Tíminn - 18.04.1963, Qupperneq 14

ÞRIDJA RIKID
WILLIAM L. SHIRER
Þetta vildi Hindenburg ekki
samþykkja. Hindenburg samþyk'kti
að bjóða sig aftur fram, særður
vegna iþess að nazistarnir og þjóð-
emissinmarnir, hinir siðarnefndu
vinir hans og stuðningsmenn, að
því er talið var, höfðu neitað að
spara honum erfiði kosningabar-
áttunnar. En við reiði hans í garð
þjóðernisflokkanna bættist und-
arlegur illvilji í garð Briinings,
sem honum fannst hafa höndlað
málið allt á heldur slæman veg
og væri nú að meyða hann út í
bitur átök við einmitt þau þjóð-
ernisöfl, sem kosið höfðu hann
til forseta árið 1925, þegar hann
bauð sig fram gegn frambjóðend-
um frjálslyndra-marxista. Nú gat
hann einungis sigrað með stuðn-
ingi só'Síalista og verkalýðsfélag-
anna, sem hann hafði alla tíð fyr-
irlitið og ekki farið dult með það-
Greinilegur kuldi setti mark sitt
á öll skipti hans við kanslarann
— „hinn bezta“, hafði hann sagt
fyrir ekki svo löngu, „frá dögum
Bismarcks“.
Kuldinn í garð Brúnings náði
einnig til hershöfðingjans, sem
komið hafði honum í embættið.
Sehleicher hafði þegar orðið fyrir
vonbrigðum með hinn harða
kaþólska foringja. I-Iann var orð-
inn allra óvinsælasti kanslari sem
lýðveldið hafði haft. Honum hafði
ekki tekizt að ná meirihluta í land-
inu- Honum hafði mistekizt að
stemmu stigu við útbreiðslu naz-
istanna eða vinna þá á sitt band.
Hann hafði af klaufaskap eyðilagt
möguleikana á því, að Hinden-
burg héldi áfram Sem forseti. Því
varð hann að hverfa — og ef t'l
vill með honum þeir Gröner hers-
höfðingi, hinn virti yfirmaður
Sohleichers, sem virtist ekki geta
skilið þær hugmyndir, sem hann
sjálfur, Schleicher, hafði gert sér
varðandi framtíðina. Hinn slóttugi
hershöfðingi var ekkert sérstak-
lega að flýta sér. BrUning og
Gröner, hinir tveir sterku menn
stjórnarinnar, urðu að vera áfram
í stöðum sínum, þar til Hinden-
burg hafði verið endurkosinn. Án
þeirra myndi gamli marskálkur-
inn ef til vill ekki ná kosningu.
Eftir kosningarnar yrði ekki hægt
að hafa frekara gagn af þeim.
Hitler gegn Hindenburg.
Það kom þó nokkrum sinnum
fyrir á ferli Adolfs Hitlers, að
hann virtist ófær um að taka
ákvörðun, þegar hann þurfti að
gera það, og þetta var eitt af þeim
skiptum. Spurningin, sem hann
þurfti að svara í janúar 1932, var:
Átti hann að bjóða sig fram til
forseta eða ekki? Hindenburg
virtist ósigrandi. þessi næstum
því sögufræga hetja yrði studd af
ekki einungis fjölda hægrimanna,
heldur einnig af lýðræðisflokkun-
um, sem höfðu verið honum mót-
fallnir í kosningunum 1925, en litu
nú á hann sem frelsara lýðveldis-
ins. Að bjóða sig fram gegn mar-
skálkinum og tapa, sem var næst-
um öruggt að hann myndi gera
— var það ekki að stofna í hættu
trú manna á, að Nazistaflokkur-
inn væri ósigrandi, en það var
einmitt það, sem þeir höfðu verið
að reyna að fá menn til að trúa í
hverri 'sveitarstjórnarkosningunni
af annarri allt frá því að þeir unnu
sinn mikla sigur í septemberkosn
ingunum 1930. En að bjóða sig
ekki fram, var það ekki að játa
veikleika, að sýna skort á trúiini,
að nazistar væru nú í þann veg-
inn að komast til valda? Þá var
enn eitt, sem taka varð til athug-
unar. Sem stóð var Hitler ekki
fær um að bjóða sig fram. Hann
var ékki þýzkur ríkisborgari.
