Morgunblaðið - 19.08.1947, Blaðsíða 8

8
MORGIINBLAÐIÐ
Þriðjudagur 19. ágúst 1947 .
Útg.: H.f. Árvakur, Rrykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Arnx Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 10,00 á mánuði innanlands.
kr. 12,00 utanlands.
f lausasölu 50 aura eintakið, 75 aura með Lesbók.
Orsakir
skömm tunarinnar
ÞAÐ þarf í raun rjettri engan að undra, þótt nauðsvn-
]egt hafi verið að taka í bili upp skömmtun nokkurra
vörutegunda. Innflutningurinn til landsins hefur á þessu
ári eins og flestum öðrum, verið miðaður við það, að þjóð-
in hefði a. m. k. meðaltekjur af síldarútgerðinni í erlend-
um gjaldeyri. F.n svo illa hefur tekist, að verulegur hluti
þessara gjaldeyristekna virðist ætla að bregðast.
Síldarvertíðin lítur út fyrir að bregðast þriðja árið í
röð. Eru að því mikil vonbrigði og tjón, ekki aðeins fyrir
sjávarútveginn heldur og fyrir allan þjóðarbúskapinn.
Slíkur aflabrestur kemur sjerstaklega hart niður á þjóð,
sem hefur jafn einhæfa útflutningsverslun og íslendingar.
Hjer veltur svo að segja allt á því, að sjávarútvegurinn
gefi góðan arð. Ef síldaraflinn hefði s.l. þrjú ár verið í
meðallagi, hefðu útflutningsverðmæti þjóðarmnar verið
250 milj. kr. verðmætari, en nú er útlit fyrir
Það liggur í augum uppi að þessi aflabrestur á síldar-
vertíðinni, er hinn örlagaríkasti fyrir möguleika þjóð-
arinnar til kaupa á margskonar erlendum nauðsynja-
varningi.
Þeir menn, sem kunugir eru útflutningsmöguleikum
íslendinga, töldu það varlega reiknað um síðustu áramót
að gera ráð fyrir að verðmæti útflutningsins í ár yrði
um 400 milj. króna. Nú þykir sýnt, að þá áætlun megi a.
m. k. lækka um 10 miljónir króna.
★
En það er ekki aðeins vegna minni útflutnings en gert
var ráð fyrir, sem gjaldeyrisskorturinn hefur gert vart við
sig. Miklum hluta þeirra inneigna, sem þjóðin eignaðist
á styrjaldarárunum hefur s.l. tvö ár verið varið til þess
að kaupa inn ný framleiðslutæki til landsins. Samkvæmt
málefnasamningi fyrrverandi ríkisstjórnar voru 300 milj.
króna lagðar á sjerstakan nýbyggingarreikning og mátti
aðeins verja þeim til kaupa á nýjum atvinnutækjum, skip-
um og vjelum í þágu iðnaðar og landbúnaðar.
Vissulegasta var þessi ráðstöfun hin viturlegasta, enda
þótt þjóðin hefði haft nokkru meiri eyðslueyri ef hún
hefði ekki verið gerð. En hefði það verið skynsamlegra
að eta þetta fje upp, en verja því til kaupa á nýjum og
fullkomnari framleiðslutækjum?
Það eru áreiðanlega ekki margir, sem svara þeirri
spurningu játandi.
Hin nýju tæki munu auka framleiðsiuna og þar með
útflutningsverðmætin. Kaup þeirra þýða þess vegna
auknar gjaldeyristekjur í framtíðinni auk þess, sem þau
munu skapa almenningi atvinnulegt öryggi.
Þess þarf því engan að iðra, að verulegum hluta af gjald
eyrisinneign þjóðarinnar skyldi vera varið til slíkra
kaupa.
Það er enn annað, sem fólk verður að gera sjer ljóst í
sambandi við takmarkanir þær á vörusölu, sem gerðar
hafa verið. Eins og verslun landsmannaa og framleiðslu
er nú háttað, er innflutningurinn að jafnaði mestur fyrstu
mánuði ársins. En útflutningurinn fer aðallega fram á
síðari hluta ársins. Þetta leiðir hinsvegar til þess að nokk-
ur óvissa ríkir um heildarafkomu ársins þar tii í lok þess.
