í þvi að
gera viðvart, þegar þelr verða þess
varir, að fullorðnir menn láta ung
llngum I té áfengi. Síðan ættu dóm
ar að ganga hiklaust yflr þessa
menn. Mætti þá svo fara, að slík
Ir ógæfuvaldar gættu sín betur,
ef þelr vlssu að þelr ættu yflr
höfðl sér ákæru og dóm fyrir
verknaðinn. Þetta mundi ef tll vlll
verða eitt öflugasta ráðið til þess
að stemma stigu vlð áfengls-
neyzlu unglinga.
UM ÞESSAR MUNDIR er verið að
flytja styttuna af Þorfinnl karlsefni
úr tjarnarhólmanum. Að því skal
ekki fundið, því að það staðarva!
hefur að likindum verið vanhugs-
að frá upphafi. En i sömu andrá
í vökvanum. Og árið 1950 bætti
hann við pessa útskýringu sína.
Vísindalega séð var það ein-
stakt afrek, segir prófessor Rosen
feld, að útskýra þetta nýuppgötv-
aða ástand efnisins. Ástæðan ligg
ur aðallega í hlutfallslegum eigin
leikum atómanna og er ekki hægt
að útskýra út frá almennum eðl-
isfræðilegum rannsóknum.
Varð dr. nítján ára gamall
Ut frá kenningum Landaus um
fljótandi helium, hefur einnig
verið mögulegt að útskýra fjölda
annarra fyrirbrigða. Uppgötvun
hans hefur verið ómetanleg fyrir
þessa vísindagrein, segir prófess-
or Rosenfeld að lokum.
Prófessor Landau er fæddur í
Baku, árig 1908, og er af Gyð-
ingaættum. Aðeins nítján ára
gamall varði hann doktorsritgerð
sína við háskólann í Leningrad
um deildarhreyfingarfræð'i.
Tveimur árum síðar kom hann til
Niels Bohr stofnunarinnar hérna
þar sem hann sannaði kenningu
um segulmagn. Síðan árið 1937,
hefur hann unnið við Vavilov
eðlisfræðistofnunina í Moskvu.
Einnnig er hann meðlimur fé-
lags rússneskra vísindamanna.
Landau getur ekki sjálfur sótt
verðiaun sín til Stokkhólms. —
Hann varð fyrir slæmum meiðsl-
um í bílslysi í janúar. Hinn frægi
brezki læknir, Sir John Cockrof
sendi miklar birgðir af „Urep-
hil“, sem ekki er til í Rússlandi,
strax eftir slysið og sent var
eftir skurðlæknum frá Tékkó-
slóvakíu, Kanada og Frakklandi.
Landau fer hægt fram, en ligg
ur enn þá á háskóla-spítalanum
i Moskvu. Hann hefur þjáðst af
minnisleysi eftir slysið og óttazt
er, að hann nái sér aldrei full-
komlega aftur. Tilkynninguna um
þann heiður, er honum hafði fall-
ið í skaut, varð að segja honum
mjög varlega, þar sem hann þol-
ir ekki neina áreynslu í þessu
ástandi. Svo hann geti verið í
friði eru allar heillaóskir sendar
til Vísindastofnunarinnar i
Moskvu.
Árið 1958 var Nóbelsverðlaun-
unum skipt á milli þíiggja rúss-
neskra eðlisfræðinga: P. A. Ceren
kov, I. M. Frand og I. E. Tamm
og sagt er frá þeim flutningum,
er drepið á það, að einnig geti til
þess komið að flytja Leifsstyttuna
líka brott af Skólavörðuhæð. Eg
held, að slíkt sé mjög vanhugsað,
og yflrleitt verður mjög að varast
það að vera á fleygiferð með stytt
ur og höggmyndlr, sem settar eru
upp til yndisauka í bænum. Með
slíkum vinnubrögðum er fyrir það
girt, að borglr öðlist festu og stíl,
sem stendur af sér húsabreyting-
arnar, en slíkt er hverri gróinni
menningarborg rík nauðsyn. Erlend
is er þess yflrleltt vandlega gætt
að hreyfa ekki slíka vanða, sem
lengi hafa staðið, jafnvel þó að
það komi illa við nýtt skipulag og
nýjar bygglngar. Það getur jafnvel
farið vel á þvf, að gömul og fögur
höggmynd, sem lengi hefur staðlð
á stalli á ákveðnum stað, standi
þar áfram og stingi svolítið í stúf
við Ifnur nýs skipulags I borg. —
Þa8 mlnnir á liðinn borgarbrag,
tenglr okkur víð gamla og góða
erfð og skirskotar til þess óbreyt-
anleika, sem öllum er gott að vita
af og flnna til I umhverfi sínu eins
og kjölfestu I róti tímans. Líkneskj
ur eiga að fá að standa, þar sem
fortíðln valdl þeim stað — sé mögu
legt. Slík standmynd verður hluti
af umhverf! sínu í augum borgar
anna, og listaverklð verður aldrei
samt í augum þeirra á nýjum stað
— Hárbarður.