Joseph Göbbels hvatti hann tú
þess að tilkynna, að hann byði
sig fram. Ifinn 19. janúar fóru
þeir saman til Múnchenar, og það
kvöld skráði Göbbels í dagbók
sína: „Ræddi um forsetaembættið
við foringjann. Engin ákvörðun
hefur enn verið tekin. Eg mælti
eindregið með því, að hann byði
sig sjálfur fram“. Dagbók Göbb-
els endurspeglar næstu mánuði
þær s^eiflur, sem hugur Hitlers
tók. Hinn 31. janúar: „Foringinn
mun taka ákvörðun á miðvikudag-
inn. Það er ekki hægt að draga
það lengur“. Hinn 2. febrúar virð
ist svo sem hann hafi tekið ákvörð
unina. Göbbels skrifar: „Hann hef
ur ákveðið að verða í framboði“.
En Göbbels bætir því við, að frá
i þessu verði ekki skýrt opinber-
i lega fyrr en séð verði, hvað sósíal-
| demokratarnir geri. Næsta dag
; koma foringjar flokksins saman í
i Múnehen til þess að heyra þar
ákvörðun Hitlers. „Þeir bíða ár-
angurslaust“, segir Göbbels hálf
úrillur. „Allir“, bætir hann við,
„eru taugaspenntir og órólegir“.
Þetta kvöld leitar litli áróðurs-
meistarinn sér hvíldar. Hann læð-
ist burt til þess að sjá Grétu Gar-
bo í kvikmyndahúsi, og hann verð
ur „snortinn og utan við sig“ af
þessari „mestu núlifandi leik-
konu“. Síðar sama kvöld „koma
til mín nokkrir gamlir flokksfélag
ar. Þeir eru hálf þunglyndislegir,
vegna þess að ákvörðun hefur enn
ekki verið tekin. Þeir óttast, að
foringinn bíði of lengi“.
Ef til vill bíður Hitler of lengi,
en trú hans á lokasigurinn minnk
ar þó ekki. Kvöld nokkurt í Mún-
chen, stendur í dagbókinni, að for-
inginn hafi átt langar viðræður
við Göbbels um það, hvaða emb-
ætti sá síðarnefndi muni fara með
í Þriðja j'íkinu. Foringinn hefur
hugsað honum embætti „ráðherra,
sem hefur umsjón með almennri
menntun“, segir Göbbels, „og á
hann að fjalla um kvikmyndir, út-
varp, listir, menningu og áróður“.
Annað kvöld ræðir Hitler lengi
stundar við arkitektinn sinn, pró-
fessor Troost, um „stórkostlegar
breytingar, sern gera á á stjórnar-
byggingunni“. Og Göbbels segir:
„Foringinn hefur lokið við að gera
allar sínar áætlanir. Hann talar,
hegðar sér og hugsar eins og við
hefðum þegar náð völdum“.
En samt talar hann enn ekki
eins og hann væri ákafur í að
bjóða sig fram á móti Hinden-
burg. Hinn 9. febrúar skrifar
Göbbels: „Foringinn er farinn aft-
ur til Berlínar. Viðræður halda
áfram í 'Kaiserhof um forsetakosn-
-ingarnar. Allt hangir í Lausu lofti“.
Þremur dögum síðar fer Göbbels
yfir atkvæðaútreikningana með
foringjanum. „Þetta er nokkur
áhætta“, segir hann, „en það verð
I ur að taka hana“. Hitler fer til
: Múnchenar til þess að velta mál-
t inu enn betur fyrir sér.
| Að lokum er það Ilindenburg,
sem tekur ákvörðunina fyrir hann.
Hinn 15. febrúar tilkynnir hinn
aidni forseti opinberlega, að hann
bjóði sig fram tjl forseta. Göbbels
er ánægður. „Nú höfum við fj-jáls
ar hendur. Við þurfum ekki leng-
ur að leyna ákvörðun okkar“. En
Hitler leynir henni sarnt þar til
22. febrúar. Á fundi í Kaisej’hof
þann dag „gefur foringinn mér
heimild til þess að tilkynna fram-
boð hans í íþróttahöllinni í kvöld“,
segir Göbbels fagnandi.
Þetta varð bitur og ruglingsleg
kosningabarátta. í þinginu bar
Göbbels á Hindenburg, að hann
væri „frambjóðandi flokks lið-
hlaupanna“ og var vísað burt úr
þingsalnum fyrir að hafa móðgað
forsetann. Þjóðcrnissinnablaðið
Deutsche Zeitung í Berlín, sem
hafði stutt Hindenburg í kosning-
unum 1925, snerist nú gegn hon-
um af miklum ofsa „Aðalmálið í
dag er, hvort alþjóðasvikararnir
og friðarsinnasvínin, með stuðn-
ingi Hindenburgs, eiga að leggja
| Þýzkaland algerlega í rúst“, sagði
blaðið.