Þannig er þessu varið nú. Töluverður hluti framleiðsl-
unnar er óseldur og ekki er vitað, við hvaða verði hann
mun seljast.
Til þess ber þess vegna brýna nauðsyn að gera það dæmi
upp, hver sje raunveruleg kaupgeta þjóðarinnar í ár.
/Meðan það er gert, verður almenningur að sætta sig við
takmarkanir: á sölu ýmsra vara. Það er engan veginn víst
?ð á þéim þurfi lengi að halda, en það er nauðsynlegt að
fá yfirlit um það, hvernig þjóðin er á vegi stödd í þessum
éfnum.
\JiLuerji ilri^ar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Hlægilegt hamstur. |
ÞAÐ ERU SAGÐAR margar J
skringilegar sögur af hamstri
iiianna undanfarna daga. Það
hefir eitthvað æði gripið fólk- j
ið og það hefir keypt og keypt;
í tómri vitleysu, án þess að
gera sjer nokkra grein fyrir
hvort það hefir not fyrir vör-
una eða ekkf. En svona getur
vitleysan gripið um sig.
Margt af því sem hamstrað
er verður ónýtt og kemur
aldrei að gagni. Það er t. d.
hætt við því, að það verði orð-
ið bragðdauft kaffið í síðasta
pakkanum hjá konunni, sem
á að hafa keypt 80 kaffipakka.
Hún má hafa góða geymslu sú,
ef henni kemur alt það kaffi
að notum.
Tvinni til 70 ára.
EIN HAMSTURSAGAN er
af konu, sem keypti 144 tvinna
kefli. Hún er ekki saumakona,
sem hefir það að atvinnu að
sauma fyrir fólk, heldur hús- ]
móðir, sem vafalaust festir íölu
á flík, ef á þarf að halda, eða
gerir við saumsprettu. Ef hún
hefir ekki því stærra heimili
má gera ráð fyrir, að hún noti
alt að tvö kefli á ári. Birgð-
irnar, sem hún viðaði að sjer
ættu því að duga henni í 70 ár.
Og þótt hún notaði fjögur á
ári ætti henni að duga spottinn
ævilangt.
Tvær konur stóðu í verslun
á dögunum og skoðuðu blúnd-
ur. „Hvað ætli væri nú hægt
að nota þessa blúndu. Dettur
þjer nokkuð í hug?“ sagði önn
ur. — Nei, ekki hafði hin svar
á reiðum höndum. „Jeg ætla
að kaupa hana samþ sagði sú
fyrri“.
•
Heimskulegt, en
skaðlegt.
HAMSTUR fólks undanfarna
daga er ákaflega heimskulegt
vegna þess fyrst og fremst, að
hamstrarnir vinna ekki eins
mikið við það og þeir halda.
Margir munu stórtapa pening-
um á þessum kjánaskap, því
það fer ekki hjá því, að varan
eyðileggist í höndum þeirra. En
hamstrið er skaðlegt eigi að
síður, því dreifing vörunnar er
óeðlileg.
Það er engin hætta á, að
nauðsynjavara hætti að flytj- j
ast til landsins og það kemur
að því, að þeir* sem nú hafa
eytt peningum sínum til kaupa
á vörum, sem þeir hafa ekkert
brúk fyrir, eiga eftir að sjá
eftir því, að hafa eytt fje sínu
á þenna hátt.
í kóngsins Kaup-
mannahöfn.
FERÐAMAÐUR, sem nýlega
er kominn heim frá Kaup-
mannahöfn, segir, að það hafi
farið ósköp í taugarnar á sjer í
hvert skifti sem hann kom í
íslenska sendiráðið í Kaup-
mannahöfn, að sjá þar flennu-
stóra ljósmynd af Danakon-
ungi á áberandi stað, en hvergi
af forseta íslands.
