Morgunblaðið - 25.01.1947, Side 8

MORGUNBLAÐIÐ lBBy»~
\Lcsis.Ca**
Laugardagur 25. jan. 1947
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson —
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjaid kr. 10,00 á mánuði innanlands,
kr. 12,00 utanlands.
í lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
Átökin í Póllandi
ÞAÐ LIGGJA ekki enn fyrir skýrslur um kosningarnar
í Póllandi frá stjórnum Bretlands og Bandaríkjanna. En
á skýrslum þeirra verður að sjálfsögðu mest byggjandi,
því að bæði þessi stórveldi stóðu að Yalta og Potsdam
samkomulaginu, og það voru þau sem settu skilyrðið um
frjálsar, óháðar og lýðræðislegar kosningar í Póllandi
eins fljótt og auðið væri. Ræður því að líkum, að þessi
stórveldi hafi gert sjer sjerstakt far um að fylgjast sem
best með gangi kosningannæ
Síðustu fregnir herma, að sendiherra Breta í Varsjá
hafi sent stjórn sinni ítarlega skýrslu um kosningarnar,
og að hún sje nú til athugunar í London.
★
Megi marka þær fregnir, sem borist hafa frá Póólandi,
getur ekki leikið neinn \mfi á, að kosningarnar eiga ekkert
skylt við kosningar, eins og þær tíðkast í lýðveldislönd-
um. Við skulum á þessu stigi sleppa kosningaundirbún-
ingnum, þar sem andstæðingar stjórnarinnar voru fang-
elsaðir og beittir hverskyns ofbeldi. Slíkt þekkist vitan-
lega ekki í lýðræðislöndum. Augljóst er og, að stjórnar-
andstæðingar hafa ekki notið þess fundafrelsis, prent-
frelsis og annars slíks, sem sjálfsagt er talið í lýðræðis-
löndum. En athugum lítillega sjálfar kosningarnar.
Augljóst er, að eitt grundvallaratriði lýðræðiskosninga
— það að kosning sje leynileg — hefir hjer verið þver-
brotið. Og þetta virðist beinlínis játað af stjórnarvöldum
Póllands, Því að þau boð voru látin út ganga áður en kosn-
ing hófst, að kjósandi „mætti sýna“ kjörstjórn atkvæðis-
seðil sinn!
Við vitum hvað þetta þýðir. Þetta þýðir einfaldlega
það, að hver sá kjósandi sem ekki sýnir atkvæðisseðil
sinn, er talinn andstæðingur stjórnarinnar. Og við vitum
einnig hvað það þýðir í einræðislandi, að vera stimplaður
andstæðingur valdhafanna. Sá hinn sami verður brátt
útskúfaður úr þjóðfjelaginu, fangelsaður og þykir sleppa
vel, fái hann að halda lífinu.
★
Fylgjendur stjórnarinnar höguðu sjer í fullu samræmi
við þetta boð valdhafanna. Þeir komu í stórhópum
á kjörstað og greiddu atkvæði fyrir allra augum. Enda var
engin kjörklefi eða aftjaldaður krókur á kjörstað, þar
sem menn gætu greitt atkvæði leynilega. Allt átti að ger-
ast undir strangri smásjá hinna stjórnskipuðu kjörstjórna.
Auðvitað blandast engum hugur um, að slíkt fyrir-
komulag við kosningar væri ekki aðeins óleyfilegt í lýð-
ræðislöndum, heldur hrein lögleysa.
Hvað myndum við Reykvíkingar segja, ef okkur væri
skipað að ganga til kosninga við slíkan aðbúnað? Við
myndum telja þetta svo mikla regin fjarstæðu, að við
myndum ekki fást til að sinna kosningum við slíkar að-
farir. Og ef einhver kjörstjórn tæki upp á einhverju svip-
uðu hjer, myndi afleiðingin verða sú, að kosningin yrði
umsvifalaust dæmd ógild.
★
Ekki tók betra við, þegar kom að talningu atkvæða.
Talninguna önnuðust trúnaðarmenn stjórnarinnar, og
fengu þar engir aðrir nærri að koma.
Með þessu eru þverbrotnar viðurkendar og sjálfsagðar
reglur lýðræðiskosninga. Við vitum hvernig þetta gengur
til hjer, þar sem það er beinlínis lögboðið, að umboðs-
menn framboðslista eða frambjóðenda eigi heimting á að
vera við talningu atkvæða.
En í Póllandi fá ekki aðrir nærri að koma en trúnaðar-
menn rríkisstjórnarinnar. Hver getur treyst kosningum
\’ið svona aðfarir?
Átökin í Póllandi eru um tvær stefnur — einræðis- og
lýðræðisstefnuna. Eins og stendur virðist einræðisstefnan
hafa betur, enda nýtur hún öflugs stuðnings hins volduga
nágranna í austri. En hvort þetta verður varanlegur sigur
einræðisstefnunnar, sker framtíðin ein úr. -
'Uíhi/erji ihri^ar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
íslenskar
hermannakonur.
