Tíminn - 16.11.1963, Blaðsíða 6

BORGARMAL
£*
BORGARMÁL -
/ “'T
■■ .■ ir' ■•; ■■ '••:;■■■ ’'v'■
BORGARMÁL —
FAXAVERKSMIDJAN VIÐ GRANDAGARÐ
Loks var ævintýrafé-
laginu um Faxa slitið
Á fnndi borgarstjórnar Reykja-
vfkur hinn 7 þ.m., meðan prent-
araverkfall stóð yfir, var sam-
þykkt að ganga að tilboði Sfldar-
cg fiskimjöisverksmiðjunnar h.f.
nm kaup á öllum eignum Faxa s.f.
í Örfirisey, en Faxaverksmiðjan
var sameign Reykjavíkurborgar og
Kvöldúlfs. Kauptilboðið var 414,5
millj. kr. og skyldi greiðast þann-
ig samkvœmt samningi;
Kaupandi yfirtaki skuld Faxa
við ríkissjóð að upphæð 21,3 millj.
kr. svo og skuld vegna ógreiddra
afborgana og vaxta samtals kr. 6,7
millj. en lán þetta á að endur-
greiðast ríkissjóði á 20 árum.
Kaupandi tekur einnig að sór
skuld við Landsbankann kr. 10,9
millj. kr. en borgarsjóður Reykja-
víkur tekur á sig einfalda ábyrgð
á láninu. Kaupandi greiðir síðan
með skuldabréfi til Reykjavíkur
kr. 5,5 millj. kr. er endurgreiðist
á 17 árum og er tryggt með 3. veð
rétti í hinuni seldu eignum. Þá er
einnig í kaupsamningnum, að kaup
sndi fái góða lóðaraðstöðu á þessu
svæði við höfnina, og var einnig
samþykktur á fundinum leigumáli
um lóð Faxa á Grandagarði og lóð
in stækkuð úr 8 þús. fermetrum
i 14,5 þús. fermetra og er leigu-
tími lóðar 40 ár og leigugjald
20 kr. á fermetra en endurskoðist
é fimm ára fresti. Á lóð þessari
má reisa síldarverksmiðju með allt
cð 5 þús. mála afköstum á sólar-
hring.
Geir Hallgrímsson, borgarstjóri
fylgdi þessum tillögum úr hlaði
með nokkruTi orðum og skýrði efni
þeirra. Gat hann þess, að borgar-
stjóri hefði fyrir tæpum tveimur
árum heimilað að leitað yrði eftir
tilboðum i eignir Faxa og kosin
skilanefnd. Faxi hefði síðan verið
suglýstur og tveir aðilar sýnt á-
huga á kaupum, Sildar- og fiski-
mjölsverksmiðjan og Guðmundur
Jórundsson. útgerðarmaður ásamt
fleiri. Eftir viðræður við aðila varð
árangurinn kauptilboð það, sem
fram er komið Kvaðst borgarstjóri
meðmæltur því að gengið yrði að
Borgin slapp furðu vel, þó a9 hún tapi nokkrum milljónum og verði ad lána
svipaða upphæð til 17 ára.
þessu tilboði, þótt nokkuð vantaði
á, að það nægði fyrir skuldum, sem
hvíldu á Faxa.
Kristján Benediktsson, borgar-
fulltrúi Framsóknarflokksins
kvaddi sér hljóðs að lokinni ræðu
fcJK
h’V'RIKLiGGJANDI
p p.iRGKÍMSSON & Co
Soðiirlanasbraut 6
Kristján Benediktsson.
oorgarstjóra og rifjaði fyrst upp
nokkur atriði um stofnun og rekst
ur sameignarfélagsins Faxa og
taldi að af því mætti draga ýms-
ai merkilegar og lærdómsríkar á-
lyktanir.
Það var 6. október 1948, sem und
irritaður var samningur milli
Reykjavikurborgar og Kveldúlfs
h.f. um byggingu allt að 5 þús.
mála síldarverksmiðju. Stofnféð
var 3,5 millj »g voru eignahlutföll
þannig. að Reykjavíkurborg átti
60% en Kveldúlfur 40%. Þetta
var sameignarfélag og gagnvart
lánardrottnum skyldu samningsað-
i!ar bera ábyrgð hvor fyrir annan.
