Vísir - 24.12.1956, Qupperneq 34

64 ® fr
JOLABLAÐ VISIS
Jafnvægi í nát í iirnnni.
Það er margt og f lékid, seoi
vérkar á jafnvægi náttúrunnar.
Eftir JS&ntft Sýögren.
Dýr, sem flytjast í nýtt um-
hverfi og hafa þar góð lífsskil-
yrði, tímgast ótrúlega hratt.
Þannig fór um mórauðu rott-
urnár evrópsku og kanínurnar
í Ástralíu. — (Og ef menn vilja
— má líka telja með hið hvíta
og svarta mannkyn í Ameríku).
En eftir nokkra hríð nær fjöldi
þessjara innflytjenda hámarki.
Þeim fækkar aftur og síðan
helst fjöldinn nokkurn veginn
í jaínvægi og er f jölgunin stór-
umrminni heldur en þegar bezt
lét.; Útþenslan endar með öðr-
um orðum í jafnvægi. Einstak-
lingafjöldinn verður þá álíka
stöðugur eins og við eðlileg
skilyrði hjá öllum dýrategund-
um, sem halda sig á tilteknum
stað. „Jafnvægi í náttúrunni"
er þá komið á af nýju.
eru bæði kaktus og kaktusæt
jafnsjaldgæfar þar í lan
Jafnvægi er komið á, þeirra
milli.
Þessi saga er gott dæmi. Ek
er víst að svona vel hefði tek
ist. ef ekki hefði náðst í sníkj
dýrið, sem í heimalandi síi
erpa þau fjölda af eggjum,
•n þegar þeim hefur fjölgað
vo mjög að hinar örsmáu
atnajurtir, sem þau nærast á,
ara að ganga til þurðar,
íinkar frjósemi þeirra. Þegar
íóg er af ætinu má finna kven-
dýr með tugi eggja í útung-
unarpoka sínum. En þegar æt-
ð minkar finnast kannske
ninni kvendýr, sem hafa að-
eins fáein egg meðferðis.
Það er því eðlileg nauðsyn
J
að fjöldi dýranna takmarkist
heú ur jurtinni í skefjum. i iftir því mismunandi æti, sem
að saga þessi sé einföld sýni íæfir hverri tegund fyrir sig.
hún vel hvernig jafnvægis„vé1 Sn eins og sjá má fer þessi
náttúrunnar starfar. Og hú takmörkun ekki beinlíns fram
sýnir líka hvernig menn getr ; af því að sá fjöldi, sem ofaukið
notað sér ráð náttúrunnar, þeg sr deyi úr sulti. „Áður en ég
ar þeir hafa truflað jafnvægið hafði íhugað rækilega gögn þau
Athuganir
Lacks.
Oft er það margt og flókið,
sem verkar á jafnvægi tegund-
anna innbyrðis. Sumir dýra-
fræðingar hafa jafnvel efast
um að nokkurntíma yrði hægt
að ráða þá gátu, svo að full-
nægjandi væri. En enginn hef-
ur gert alvarlega tilraun í
þeim tilgangi fyrr en dýra-
fræðingurinn enski, David
Lack, tókst á hendur sitt óvið-
jafnanlega brautryðjendastarf.
Árangur þess er bók hans:
j.Eðilegar takmarkanir fjölda í
dýralífinu“. Vissulega hafa
menn rannsakað vandamál
dýra um fjölgunarmálin, en að
mestu hafa þar verið um að
ræða einstakar dýrategundir.
. Laclj segir að svo mikið sé rit-
að inn fugla að „hann hafi orð-
ið aS lesa öll rit um fuglafræði,
f *.r '
seni útgefin hafi verið á síðustu
17 árum.“ Enda eru tilvitnanir
hjáihonum um það bil þúsund.