Allt hefðbundið fylgi stétta og
J flokka fór á ringulreið í óreiðu
og hita kosningabaráttunnar.
Stuðnjngur sósíalistanna, verka-
lýðsfélaganna, kaþólikkanna úr
Miðflokki Brúnings og eftirstöðv-
anna af frjálslyndn lýðræðfelegu
millistéttaflokkunum fór til Hind-
enburgs, sem var mótmælendatrú-
ar, Prússi, íhaldsmaður og einveld
issinni. Hins vegar hafði Hitler
28
hann heyrði tÚ þeirra, leit hann
upp.
— Petrov, mikið er ég feginn
að þér eruð komnir aftur . . . Svo
þagnaði 'hann, þegar hann sá kon
una í fangi Petrovs. — En ham-
ingjan góða, er það Blanche, hróp
aði 'hann og stóð upp. Hann gekk
nær þeim og Petrov setti hana
niður. — Litla systir, þú getur
ekki ímyndað þér hvað ég hef
haft mi'klar áhyggjur af þér!
18. KAFLI.
Blanche kom á óvart að hitta
þarna John Marsden, en hún skildi
að kannski hefði hún mátt búast
við því vegna þess að Petrov hafði
talað um að hjálpa honum við
verk hans. Hún reyndi að brosa,
en það tókst miðlungi vel. Petrov
sá svipinn á andliti hennar og
— Blanche er þreytt og örvingl
uð. Hún hefur orðið að þola sitt
af hverju síðan hún sá yður síð-
ast, Marsden, svo að ég sting upp
á að þér bíðið með að spyrja hana
nokkurs, fyrr en hún hefur feng-
ið að hvíla sig.
— Auðvitað, en ég varð svo
glaður að sjá hana . . . Eru Dor-
othy og tvíburarnir hér líka?
— Nei . . .
— Eg vonaði, að þau hefðu
komið . . .
— Hefurðu ekki hitt þau síðan
um borð í djunkaranum, John,
skaut Blanche inn í.
— Nei.
— Þá veiztu kannski ekki, hvort
þau eru . . .
— Eg nef sagt yður ótal sinn-
um, Marsden, að þér hafi'ð enga
ástæðu til að hafa áhyggjur af
'konu yðar og börnum, sagði Petr-
ov einbeittri röddu. — Það er
hugsað vel um þau. Hér hefðu
þau aðeins verið til óþæginda.
— Já, þér hafið sjálfsagt rétt
fyrij’ yður, samsinnti John. — Eg
skal kveikja upp í ofninum, olíu-
birgðirnar eru að minnka, svo að
ég hef orðið að spara. Hafið þér
náð í nýjar birgðir?
— Já, Sing kemur með olíu, og
það ætti að nægja þann tíma, sem
við verðum hér. Meðan hann tal-
aði kom einn af mönnum Changs
inn með stóran kassa, sem hann
setti frá sér á borðið. John opnaði
hann og tók upp margar niður-
suðudósir.
Svo gekk hann að ofninum og
kveikti upp í honum. Þegar fór
að hlýna í herberginu, stakk Petr-
ov upp á að Blanche settist ná-
lægt og reyndi að hita sér.
— Marsden getur fundið ein-
hvern mat handa þér, bætti hann
við — á meðan fer ég út og athuga
hvar amah og gamli maðurinn
eru. Það er sjálfsagt bezt að þau
fái hinn kofann. Þú ert neydd til
að vera hér hjá okkur, sagði hann
við Blanche. — En ég skal setja
upp skerm umhverfis rúmið þitt,
svo að þú getir að minnsta kosti
verið dálítið út af fyrir þig.
Jafnskjótt og hann var farinn
kom John til hennar.
— Blanche, sagði hann. — Mér
þykir ákaflega leitt, að þú skulir
vera flækt inn í þetta.
Hún lyfti höfði og leit á hann.
Hann virtist enn mjög tauga-
óstyrkur, hörundsliturinn veikinda
legur.
— Svo virðist sem ég komi ykk-
ur alltaf í vandræði, sagði hún
og reyndi að vera glaðleg í mál-
rómnum. — Ef ég hefði ekki sleg-
izt í för með Dorothy, hefði allt
verið miklu léttbærara. Já, hún
j og tvíburarnir hefðu kannski feng
ið að dveljast hér hjá þér
— Eg veit að ég sagðist vonast
I til að sjá þau hér, en þetta er ekki
staður fyrir Dorothy. Það er al-
veg rétt hjá Petrov að banna
henni að koma hingað. Það er
bara . . . maður er svo skelfing
einmana stundum . . . og þá fer
maður að brjóta heilann . . .