Eins og menn rekur minni til.
sagði Kristján. kom mikil síld í
Faxaflóa og Hvalfjörð einn vetrar
tíma og mun það öðru fremur hafa
hrundið í framkvæmd þessari fé-
lagsstrffnun. En næsta ár var lítið
um síld, en það breytti hins vegar
engu um bvggingu og rekstur þess-
arar verksmiðju. Það var sem sagt
ákveðið í upphafi. að þessi verk-
smiðja skyldi byggð eftir algerlega
nýrri hugmynd og beita vinnsluað-
ferðum, sem ég held. að hvergi
hafi verið fengin reynsla á í heim
inum. Gegnir það mikilli furðu.
að lagt skyldi út í þá tvísýnu að
reisa slíka tilraunaverksmiðju
Um þetta þarf ekki að hafa
mörg orð. Verksmiðjan var mis-
heppnuð frá upphafi og algerlega
óstarfhæf og næstum ógerlegt að
fcreyta henni til annarrar starf-
rækslu. Það hafði því engin áhrif
á rekstur hennar, þótt síldin léti
ekki sjá sig næstu árin eftir að
verksmiðjan reis af grunni.
En sú bára var ekki stök.
Stofnkostnaður verksmiðjunnar
hafði verið áætlaður 10—12 millj.
Hann varð hins vegar um 28 millj.
eða næstum þreföld áætlunarupp-
hæð. Og þar sem engin rekstur gat
hafizt, tóku vextir, viðhaldskostn-
aður, lóðagjöld o. fl. fliótlega að
hfaðast Ófan á stöffikostnaðinn
Árið 1953 voru skuldir fýrfitækis-
ins orðnar yfir 30 millj., sem var
mikið fé á þeim tíma, og hið breiða
bak Kveldúlfs var tekið að kikna,
þótt reynt væri að létta honum
byrðarnar eftir föngum.
Þegar á árinu 1953 flutti full-
trúi Framsóknarflokksins í borgar-
stjórninni, Þórður Björnsson. til-
lögu um að staðar yrði numið og
ekki haldið lengra út í foraðið.
Næstu árin flutti hann árlega sams
konar tilllögu, og voru þær ýmist
felldar eða vísað til félagsstjórnar
Faxa. Á sama tíma urðu skuldir
Faxa jafnt og þétt.
Árið 1957 lagði Þórður Björns-
son tillögu hér .í borgarstjórninni
um að félaginu yrði slitið og eign-
'ii"ryéss séldar upþ í skuldir. Ár-
lega flutti nann síðan sams konar
tillögu, sem að lokum fékkst sam-
þykkt fyrir tveimur árum.
Nú eru skuldir Faxa orðnar um
50 milljónir. Samkvæmt því vant-
ar 5—6 milljónir til þess að að
kauptilboð Síldar- og fiskimjöls-
verksmiðjunnar nægi fyrir skuld-
um. Þannig mun Reykjavíkurborg
nú við söluna verða að afskrifa
3—4 milljónir af því fé, sem hún
á hjá sameignarfélaginu og auk
þess lána til 17 ára með 6,5%
vöxtum svipaða upphæð
Þrátt fyrir þetta er ég meðmælt-
ur því, sagði Kristján, að þessu
tilboði Síldar og fiskimjölsverk-
smiðjunnar verði tekið og tel reynd
ar, að borgin sleppi furðuvel frá
þessu stórkostlega fjármálaævin-
týri, sem Faxaverksmiðjan vissu-
lega hefur verið. Um leið og ég
lýk þessari grafskrift minni yfir
Faxa, þessu óskabarni Kveldúlfs
og meirihluta borgarstjórnai vildi
eg aðeins oenda núverandi meiri-
hluta boigarstjórnar á að láta
Faxaævintýrið verða víti til varn-
aðar í framtíðinni Það var vissu-
lega djarft og óvarlegt að reisa
verksmiðjuna sem tilraunaverk-
smiðju, enda varð reyndin slík. Það
var líka djarft spilað hjá meiri-
hluta borgarstjórnar gagnvart
skattgreiðendum borgarinnar að
ætla að hressa við hörnandi hag
Kveldúlfs með því að gefa honum
tækifæri til að vera með í að
höndla silfrið ef heppnin hefði
verið með, en vera hins vegar í
ábyrgð gagnvart öllum lánardrottn
um sameignarfélagsins. Að vísu
var ábyrgðin gagnkvæm. en allir
sjá samt muninn
Guðmundur Vigfússon, borgar-
fulltrúi Alþýðubandalagsins talaði
næstur og tjáði sig samþykkan því
að ganga að kauptilboðinu, þótt
hann teldi hins vegar, að ólíkt æski
legra hefði verið, að bæjarútgerð-
in hefði yfirtekið þetta fyrirtæki.
Hann tók undir það í ræðu Kristj-
áns, að hann teldi eftir atvikum og
eins og á horfðist um tíma hjá
Faxa, að borgin mætti teljast
sleppa vel með þessa sölu. Var síð-
an samþykkt einróma tillaga sú,
sem fyrir lá um að ganga að kaup-
tilboði Síldar- og fiskimjölsverk-
smiðjunnar.