Skai nú hér tilfæra einfait
dæmi. I Ástralíu voru menn
svo ógætnir að flytja inn
kaktustegund, sem Opuntiner-
mis heitir. Þessi kaktus varð
brátt argasta illgresi, breidd-
ist um víðáttumiklar jarðir,
eyðilagði verðmæt beitilönd,
svojað þau urðu að illfærum og
flóttnum kaktusbreiðum. Allar
tilraunir til að hefta útbreiðsl-
una komu fyrir ekki. Loks
husfcsræmdist mönnum að út-
breiðslan væri ekki aðeins að
þakfóa hagkvæmum vaxtar-
skifcrðu m, heídur og því að
jurjip. álti þarna enga eðlilega
óviM»jsem hcmluðu vexti henn-
ar. ÖSn há átti hún í heimkynni
símt Ameríku, þar sem hennl, . .
varp^jluvert haldið í skefjum. '••iF®4?s^Vf.in íer
Fiðriltii gegn
kaktf'sáíri.
■ V®'
SÍðí
með afskiptum sínum.
Þegar læmingj-
unum fjölgar.
Flóknara verður þetta við
fangs sumstaðar, þar sem dýr-
in lifa á sínum eðlilegu slóðu ■
Sumum dýraflokkum fjölgt
svo mikið við og við að nauð-
er ég hafði safnað,“ skrifar dr.
Lack, „hugsaði ég mér að ein-
staklingafjöldi dýrategundanna
takmarkaðist af ætinu, eða þá
af völdum rándýra eða sjúk-
dóma, og gæti þetta þrennt í
sameiningu haft áhrif til
fækkunar.“ Lífsorkan minkar
„ . viö sult og er þá greið leið fyrir
synlegt er að skerða stofmnn. i ... ,, ... - .
x n__. _____ sjukdoma og arasir, hvort sem
þær eru af völdum sníkla eða
Tökum dæmi af læmingjunum.
Hér um bil fjórða hvert ár er , , „
J randyra. Vel er hugsandi að
fjoldi þeirra orðinn svo mikill
J . fugl, sem veiðir fisk geti veitt
að þau hafa ekki lifsviðurværi. . .. . ,, ., .
, * . . fleira af fiskum hlutfallslega,
Þá taka þau að flytja burt 1
stórhópum. Fyrrum litu menn
svo á að flótti læmingjanna
væri nokkurskonar fjölda-
sjálfsmorð; en þó að flótti
þeirra verði oft til þess að þau
farist hópum saman, mega
menn ekki gleyma því, að ár-
angurinn hefði orðið hinn sami,
þó að þau hefði orðið kyrr, þar
sem þau voru. Ósennilegt er þó,
að ferðir læmingjanna, sem
er svo algengar, eigi sér ekki
neinn „skynsamlegri“ tilgang.
Stundum hefur verið talið
sannað að þeir hafi sezt að i
öðrum héruðum, og má því
líkja ferðum þeirra við stór-
útflutninga Evrópu-manna yfir
Atlantshafið, þegar heimkynn-
in urðu of þröng fyrir þá.
Þetta er líka ein aðferð til
að vinna á móti of mikilli
fjölgun. Þegar læmingjunum
fjölgar mjög hefur það enn
aðrar afleiðingar. Þá geta rán-
dýr, eins og fjallarefur og
fjallauglan rífið í sig eins mik-
ið af kjöti og þau geía torgað.
En á næsta ári þegar læmingjá
um hefur aftur fækkað, hefur
fjöldi refa aukizt. Þeimj
fækkar þá af sulti, en uglurnar!
flýja land- Veturinn eftir góð i
læmingjaj ár kenjup. það fyrir |
að fjallugla sjást j'a.fnvel suður|
á Skáni. Og af sömu orsökum
ef þeir eru veikir eða soltnir.
Sjúk dýr eða meidd fá sjaldan
tækifæri til þess að verða sótt-
dauð. Alltaf er nóg af þeim,
sem fúsir eru að hjálpa öðr-
um yfir á „veiðilönd eilífðar-
innar.“ ! '11^1
Þetta þrent, sem nefnt hefur
verið, kemur þá til skjalanna
þegar fjölgað hefur um of ein-
hverri dýrategund og minkar
þá fjöldinn aftur — verður eðli-
legur. Getur verið að sultur-
inn sé hin upprunalega orsök.
