Vísir - 22.12.1944, Side 16

/
16
JÓLABLAÐ VISIS
Nr. £16. Tyroler-Hopsa uf Gebel.
BEiGA.sACBDEsGFCDF D Es
Eso tflöés 1 1 E* Qbos *T“ 1 B Dfb “F I Eso Qbes 1
ff I
B i G AsAC B DEsGFCDEs F
Eso gTÓs 1 1 Es Gbes T* 1 B Dfb T 1 Gbee |
5
1 0 0 T> G 0 0 T G
F F F F F B F F F F F F F F F F
E Df Ð Df B Df B Df Ð Df F Acf ““ B Df
1 F F 0 F B c D F Es G A E Bdfb Dfb |
11 Dt B Df B Df p Acf V Acf Bdf Bo “fco i
Langspil. Hljóðfæri þetta var, svo sem myndin sýnir, með strengj-
um, einum eða fjórum, og leikið, á það með boga.
,Sigaunensystemet“, Ivhöfn 1878.
Heimilasamkomur á jólum.
Hve snemma á öldinni þær
urðu að venju, er mér ekki
ljóst, en um og eftir 1880 voru
þær þekktar. Sennilega hafa
þær verið áframhald með
breyttu fyrirkomulagi af jóla-
gleðiskemmtunum, sem áttu sér
stað og sagt er frá í Þjóðsög-
um Jóns Árnasonar, íslenzkum
skemmtunum og Þjóðháttum
séra Jónasar frá Hrafnagili.
Venjulega var ekki hægt að
bjóða mörgu fólki, vegna hí-
býlaskorts, oftast ekki nema frá
einu eða tveimur héimilum. Um
veitingarnar skal ekki fjölyrt.
Þær voru allar í þátíðar jólastíl,
sem að framn er skýrt frá, en
um skemmtanaatriðin skal far-
ið nokkurum orðum. Á fyrri
hluta aldarinnar voru erfiðar
ástæður að skemmta með söng
og hljóðfæraslætti.
Hljóðfærin voru lítilfjörleg,
aðallega langspilið.
I rómönskum stíl voru eng-
ar innlendar nótnabækur til,
fyrr en Ari Sæmundsson gaf út
leiðarvísinn á Akureyri 1855.
* 1 F-dúr. a h c No. 59. Lofií) Gufc
C b a 1 b g r
1 a b 6 b 1 £h > 6 -
l c b a 1 * ' ~
c d c 1
i d c 0 1. 5 *
i a h c - 1
l d 0 e t á «
i b b c h 1 • ' B
i r • b a | 7 h a —
i o b a 1 8 «•
i a b e b 1 c-h a 8
l «• b a 1 « t
„Lofið guð“, tekið eftir bók Ara
Sæmundsen. í þeirri bók eru einung-
is prentuð 116 sálmalög.
Vms gleðisönglög gengu
manna á milli, einkum tví-
söngslög, er voru mikið sungin
á hátíðum og gleðisamkomum,
en vikivakarnir voru, og það
allsnemma á öldinni, horfnir,
enda hvergi til, nema í hand-
ritum.
Þegar leið fram yfir 1850
fóru að koma fleiri hljóðfæri
inn í landið. Skal í því sam-
bandi nefna harmóníum, og er
lengra leið á öldina, 1875—80,
komu ýms smærri hljóðfæri,
þar á meðal harmonikan, er út-
breiddist mjög á skömmum
tíma, og varð einn sterkasti
þáttur í að gerbreyta jóla-
skemmtununum, því í kjölfar
hennar fluttist dansinn inn í
landið, og með harmonikunni
komu prentaðar nótnabækur,
sem nú munu að mestu horfn-
ar.
Skal nú gjör sagt frá gangi
jólaskemmtananna, og styðst
það aðeins við það, sem ég sá
og man eftir um 1880 og áfram.
