Tíminn - 03.01.1963, Side 4

BOKMENNTUNUM HEFUR
ÞJÓDARSÁLIN VARDVEITZT
Góðir íslendingar, nær
og fjær!
Við hjónin óskum yður
öllum, konum og körlum,
ungum og gömlum, gleði-
legs nýárs og þökkum
innilega gamla árið!
Sú mikla hátíð, sem nú stend-
ur yfir, frá fyrsta jóladegi til
Þrettánda, hefir fylgt þjóð vorri
frá upphafi vega og borið sama
nafn, jólin, jafnt í heiðni sem
kristni. Jól rfmar við sól, og þó
vísast sé enginn skyldleiki milli
orðanna sjálfra, þá er þó náið
samband á milli sólar og jóla, og
mun svo hafa verið frá örófi alda.
í dimmasta skammdeginu höldum
vér Ijóshátíð. Eftir vetrarsólstöð-
ur, fer sólin aftur að hækka á
lofti, og vér sjáum Ijósið skfna í
myrkrunum. Jólin boða oss mik-
inn fðgnuð.
Bókhlaða á
Bessastöðum.
Nýársdagurinn hét til skamms
tíma Áttadagur jóla. Ég kalla það
í þessu sambandi, til skamms
tfma þó tvær aldir séu um liðn-
ar. En nú er öll áherzla á þvf, að
við þennan dag miðum við upp-
haf nýs árs, að þessu sinni ársins
1963, eftir Krists burð. Á ára-
mótum lftum vér bæði aftur og
fram í tfmann, bæði einstakling-
ar, fjölskyldur, og þjóðin f heild.
Vér stingum hendinni f eigin
barm, hugleiðum gleði og sorg —
og alla afkomu hins liðna árs.
Atburðir og afkoma þjóðarheild-
arinnar er rakin af ýmsum öðrum
um þessi áramót, og fara dóm-
arnir jafnan nokkuð eftir þvf, á
hvaða sjónarhól menn standa.
Fjarlægðin er enn ekki nóg fyrir
fullnaðardóm sögunnar. Ég læt
það nægja að þakka forsjóninni
fyrir gott ár! Góðærið er ótvf-
rætt, og ekki mun ég ræða um
neina sérstaka óáran f mann-
fólkinu.
Héðan frá Bessastöðum tel ég
rétt og tilhlýðilegt, að flytja
þingi og stjórn þakkir fyrir sér-
staka fjárveitingu, þó ekki séu
um stórt atriði að ræða fyrir
þjóðarbúskapinn, heldur öllu
fremur þjóðarmetnað vorn. í
fjárlögum þessa nýbyrjaða árs er
hálf milljón króna veitt til bygg-
ingar bókhlöðu hér á staðnum.
Bókhlaðan verður reist í húsa-
garði við hlið nýju álmunnar, og
veldur engri trufiun á svip stað-
arhúsanna. Til innréttingar og
bókakaupa þarf síðar viðbótar-
fjárveitingar. Hér er séð fyrir
þörf, sem ekki verður látin í ask-
ana, eins og gamla máltækið seg-
ir. Úrval íslenzkra bókmennta á
að mæta hér hverjum nýjum for-
seta til afnota, og gestum, inn-
lendum og erlendum, til augna-
gamans. Gestir, einkum þeir út-
lendu, óska þess oft að fá að sjá
bókasafn staðarins. Þeir hafa
stundum rekið upp stór augu við
það svar, að bókasafn fyrirfinnst
ekkL — Ég hlakka til þeirra
sninder, þegar hægt verður að
gefa jákvætt svar. Hér eiga bók-
niewntíruar sjálfsagðan samastað.
Hvemlg væri nú komið um ís-
lenzkt þjóðerni og sjálfstjórn, ef
ekki væri sagan og bókmennt-
irnar? Við eigum fátt fornminja,
en í bókmenntunum hefir þjóðar-
sSlin varðveizt.
ísland
og hinar ungu þjóðir.
Undirstaða sjálfstjórnar og vel-
gengni vor íslendinga er hvorki
vopn né mannafli, heldur bók-
menntir, saga, Aiþingi og kraftur
FORSETA
í kögglum. Vor bezti arfur og auð
ur er gott ættemi, sjálfur kyn-
stofninn. Það er var öðrum en
kunnugum ljóst, hve fámennt hið
fullvalda íslenzka ríki er. Það var
á fundi hinna Sameinuðu þjóða,/
sem indverskur sessunautur
spurði mig, hve fjölmennir ís-
lendingar væru. I minni barna-
skóla landafræði stóð, að vér
værum áttatíu þúsund, svo ég
þarf stundum að hugsa mig um
hina rnýrri tölur. „Eitt hundrað",
byrjaði ég, og staldraði við —
en Indverjinn kom strax til
hjálpar og sagði: „Eitt hundrað
milljónir. Það er ekkert að
skammast sín fyrir“ Hann fór
nær um smæð okkar, útlending-
urinn, sem hélt því nýlega fram,
að slík dvergþjóð sem íslending-
ar ættu ekki að hafa rétt til að
fljúga um Norður-Atlantshafið,
auk þess sem það væri rán, að
halda uppi ódýrum flugsamgöng-
um. Sem betur fer er það fáheyrt
að oss sé lagt fámennið til ámæl-
is, og sfzt af nágrönnum vorum.