Hinám þarf brask lóða-
fríðindamanna með íbúðir
Á fundi borgarstjórnar hinn 7.
þ.m. urðu miklar umræður um
lóðaúthlutun og íbúðabyggingar
og stórfellt brask, sem ætti sér
stað, einkum með íbúðir, sem
væru i smiðum. Á dagskrá var til-
laga frá Guðmundi Vigfússyni svo
hljóðandi:
„Borgaisfcjórn Reykjavíkur álykt
ar að taka upp þá reglu við út-
hlutun lóða til einstaklinga, hluta
félaga og sameignarfélaga, sem
ætlaðar eru til íbúðabygginga, að
áskilja borgarsjóði forkaupsrétt
samkvæmt mati á mannvirkjum
og íbúðuni, sem reistar eru á lóð-
unum og boðnar kunna að verða
til kaups, alÞ þar til um fullgerð
ar íbúðir er að ræða“.
Flutnmg-r.naður taldi í fram-
sögu, að stórfellt brask með íbúð-
ir ætti ser stað, enda léti meiri-
hluti borgarstjórnar það viðgang-
ast, að braskarar sætu -fyrir lóð
um, meðan oyggingarfélög væru
afskipt. Nafndi Guðmundur dæmi
máli sínu til stuðnings.
Kristján Benediktsson, borgar-
fulltrúi Framsóknarflokksins tók
til máls á eftir og kvaðst vera sam
mála flestu í málflutningi tillögu-
manns. Eina ’-aunhæfa aðgerðin
gegn braskx með íbúðir og lóðir
væri þó að hafa nægar byggingar-
lóðir á boðstólum þannig að þeir,
setn þyrftu á íbúð að halda, væru
ekki nauðfceygðir til þess að sæta
afarkostum hinna útvöldu, sem
fengið hefðu lóðir hjá borginni.
Nú skorti mjög á, að borgin gæti
fullnægt eftirspurn eftir lóðum.
Kristján kvaðst álíta, að tillaga
Guðmundar, þótt samþykkt yrði,
mundi ekki verða til bóta, þar sem
auðvelt yrði að fara fram hjá
ákvæðinu um forkaupsrétt borgar
innar með því að gefa ekki afsal
fyrir sölu fyrr en íbúð væri full-
gerð, þótt sa’a hefði farið fram
fyrr.
Kristján kvaðst álíta, að nauðsyn
bæri til £>ð rannsaka, hvernig þess
um málum væri háttað nú og jafn
framt reyna að finna skynsamleg
ar og raunhæfar áðferðir til að
lcoma í veg fyrir óhóflegan gróða
þeirra aðila, sem fá lóðir hjá borg
inni og byggja til að selja. Lagði
hann .síðan fram tillögu í fimm
liðum svohljóðandi:
„Borgarstjórn samþykkir að
kjósa 5 ir.annc nefnd, er taki eftir
farandi atriði til ýtarlegrar rann-
sóknar og skili álitsgerð þar um
til borgarsUórnar eigi síðar en 1.
marz næstkomandi:
1. Hversu rnikill hluti þeirra' í-
1 íbúða, sem byggðar eru á lóðum,
er borgaistjórn hefur úthlutað, er
seldur, og þá á hvaða byggingar-
stigi íbúðirnar eru, þegar salan
fer frarn, t.d. hvort þær eru: a.
fokheldar; D] tilbúnar undir tré-
verk, c) fullfrágengnar.
2. Með hvaða greiðsluskilmálum
slíkar íbúöir eru yfirleitt seldar.
3. Hver álagning seljanda er
miðað við eðlilegan byggingar-
kostnað, sem metinn verði af sér-
stökum möniium, er nefndin kveð
ur til þess starfs. Skal sundurliða
t.d. hvor íbúð er seld: a) fokheld,
b) tilbúin uno’ir tréverk, c) full-
frágengin.
4. Hver áhrif ætla mætti að það
mundi hafa á byggingar í borg-
inni, ef það ákvæði væri sett í
lóðasamniuga, að borgin ætti for-
kaupsrétt samkvæmt mati að þeim
íbúðum eða mannvirkjum, sem
reist kynnu að verða á lóðinni.
5. Á hvern hátt verði komið í
veg fyrir, að þeir, sem fá lóðir
hjá borginni undir íbúðarhúsnæði
geti selt íbúðir með óhóflega mik-
illi álagningu miðað.við kostnaðar
,verð íbúðanna á hverjum tíma“.
Einnig tóku til máls í máli
þess.u Óskar Hallgrímsson og borg
arstjóri og þeir Kristján og Guð-
mundur aftur Báðum tillögunum
var vísað lil borgarráðs og ann-
arrar umræðu í borgarstjórn.
6
TÍMINN, laugsrdaginn 16. nóvember 1963