FYRIR SKGMMU 'birti ís-
lenskt blað grein um íslenskar
konur, sem gifst hafa erlendum
hermönnum styrjaldarárin og
þó einkum þær, er gifst höfðu
amerískum hermönnum. Var
gefið í skyn í greininrti, að
margar þeirra ættu við bág
kjör að búa og vildu komast
heim aftur. Sumar væri bók-
staflega „fangar tengdafor-
eldra sinna“.
Vildi blaðið að ríkisvaldið
færi að skifta sjer af þessum
hjónaböndum og gera ráðstaf-
anir til að fá stúlkurnar heim
og, að manni skildist, helst
bændur þeirra lika.
Stríð við tengda-
foreldra.
ÞAÐ ER VAFALAUST rjett
að hjónabönd, sem stofnað var
til hjer milli íslenskra stúlkna
og hermanna hafa gengið mis-
jafnlega. Sum ágætlega og önn
ur miður. Var ekki við öðru að
búast. En það er nú einu sinni
gert ráð fyrir, að gjafvaxta
stúlkur ráði því sjálfar hvar
þær velja sjer maka og taka
afleiðingum af því og svo hitt
að það gæti orðið þreytandi
verk fyrir yfirvöldin, ef þau
ættu að leita uppi geðilla
tengdaforeldra og „bjarga“
giftu fólki úr höndum þeirra.
Gæti þá svo farið, að þeir,
sem heima sátu vildu einnig
verða þeirrar verndar ríkis-
valdsins aðnjótandi. Og væri
ekki amarlegt að lifa, ef unt
væri að kvarta undan ráðríkri
tengdamömmu til stjórnarráðs
ins, sem síðan tæki kellu r karp
húsið!
•
Víða pottur brotinn.
EN ÞVÍ KOM MJER þessi
grein um hermannahjónabönd
í hug, að í bresku blaði, sem
jeg komst yfir á dögunum er
einmitt verið að ræða um her-
mannahjónabönd milli breskra
kvenna og amerískra her-
manna. Hafði komið fram um
það kvörtun í breskum blöð-
um, að breskar konur ættu við
erfiðleika að stríða vestra og
margar neyddust til að lifa við
góðgerðir náungans, eða alt að
því sníkjum.
Amerísku blöðin voru ekki
lengi að taka þráðinn upp og
mótmæltu því kröftuglega, að
slíkt væri rjett. Birtu blöðin
myndir af brosandi breskum
eiginkonum 1 Bandaríkjunum,
sem voru hressar og ánægðar
á svipinn. Ennfremur voru
skýrslur birtar, sem áttu að
sanna, að hjónaskilnaðir væri
sjaldgæfari í bresk-amerískum
hermannahjónaböndum, eða 5
af hundraði, samanborið við 30
af hundraði 1 alamerískum
hjónaböndum.
Nenni jeg ekki að rekja þessa
sögu lengri. En manni finst, að
fullorðið fólk verði að liggja
þar sem það hefir búið um sig,
án þess að koma þurfi til að-
gerða hins opinbera.
•
Tilfinnanlegur skaði.
HITT ER SVO annað mál,
að íslensku þjóðinni hefir vafa-
laust orðið skaði að því að 500
---600 ungar efnilegar stúlkur
skyldu hafa gifst erlendum
mönnum og flutt með þeim af
landi burt. Það raunar um
minni útflutninga hjá ekki
stærri þjóð.
En verður ekki að taka því
eins og hverju öðru hundsbiti,
hjeðan af?
Það, sem yfirvöldin hefðu
getað gert og hefðu átt að gera
þegar í stað, er að hafa auga
með og semja skýrslur yfir þær
íslenskar stúlkur, sem gifst
hafa útlendingum. Það er
skömm að því, að ekki skuli
vera til nákvæmar tölur yfir
hermannahjónabönd styrjaldar[
árin. Því af slíkum skýrslum
mætti hafa gagn nú.
En íslendingum lætur yfir-
leitt illa skýrslugerð, því
miður.
•
Óþokkaleg prcntvilla.
BLAÐAMENN halda yfir-
leitt ekki prentvillum, sem
koma í blöðum þeirra á lofti,
nema ef þeir mega til að leið-
rjetta einhverja vitleysu, sem
slæðst hefir inn. En sum dæmi
um það hvað prentvillur geta
verið óþokkalegar er sú, sem
var í frásögninni af Ferðafje-
lagsfundinum. sem birtist hjer
í blaðinu í fyrradag. Aðsókn
var svo mikil að fundinum, að
hópur fólks stóð fyrir utan
samkomuhúsið er fundurinn
var að byrja, eins og sagt var
frá hjer í dálkunum. En í frá-
sögn blaðsins stóð, að „fleiri
hefðu komist að en vilduT
•
Góður
menningarfulltrúi.