Það væri og nærri höggvið líf-
taug eyjarskeggja £ miðju úthaf-
inu, að torvelda þeim samgöngur.
Eigin floti í lofti hefir nú álíka
gildi fyrir þjóðina og samgöngur
á sjó frá upphafi vega. Farsæld
íslendinga á hverri öld má að
ÍSLANDS
miklu leyti mæla við það, hvern-
ig gengið hefir að halda uppi eig-
in samgönguflota við umheiminn,
áður á legi og nú einnig í lofti.
Ég nefni þetta einstaka dæmi
ekki vegna þess, að mikil hætta
sé á ferðum, heldur til að minna
á, að vér eigum jafnan mikið
undir hugarfari og skilningi ann-
ara þjóða, og þá einkum ná-
granna vorra í austri og vestri.
Nýlendustefnan gamla er úr sög-
unni. í því efni höfum vér ís-
lendingar notið betri kjara og fyrr
en flestar aðrar nýlenduþjóðir og
skattlönd. Það tók að vísu lang-
an aidur, að verzlun landsmanna
yrði algerlega frjáls og innlend,
en telja má, að lokamarkinu
væri náð þegar sæsímasamband-
ið komst á við útlönd, árið 1907.
Upp frá því fluttist einnig heild-
salan inn í landið.
Sjálfstæðisbaráttan tók einnig
langan tíma, en altaf miðaði í
áttina, og þjóðin æfðist stig af
stigi í sjálfstjórn, þar til fullveldi
var náð upp úr hinu fyrra stríði,
1918. Um líkt leyti náðu fleiri
hinna smærri þjóða sama lang-
þráða marki. En ekki skal sú
hryggilega saga rakin, að flestir
þeir jafnaldrar vorir eru nú úr
sögunni.
Á síðari árum hafa tugir ný-
lenduþjóða í öðrum heimsálfum
árlega fengið fullveldis viður-
kenningu og heldur sú þróun á-
fram hröðum skrefum. Vér ís-
lendingar fögnum þeirri þróun
heimsmálanna, og er þó ekki fyr-
ir að synja, að daglega berast
fréttir um óeirðir, mar.ndráp og
annan ófögnuð, sem fylgir þess-
um fæðingarhríðum. Og ekki er
það allt að kenna gömlum hús-
bændum, og skiljanlegt þó, að
flestir kjósa heidur lélega heima-
stjórn en erlenda, þó misjafnlega
reyndist.
Það er ekki ófróðlegt, að bera
oss sjálfa saman við sumar ný-
frjálsar þjóðir í nokkrum grein-
um. Þetta er að vísu ærið sund-
urleitur hópur, en ýmsir drættir
þó mörgum sameiginlegir. Víða
er fátækt mikil, þéttbýli meir en
landið fær fætt og klætt, og auð
og völdum stórlega missikpt,
þjóðin ósamstæð, trúarbrögð
sundurleit. Einnig má nefna ó-
glögg og breytileg landamæri, og
væringar kynþátta og höfðingja
á undan tilkomu hins hvíta
manns.
Góð þjóðarafkoma.
Hjá oss Islendingum verður af-
koma alls almennings að teljast
góð, og jafnbetri en víðast hvar
meðal annarra þjóða. Þjóðin er
samstæð, tungan ei nog trúar-
brögð valda ekki stjórnmálaátök-
um. Landamærin eru skýr, blá-
fjötur ægis og yfir haf að sækja
til framandi þjóða.
Þetta er allt oss í hag, og skýr-
ir að nokkru leyti tiiveru vorrar
fámennu þjóðar og tilverurétt.
En þó kemur annað til, sem
mestu varðar, Saga ýmsra ný-
frjálsra þjóða er óskýr og ilia
varðveitt. Soldánar og aðrir
höfðingjar með annarlegum titl-
um, hafa áður ráðið ríkjum, en
ólæs almenningur hristir klafann
og heimtar íhlutun. Þar við bæt-
ist frumstæður her, stoltir karlar
í nýjum einkennisbúningi, sem er
stundum hættulegri í innanlands
átökum en fyrir erlenda óvini.