— Um hvað, John? spurði hún
vingjarnlega.
Hann hafði opnað box með korn
buffi og nú tók hann matinn úr
boxinu og setti á disk á borð-
inu. Svo kom hann aftur og kast-
aði sér á kné við stólinn hennar.
— Ó, ég hef verið svo dæma-
laust erkififl, hrópaði hann. — Eg
hef brotið heilann um allar þær
vitleysur, sem ég hef gert og þá
hættu, sem ég hef leitt ástvini
mína í. Það er hreinasta helvíti
að hugsa til þess, að hefði ég bara
verið sterkur frá upphafi, hefði
ekkert af þessu komið fyrir.
— Ef þú hefðir aðeins sagt ein-
hverjum hvað þú hafðir í hyggju,
John, sagði hún lágt. — Ef þú
hefðir getað treyst einhverjum
nógu vel. En það gerðir þú ekki.
— Eg hefði getað treysi þér,'
sagði hann. — En ég hélt, að þú j
myndir ekki vilja sjá mig,'
Blanche. Eg hef aldrei minnzt á
það, en leyfðu mér að gera það
núna, að ég hef iðrazt allan tím-
ann hvernig ég kom fram við þig,
þegar ég svcik þig vegna Dorothy
Eg get ekki ætlazt til að þú skilj-
ir það ... I
— En ég skil það einmitt, greip
hún fram í fyrir honum. — Dor-
othy er töfrandi kona og þú gazt
ekki að því gert, þótt þú yrðir
hrifinn af henni. Hún er eigin-
kona þín núna og þykir mjög vænt
um þig.
Hann hló kuldahlátri.
— Hefur þú ekki uppgötvað
það enn, litla systir, að Dorothy
getur ekki þótt vænt um neinn
nema sjálfa sig? Víst varð ég heill
aður af henni til að byj-ja með,
ég . . . mér fannst hún dásamleg.
En það leið ekki á löngu, þar til
ég komst að því, að mér hafði
'skjátlazt hastarlega . . . í mörgu
Fyrst og fremst að ég skyldi svíkja
þig . . . í öðru lagi að ég lét hana
gera mér lífið svo óbærilegt, að ég
lagðist svo' lágt að svíkja föður-
land mitt, til þess eins að geta upp
fyllt allar kröfur hennar En mig
óraði aldrei fyrir, að þú myndir
flækjast inn í þetta líka.
— Það skiptir engu máli, John,
sagði hún.
— Jú, víst gerir það. Þú skilur
ekki enn Það gerist oft, að mað-
ur kemur ekki auga á ekta gull
vegna þess að svikinn glitrandi
steinn lokkar. Það kom fyrir mig
— Eg skil ekki, hvað þú átt við.
En hún skildi það fullvel, hún
vildi bara korna í veg fyrir að
hsegði henni það.
— Blanche. Hann greip fast um
hcndur hennar og þrýsti þær
| harkalega. — Eg veit, hvað ég
jmissti, þ-egar ég sveik þig. Eg hef
j haft nægan tím@ til að átta mig
! á því . . . já, ég, mér var það ljóst,
j áður en ég fór frá Englandi. Ef
j þú hefðir verið konan mín, hefð-
I um við verið hamingjusöm núna.
| Við hefðum búið okkur indælt
heimili fyrir okkur og börn okkar
og þú hefðir ekki gert takmarka-
lausar kröfur t4 mín.
— Þú gleymir því, að við hefð
um ekki eignazt nejn börn, benti
hún honum á.
— Þú getur ekki verið viss um
það. Sjálfsagt hefur læknunum
slcjátlazt. Nú er langt um liðið
síðan þú varst veik og líkami konu
| breytist- Eg hefði elskað börnin
J þín, Blanche þau hefðu verið
indæl, goð og elskuleg.
Hún reis snögglega upp og reif
sig lapsa.
— Þú mátt ekki tala svona,
John, sagði hún ásakandi. — Dor-
j othy er konan þín og hún hefur
I alið þér tvö góð born. Eg skal
j viðurkenna, að hún kveinaði og
j kvartaði yfir því, að þú ynnir ekki
| fyrir nógu miklum peningum og
[ rak þig stöðugt lengra og lengra.
En ég veit að hún iðrast sáran
núna. Þegar verki þínu hér er lok
í ið, farið þið saman til Rússlands.
■ Þið verðið haniingjusöm þá sam-
j an. John Eg er viss um það.
j — Það þýðir ekkert fyrir þig
1 að segja þetta. Dorothy og ég get-
T í IVII N N , fimnrtudaginn 18. apríl 1963 —
14