Friðsfillir — eda
friðspilllr
Stúdentafélag - Reykjavíkur
Iiélt merkan umræðufund um
vinnudeilur og verkföll á dög-
unum. Var það niðurstaða
tveggýa ágætra framsögumanna
og fiestra ræðumann,a, að
brýna nauðsyn bæri til að gera
ráðstafanir til þess að vinnu-
deilur o.g verkföll hæfust ckki
fyrr en í algert strand væri
komið.
Morgunblaðið skrifar góðan
leiðarastúf um fundinn, oig heit
ir h.ann „Stilla þarf til friðar“.
Er þar lögð rík áherzla á nauð
syn þess að framfylgja niður-
stöðum fu.ndarins og stilla til
friðar þessum málum.
Þetta eru góð boðorð, og vafa
laust ,geta flestir orðið sam-
má'Ia um það, að nauðsynlegast
af öllu og vænlegast til giftu-
ríks ámngurs sé það, að ríkis-
stjórn landsins hlítl þessuni
boðorðum og lifi eftir þeini.
Fróðleigt er að Jíta á feril nú-
vcrandi ríkisstjórnar í þessum
efnum og hugleiða, hvort hún
hafi lifað eftir þessum góðu
boðorðum og verið friðstillir
en ekki friðspillir.
Vanhugsað loforð
Ólafur Jóhannesson þingniað
ur, ræddi þessi má'l nokkuð á
þingi í fyrradag í sambandi við
gerðardómslögin, sem til um-
ræðu voru. Hann minnti fyrst
á, að ríkisstjórnin hefði heitið
því í upphafi að skipta sér
ekki af vinnudeilum. Reynslan
hefði sýnt, að þessi yfirlýsing
hefði verið vanhugsuð, enda
efndirnar eftir því.
Ríkisstjórnin hefði ckki kom
izt hjá því að skipta sér af
vinnudeilum, en yfirieitt ekki
gert það fyrr en á síðasta stigi
og of seint til þess að gagni
kæmi. Ríkisstjórnin hefði Iítið
geri; af því að greiða fyrir sátt
um á frumstigi. Hins vegar
hefðj hún oft frarnan af kjara
deilu haft óbein afskipti af
ileilum, og þau afskipti yfir-
ieitt miðað að því að torvelda
lausn deilunnar o.g herða har.a.
t.d. með því að staippa stáli í
atvinnurekendur til þess að
þverskallast í lengstu lög við
kjarabótum og .neitað uin fyrir-
greiðslur, sem auðveldað gátu
lausn.
Med öfugum klónum
En svo þegar allt hefur verið
hlaupið í harðan hnút o.g stífni
hl.aupin í deiluna, hefur ríkis-
stjórnin gripið inn í oftast meS
lögbi.ndingu og gerðardómum
og gert úr öllu saman enn ha*-
rammari og lamgvinnari dci'iu
en áður. Um þverbak hefur þó
keyrt, þegar ríkisstjórnin hefur
gripið inn í, þegar erfið deila
var Ieyst með frjálsum samm-
ingum aðila og gert ráðstafan-
ir, sem eyðilögðu samkomulag-
ið, eins og gert var suman'ð
1961 með hinni tilefnislausu
gemgisfellingu, en það væri
eitt mesta óþurftarverk núver-
andi ríkisstjórnar.
Eiinnig spillti stjórnin sam-
komulagi í síldveiðideilunni í
sumar og greip til vildarúrræð
is síns, gerðardómsins, i stað
þess að stuðla að farsælli lausn
í tæka tíð. Minnisstætt er og
hvemig stjórnin sundraði
gerðu samkomulagi í járn-
smiðaverkfalli og tafði mjög
móttöku síldar.
Þannig hefur ríkisstjómin
efnt ioforð sín um hlutleysi i
vinnudeilum. Loforðið sjálft
Framhald á bls. 13
T f M I N N, fimmtudagur 8. nóvember 1962.
I