Þó að mikið sé af rándýrum í
sumum héruðum, þarf það ekki
endilega að leiða til þess að
gras- eða jurtaætum fækki um
of. Það sýnir aðeins að rándýr-
in eru þá í réttu hlutfalli við
jurtaæturnar, og að þær þurfa
þá ekki að þola sultardauðann,
af því að hlutfallstalan tak-
markist við það æti, sem fyrir
hendi er. Ef jurtaætunum
fjölgar — fjölgar einnig rán-
dýrunum. Og ef jurtaætunum
fækkar mjög, til dæmis af
vetrarhörkum, hefur þetta aft-
ur áhrif á rándýrin, þar til er
jafnvægi kemst á af nýju.
Jafnvel hjá mönnunum sér
maður dæmi um að jafnvægis
ástand getur haldist langa
lengi. Tokugawa-konungsættin
í Japan tók völdin árið 1603
verið um 27 milljónir og hald-
ist stöðugur. Þegar fólkinu tók
að fjölga meira og talan hækk-
aði, fækkaði því sjálfkrafa
aftur sökum hungursneyðar
eða af farsóttum. — En þegar
Evrópumenn neyddu Janani tiS
að opna land sitt fyrir iðnþróun
og alþjóðasamböndum raskað-
ist þetta líffræðilega jafnvæg-
isástand og offjölgunin óx œ
meir.
Maður.inn hefur því sjálfur
hrundið af stóli því náttúru-
lögmáli, sem segir að há dán-
artala sé óhjákvæmileg afleið-
ing af mikilli mannfjölgun. A8
sumu leyti hefur maðurinn gert
þetta með því að breyta til —
hann hefur lært að framleiða:
meiri fæðu og dreifa henni, en
að nokkru leyti einnig með þvf!
að afstýra sjúkdómum, sem
áður, ásamt sultinum, unnu &
móti of mikilli fólksfjölgun. —».
Ástæðan til þess að fólki fjölg-
ar svo kvíðvænlega á Indlandi
er t. d. ekki sú aðeins að þaÖ
eigi greiðari aðgang að viður-
væri. Það er kannske miklu
fremur heilsuvernd og aukinnit
læknishjálp að þakka. Og þo
eftir margra ára innanlands- a® enn væri mögulegt að auka
styrjöld. Varð síðan friður í fæðuafrakstur jarðarinnar a<3
landi þar um langt skeið. Burt- mun, hlýtur maðurinn óhjá-
för úr landinu var ekki leyfð kvæmilega eins og aðrar skepn-
og heldur ekki innflutningur ' ur — að ná hámarki fjölgunar„
manna og fólkinu fjölgaði of Þegar jörðin getur ekki fram-
hratt. Árið 1700 var náð þeim (fleytt fleiri, getur maðurinrt
mannfölda, sem landið gat bor- ekki umflúið þau öfl náttur-
ið. Frá 1720 til 1850 sýna end- ! unnar, sem fækka í skyndi líf-
urteknir og nákvæmir útreikn- verutegundum svo að fjöldiraq
ingar að fólksfjöldinn hefur , verði hæfijegur. I
koma þær til
Bandaríkjanna
reglulega.
austurstrandar j
4. hvert ár,
tl-í
þerr^Aplj'. j) iv'li, t
|' A'ikinn ae^angur áojæii‘éyk-1 j
j ur yfirleitt ’fjölda einstákling- j
ar nú málið rártnsakað og anna. Venjulega stafar það að- i
n voru flutt inn f'->ijid, allega af því, að fleira af ung- j
serrtela kaktus og heita r'acto- viðinu kemst hjá þvi að deyja j
hlaiíis cactorúm. Þeim fjölgaði úr sulti eða þeim fylgíkvillum,
í fjTstu gífurlega en þegar þau ’ sem sulti "eru samfara. En svo,
höi|u gert skyldu sína og etið
uppj því nær alla kaktusa, þar
sernl útbreiðslan var mest,
fækjkaði þeim jafnhratt aftur.
KaWíisr æturnar sultu blátt
‘áfraife til dauðs, er þær höfðu
'etiðjhplp fóðurjurtir sinar. Nú
getur sulturinn og beinlínis
haft áhrif á fjölgunarhæfni
dýranna. Það á til dæmis við
um hirti. En greinilegast er það
þó hjá litlu vatnadýri, sem
Daphnia heitir.
Þegaf þessi vatnadýr eru fá
KÁFFIBÆTISG
FBEYJA
AKUREYRK