Landamæri, stjórnskipun og það,
hverjir fari með ríkisvaldið, er
viða óútkljáð baráttumál.
Hjá oss íslendingum horfir
öðru vísi við. Hér var þjóðveldi
komið á og Alþingi stofnað fyrir
meir en þúsund árum, svo fljótt
sem fyrst mátti vænta í ný-
byggðu landi. Alþingi er enn við
líði. Stjórnskipun er hér líkari
því, sem hún var fyrir þúsund
árum, en í nokkru öðru lýðræðis-
landi. Það er meira virði, að Al-
þingi hefir varðveizt en þó önd-
vegissúlur Ingólfs og ýmsir aðrir
dýrir og heigir dómar úr sögu
þjóðarinnar, sem hægt væri að
geyma i söfnum, væru enn til
sýnis í höfuðstaðnum. Þingræði
er rótgróið, og engrar byltingar
þörf, nema ef það væri af hálfu
harðsnúinn minnihluta, sem vildi
hrifsa völdin.
En slíkt þarf ekki að óttast.
Alþingi er vettvangur þjóðmál-
anna, en ekki vígvöllur. Sagan
lifir í nútíðinni, og á ríkan þátt
í að tryggja og skapa framtfðina.
Það er til frásaga af karli, sem
misti vinnumann sinn í sjóinn
„en bátinn rak óbrotin með öll-
um farvið,“ sagði hann, „svo eig-
inlega var það bara pilturinn, sem
týndi lífinu." Þessu er öfugt farið
í vorri sögu. Bátur og farviður
hinnar ytri menningar hefir að
miklu leyli týnst, en sjálft lífið
hefir bjargazt og varðveizt í
skráðri sögu, bókmenntum, hér-
aðsstjórn og á Alþingi. Þetta er
sú staðreynd, sem útlendum
mönnum er helzt kunnug um
vora þjóð, og mun varðveita orð-
stýr hennar, ef vel er á haldið.
Á þessu hvílir öryggi íslands,
langri og samfeldri sögu, virð-
ing annara þjóða, góðu nágrenni,
og skilningi vor sjálfra á utanrík-
ismálum. Sá skilningur er oss
nauðsynlegur og engin ofætlun.
Enginn stóð Snorra Sturlusyni
framar á hans tfma í stjórnmála-
sögu. Um það ber „Heims-
kringla" vitni. Heimskringlan er
nú að vísu stærri, en fréttir þó
allar fljótteknari fyrir þegn og
þingmann.
Fyrirmyndarþjóð
um manndóm og menning.
Þinghelgin er mikil og rfk, og
þó stendur jafnan nokkur styr
um störf Alþingis. Er það að
vonum um þá stofnun, sem sker
úr um helztu hagsmuna- og hug-
sjónamál þjóðarinnar. Nú standa
kosningar fyrir dyrum um næstu
sólstöður á sumri, og mun sú
barátta að sjálfsögðu setja sinn
blæ á þjóðlífið á næsta misseri
hækkandi sólar. Enginn fárast 1
um það, þó að sjóði á keipum j
undir kosningar. Kosningar eru i
kappsigling og áróður. Það er !
hinn sífelldi stormbelgingur heil- j
langt kjörtímabilið, sem er þreyt- j
andi fyrir þjóðina, og mætti vafa-
laust spara á þeim lið rfflega, |
frá því sem verið hefir um langt
skeið. En hvað sem þvl líður
þá óskum vér öll, að komandi
kosningar verði þjóðinni til
heilla, og að sú stjórn, sem þar
eftir fer með völd megi sem bezt
njóta sín, og þjóðin hennar.
Almennar kosningar og stjórn-
arskipti samkvæmt úrslitum
þeirra, er ein mesta framför síð-
ari tíma í þjóðfélagsmálum. Vér
lítum með hrylling til þeirra tíma,
þegar menn voru líflátnir fyrir
hugsun sína og skoðanir, og
stjómarskipti fóru fram með af-
töku þeirra, sem ósigur höfðu
beðið. Vér fögnum breyttum
hugsunarhætti og vaxandi mann-
úð í skjóli þingræðis og lýðræð-
is. Vér gleðjumst af hinum
mörgu góðu og hollu minningum,
sem saga vor hefir varðveitt, og
lítum vonglaðir fram í tímann f
þvf trausti, að íslendingum megi
auðnast að verða fyrirmyndar-
þjóð um manndóm, menning og
góða sambúð, inn á við og út á
við.
Guð gefi oss öllum gott ár.
Forseti íslands, herra Ásgeir Ásgeirsson.
NÝÁRSÁVARP