ÖLLUM ÞYKIR gaman að
heyra, ef íslendingur st°ndur
sig að einhverju leyti vel á er-
lendum vettvangi. Ekki síst ef
það er á andlega sviðinu. Okk-
ur er því nokkur vorkun þótt
því sje haldið á lofti, er- við
frjettum um að landar okkar
hafi getið sjer frægðar og
frama. Kunningi minn einn í
Kaupmannahöfn sendi mjer
nýlega úrklippur úr dönskum
blöðum um bók Kristmanns
Guðmundssonar „Nátttröllið
glottirV. Hefir Kristmann hlot-
ið hina bestu dóma fyrir þessa
nýjustu sögu sína. Einna vænst
þykir mjer um þessa setningu
úr „Kristeligt Dagblad":
,,.... Island, hin stórbrotna
náttúrufegurð þess og sjer-
kennilega fólk lifir á áhrifa-
mikinn hátt í þessu skáldverki.
— Kristmann Guðmundsson er
ágætur menningarfulltrúi fyr-
ir land sitt“.
MEÐAL ANNARA ORÐA
Slærsta shrifslohibTagbm í helmi
STÆRSTA skrifstofubygg-
ing heimsins stendur skamt
fyrir utan Wáshington, höfvið-
borg Bandaríkjanna. I henni
eru skrifstofur hermálaráðu-
neytisins bandaríska, en þessi
risabygging, sem byrjað var að
reisa í september 1941, kostaði
hvorki meira íije minna en
49.957.000 dollara.
í stríðinu unnu 32.500 manns
í húsi þessu, sem gengur undir
heitinu Pentagonbyggingin. Ó-
teljandi sögur hafa orðið til um
bygginguna, flestar til komnar
af erfiðleikum þeim, sem „inn-
byggjar“ hennar eiga við að
stríða, vegna stærðar þessa
völundarhúss og hinnar stór-
furðulegu herbergjaskipunar
og gangakerfis.
í árslotc 1942 hringdi blaða-
maður nokkur til kunningja
síns í Pentagon, og spurðist
fyrir um það, hvort kuldinn
væri jafn mikill hjá honum og
í Washington.
— O, jaéja, svaraði kunning-
inn. Það kom hjerna kuldakast
í morgun og tveir verðir frusU
í hel, en jeg geri ráð fyrir, að
kuldinn hafi villst, eins og við
starfsfólkið.
Völundarhús.
Patterson, þáverandi her-
málaráðherra Bandaríkjanna,
játaði það einu sinni, að hann
villtist í hvert skipti og hann
hætti sjer meira en tíu metra
frá skrifstofu sinni.
Önnur saga segir frá því, að
ung og lagleg stúlka hafi kom-
ið hlaupandi til eins af her-
, vörðum byggingarinnar og
hrópaði: „Þjer verðið að koma
mjer hjeðan strax. Jeg er að
því komin að eiga barn“.
Vörðurinn hristi höfuðið og
sagði. í ávítunarróm: „Þjer
hefðuð ekki átt aðTlætta yður
hingað inn frú, í þannig lög-
uðu ástandi“.
„En jeg var ekki í þessu
ástandi, þegar jeg kom hing-
að“, svaraði stúlkan.
1 Gangarnir í Pentagonbygg-
ingunni eru samtals 16% míla
á lengd. Svæði það, sem húsið
stendur á, er 140 ekrur. Þegar
það er fullskipað, geta 40,000
manns unnið í því, eða nálega
jafn margir og íbúar Reykja-
víkur fyrir um tveim árum síð
an. Símakerfið í Pentagon er
nógu. stórt handa 125.000
manna borg. Á styrjaldarárun-
I um voru afgreidd til byggingar
I innar meir en 95.000 símtöl á
dag, en 100.000 símtöl voru af
greidd frá byggingunni á sama
tímaT Sjö hundruð hreingern-
ingamenn og konur halda risa-
byggingunni hreinni. Meðan á
styrjöldinni stóð gættu hennar
300 óeinkennisklæddir verðir
og mikill fjöldi herlögreglu-
þjóna.
I Pentagon er meðal annars
baiikaútibú, verslanir. lyfja-
búð, pósthús, rakarstofa, 1900
vatnssalerni og 2000 klukkur.
Ýmsar getgátur hafa verið
uppi um það, að hvaða notum
þetta furðuhús komi, nú þeg-
ar styrjöldinni er lokið. Ein-
hver náungi hefur stungið upp
á því, að friðarráðstefnan fyr-
ir Þýskaland og Austurríki
verið haldin þarna, vegna þess
að það sje eina húsið í heimin-
um, þar sem hægt sje að koma
fyrir öllum þeim fjölda, sem
krefjist þess, að fá að gera
tillögur um friðarsamningana.
En einn af öldungadeildar-
þingmönnum Bandaríkjanna,
sém skoðaði Pentagon, var
svartsýnni á framtíð Pentagon-
byggingarinnar. „Það eina, sem
við getum gert úr þessu bákni“
sagði hann, „er stórkostleg-
ustu rústir í heimi“.