Víðast voru ekki önnur hús
til að skemmta sér í en baðstof-
urnar. Var allt losað burt, sem
hægt var, til að fá sem bezt
rúm, því tveir aðalþættir í
þessum skemmtunum voru leik-
ir og dans. Ekki var þá um
marga leiki að ræða; man ég
sérstaklega eftir jólaleik og
pantaleik. En þegar til dansins
kom, man ég fyrst eftir (allt
fram undir 1890): Galoppade,
polka, vals, mazurka og nokk-
uru síðar ræl. Það var harm-
onikan, sem hélt lífinu í tusk-
unum, því ýmsir fengust eitt-
hvað meira og minna við að
spila á hana. Það var næstum
merkilegt, hvað fólkið skemmti
sér, þótt aðstæðan væri þannig;
það var sannarlega ekki óglað-
ara í þröngu híbýlunum á 19.
öldinni en það er nú í dans-
sölunum hér í Reykjavík. Ekki
minnist ég þess, að í eitt ein-
asta skipti hafi ég heyrt, að vín
hefði raskað gangi jólaskemmt-
ana; þó var það allmikið haft
um hönd af karlmönnum við
ýms önnur tækifæri.
Einn liður skemmtananna
var söngur, einkum er kom
fram á síðasta hluta aldarinn-
ar. Þá skar það sig úr á þeim
lieimilum, sem áttu orgelhar-
móníum, og vegna þess, hvað
hljóðfærið varð mikill menning-
arfrömuður á sviði sönglistar-
innar hjá okkur Islendingum,
birti ég hér mynd af einu gömlu
smáharmóníum, sem fluttist
hingað til lands um 1870. Eign-
aðist það Benedikt Ásgrímsson,
gullsmiður hér í Reykjavík.
Þetta gamla hljóðfæri á sér-
staka sögu, því á það æfðu sig
ýmsir af þeim mönnum, er síð-
ar urðu brautryðjendur á sviði
tónlistarmála hjá okkur. Skal
þar á meðal nefna Jónas Helga-
son dómkirkjuorganleikara,
Björn Kristjánsson söngfræðing
og kaupmann, síra Bjarna Þor-
steinsson tónskáld, Brynjólf
Þorláksson, fyrrum dómkirkju-
organleikara, sr. Matthías Egg-
ertsson o. fl.
Á þeim tíma, sem hljóðfæri
þetta kom, munu fáir hafa átt
harmóníum, og því færri verið
svo góðviljaðir, að vilja lofa
fátækum piltum að æfa sig á
þau.
Saga þessa gamla liljóðfæris
er einn þáttur i ævisögu Bene-
dikts gullsmiðs Ásgrímssonar,
sem sýnir, að góðvilji hans og
tónlistaráhugi varð til þess að
skapa þessum merkilegu og vel-
gefnu mönnum möguleika á
sviði tónlistarnáms. Allir þess-
ir menn urðu, sem kunnugt er,
brautryðjendur á sviði tónlist-
arinnar í landinu og sköpuðu
stóran og áberandi þátt í hinni
óskrifuðu söngsögu okkar.
Nú hefir sonur Benedikts, hr.
Gunnar lögfræðingur, sem nú
er eigandi að þessu sögufræga
hljóðfæri, ákveðið að gefa það
þjóðminjasafninu. Það er bend-
ing til annarra, að fara líkt að
með sögufræga muni, að gefa
þá þjóðiimi til eignar og varð-
veizlu.
Lýk ég nú frásögnum áf jóla-
siðum, jólaskcmmtunum og
helgisiðum á 19. öld. Geng út
frá að svipaðar venjur og siðir
t 1-
; -gg?il"l«geg5
Orgelið frá
1870. Við hljóð-
færið stendur
sira Matthias
Eggertsson.
2)uf{tbaHd. D €. ^umbqr
1. a > 35a!ð.
i c
4 . 3 4 5 6 1 4 3 4'5 6 7 6 7 6 6 5 U 4 3 4 5 fi ! 4 ' 3 4 5 6
o , | o * ;—r • | o o o • o • 1 =
7 6 1 7. 7 fi «. 5 5 | 5 S Þ < l'5Sj4r“4!v-35 (i »** 0
o r o ' 1 1
If.
f> f> 5 5 Þ- 4 ! rv 5 5 4 r* 4 iv 5 5 0 f> 7 i. é 6 5. 5 r* Í3 4 ti
o O ' * o O '
I
|7?|3 4|4 4 2 S'G 5 -3! 4 J3 1 !••:=> 4 01 0 51 * 5| 5 4 4 4 3 Íj4 fr. t)
Mynd af 1. bls. úr harmonikúbók frá 1886.