Morgunblaðið - 14.12.1930, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
n
1
Járnvöru- og Nýlenduvðrudelld
I
þess að láta sjer detta í hug að
taka hendurnar úr buxnavös-
unum til þess að fá það, eða
mynda sjer sjálfur neina skoð-
un á því, hvort þörf væri
þessu eða ekki. Hann þekkti
ekki þessi nýju þjóðráð til þess
að efla lánstraustið, að velta um
bönkum, hækka fjárlögin,
stofna til nýrra embætta, og bá-
súna út um allan heim, að ís-
lenska ríkið hefði veðsett toll-
tekjur sínar og sett sig á bekk
með mestu óreiðumönnum. —
Hann var ekki vanur því að láta
aðra ráða fyrir sig og fram-
kvæma fyrir sig.
En hann tók þó við heimild
þingsins, er hann hafði vel
hugað, hvað við lá. Og svo mik-
ið traust var honum sýnt, að
hann fjekk ótakmarkað umhoð
til þess að taka lán.
Engum, sem nokkuð vissi um
ástandið í heiminum, gat dottið
í hug, að við fengjum það, sem
kalla má gott og hagstætt lán.
Hvernig átti það að ske, að þeg-
ar alþektar og ágætlega stæðar
þjóðir og borgir urðu að taka
afardýr lán, hvernig átti það þá
að ske, að íslendingar, sem rjett
aðeins voru komnir í'tölu sjálí-
stæðra þjóða, smáþjóð og ó-
þekt, sem aldrei hafði leitað txl
annara en mömmu sinnar um
aðstoð, þjóð með fallin gjald-
eyri og lamaðan aðalbanka
sinn, hvernig átti það að ske, að
hún ein fengi vildarkjör?
Það er eftirtektarvert, að þeg
ar helstu menn stjórnarliðsins
skrifa um fjármálaástandið
1921 og það, hvemig þá gekk
að fá lán, þá sjá þeir ekkert
fyrirbrigði í veröldinni merki-
legra en mann, sem þeir kalla
„Kúlu-Andersen“, og sem þeir
segja, að hafi einn víssan mán-
aðardag verið fullur í vínkjall-
ara á tilteknum stað í Kaup-
mannahöfn. Sannleikurinn mun
vera sá, að þessi maður mun
hafa verið danskur þingmaður,
og talsvert inni í fjármálum, en
rataði síðar í eitthvert ólán. En
ekki mun hann hafa valdið
verðhruninu í Bandaríkjunum
eða fjárkreppunni í heiminum.
Ekki hefir hann ákveðið for-
vexti Englandsbanka, og ekki
ráðið verði brjefa á kauphöll
Lundúnaborgar, og yfirleitt
engu valdið um neitt af því, sem
máli skiftir í þessu sambandi.
Alt þetta tal stjórnarinnar um
,,Kúlu-Andersen“ er munnræpa
ein og vaðall, sem hver maður
ætti að skammast sín fyrir að
nota í umræðum um alvarleg
mál.
I þessum vandræðum tók
Magnús Guðmundsson það
djarfmannlega spor, að fara í
fyrsta sinn til Englands með lán
beiðni handa íslandi. Naut hann
til þess aðstoðar Sveins Björns-
sonar sendiherra, og að jeg best
veit Kaabers bankastjóra. Und-
irtektir voru að vonum daufar
og skilyrði hörð, Á þessum ár-
um voru ríki undir opinberu eft-
irliti lánardrottna með veðsettar
ríkistekjur og allskonar ókjör.
Hvað gátu þeir menn, sem leit-
að var til í Englandi vitað,
nema þetta þjóðarkrýli hjer
lenti í einhverju slíku braski og
fjármálaöngþveiti? Til þess að
gera íslensk ríkisskuldabrjef út-
gengileg á markaðinum, urðu
þeir að tryggja sjer, að íslenska
ríkið færi ekki út í slíkt, og
gerðu því að skilyrði, að Island
veðsetti ekki tolltekjur sínar
meðan þetta lán stæði. Magnús
Guðmundssoli hafði aldrei ætl-
að sjer að veðsetja tolltekjur ís-
lands, og þetta skilyrði kom
því ekkert í bága við neinar fyr
irætlanir hans. En samt spurðist
hann fyrir — af varúð — hvort
hægt væri að líta á þetta sem
nókkurskonar veðsetning á toll-
tekjunum, og er hann hafði
fengið skýlaust svar, að lánveit-
andi liti ekki þannig á, gekk
hann að því.
Kjörin á láninu voru þannig
að öðru leyti, að Island fjekk
alveg sambærileg kjör við aðr-
ar Norðurlandaþjóðir, sem þá
voru á markaðinum, eins og jeg
hefi sýnt áður.
Með þessu var unnið eitt
mesta þrekvirki, sem nokkur
fjármálastjórn hjer á landi hef-
ir unnið.
Bönkum og atvinnuvegum
var bjargað yfir kreppuna, og
þióðarbúið firrt margra miljóna
króna tjóni, og reyndar alveg
óútnuknanlegu tjóni, sem best
má sjá með þvi, að setja sjer
fyrir sjónir þær rústir, sem hjer
hefði orðið að öðrum kosti.
Nýr peningamarkaður var
opnaður, og það í því landi, sem
um aldir hefir verið miðdepill
peningamálanna í heiminum.
íslendingum voru þegar í upp
hafi trygð sambærileg kjör við
aðrar þjóðir á Norðurlöndum.
Hins var náttúrlega ekki að
vænta, að þeir menn, sem
horfðu blóðugum augum til vald
anna í landinu, færi að lofa
Magnús Guðmundsson fyrir
þetta. En fátt mun vera til
fólskulegra og jafnframt
greindarleysislegra í framkomu
íslenskra stjórnmálamanna á
síðari árum, en aðfarir stjórn-
arliðsins í þessu máli. Fyrst að
níða Magnús Guðmundsson fyr-
ir lántökuna, þessa lántöku, sem
allir flokkar stóðu jafnt að á
þinginu, og lántöku, sem hefir
orðið þess valdandi, að núver-
andi stjórn hefir getað ausið fje
á báða bóga. Hefði ekki at-
vinnuvegunum verið bjargað
1921, hefði núverandi stjórn
ekki getað sóað á 4 árum tug-
um miljóna fram yfir áætlun
f járlaganna. En því næst er róg-
urinn um veðsetning tolltekn-
anna. Ef maður vildi það við
hafa, mætti vel kalla það full-
komin landráð af stjórn, sem
þar að auki er á biðilsbuxum eft
ir stærsta eidenda láninu, sem
enn hefir verið tekið, að básúna
og öskra innan þings og utan,
og hvar sem hún getur, að ís-
land sje í tölu þeirra óreiðu-
ríkja, sem hafi orðið að veð-
setja. tolltekjurnar.
Hamagangur stjórnarliðsins
gegn þessu sltilyrði enska láns-
ins 1921, að ekki mætti veð-
setja tolltekjurnar, verður ekki
jskilinn á annan veg en þann,
að núverandi stjóm hafi verið
að hugsa um að veðsetja þær,
jen strandað á skilyrðum enska
lánsins. Því ef núverandi stjóro
hafði ekki í huga að veðsetja
þær, hvað gerði það henni þá til,
þó að það væri bannað?
Eftir að kreppan leið hjá,
tók peningamarkaðurinn að
skána. Islendingar nutu þessa.
Að vísu var óreiða á fjármála^
stjórn Framsóknar fram til
1924 og alt var að sökkva í
botniaust skuldafen, án þess að
fjármálaráðherrar Framsóknar
vissi, hvað var að gerast. Er
eins og það sje nokkurskonar
kynfylgja, nokkurskonar íra-
fells-Móri, sem fylgirFramsókn,
að geta ekki haft fjármálaráð-
herra með vit í kollinum. Hefði
þó fáir flokkar meiri þörf á
glöggum mönnum og v.e'l hand-
föstum í þá stöðu, eins og mönn
um er þar skipað í hinar ráð-
herrastöðurnar.
En 1924 tók Ihaldsflokkurinn
við völdum og ljet það vera sitt
fyrsta verk að taka fast í taum-
ana í fjármálum. Er Tíminn bú-
inn að eyða nokkrum pundum
af prentsvertu í það, að sýna
mönnum, hvílíkt ódæma van-
traust Magnúsi Guðmundssyni
hafi verið sýnt, með því að gera
hann ekki að fjármálaráðherra
1924, en flestir brosa áð þess-
um slettirekuskap um það, sem
Tímann varðar ekkert um. Má
þó geta þess, að skömmu fyrir
þing 1924 hafði Jón Þorláksson