Sennilegt^ að þetta gamla
„skileri“ hangi þarna af göml-
um vana, því engum ætti að
vera það Ijósara, en starfsfólki
hins íslenska sendiráðs í kóngs
ins Kaupmannahöfn, að ísland
er orðið lýðveldi með eigin
forseta. Og engan myndi það
hneyksla þótt þar væri ljós-
mynd af síðasta konungi ís-
lands, ef slík skreyting á veggj
um sendiráðsins væri gerð á
smekklegan hátt.
•
Enn gleymdist af-
rnæli Reykjavíkur.
REYKJAVÍKUR KAUP-
STAÐUR átti afmæli í gær.
Bærinn fjekk kaupstaðarrjett-
indi 18. ágúst og það telst af-
mælisdagur höfuðborgarinnar.
En það er eins og það sjeu
álög á þessum degi, að honum
sje gleymt. Að vísu munu bæj
aryfirvöldin vera vön að halda
forseta íslands og fleiri gest-
um hóf þenna dag og er það
vel gert út af fyrir sig, að
halda daginn þannig hátíðleg-
an. — En það minsta, sem bæj-
arbúar gætu gert á þessum
degi væri að draga fána að
hún.
í gærmorgun — þó ekki fyr
en á tólfta tímanum — sásust
þrjú flögg við hún hjer í bæn-
um. Á Reykjavíkur Apóteki,
þar sem bæjarskrifstofurnar
eru, Hótel Borg og byggingu
Ragnars Blöndal h.f. En á Al-
þingishúsinu, Landsímahúsinu
og öðrum opinberum og einka-
byggingu voru flaggstengurnar
auðar.
•
Veðurfarsbreytingar.
ÞAÐ ER eins og menn hafi
alveg gefið upp alla von um
það tvennt, að veðráttan breyt-
ist til hins betra á þessu sumri
og það rætist úr síldveiðunum.
En það er ekki öll nótt úti
enn, er haft eftir kerlingu og
gamlir menn fullyrða að nú sje
von á veðurfarsbreytingu bara
einhvern næstu daga. „Með höf
uðdeginum breytist veðrið,
segja hinir gömlu og veður-
glöggu, en svo er bara verst
að þeim ber ekki vel saman um
hvenær höfuðdagurinn sje í
raun og veru.
Og furðu skrítinn veðurspá-
mann hitti jeg í gær. „Nú fer
veðrið að batna“, sagði hann.
Af hverju heldur þú það, sagði
jeg daufur í dálkinn, og van-
trúaður.
„Vegna þess að veðurstofu-
stjórinn er farinn til Ameríku",
svaraði sá veðurklóki. — Það
er svo misjafnt sem menn
byggja vonir sínar á í þessu
lífi.
25 MILES.
SÖLUNEFND setuliðseigna
birti á dögunum yfirlýsingu
um, að haldið myndi áfram að
hreinsa til í gömlum hermanna
hverfum þar til því verki væri
lokið. Gott og blessað, en mörg
um finst það vera orðinn nokk
uð langur dráttur á því. En
nefndin ber við vjelaskorti, að
verkið hefir ekki unnist betur.
Meðfram þjóðvegum landsins
og þá aðallega þeim fjölförn-
ustu eru víða sV.ilti, sem á er
lerað á ensku hve hratt megi
aka: „25 Miles“, „30 Miles“ o.
s. frv. Það mun rjett vera að
margir íslendingar eru sæmi-
lega að sjer í ensku og skilja
hvað átt er við, en ólíklegt er
að menn myndu firtast við þótt
þessar sjálfsögðu leiðbeiningar
væru á móðurmálinu og varla
þarf stórvirkar vinnuvjelar íil
að taka þessi skilti niður, eða
það sem enn betra væri, að
nota þau og mála á þau á ís-
lensku. Það ætti ekki að þurfa
stórvirkar vinnuvjelar til þess.
MEÐAL ANNARA ORÐA . . . .
Fólk ttm lalar apinskáll fyrir lakuóum dprnm
Effir Alice Deleuran.
danska blaðakonu, sem fór með
dönskum sjálfboðaliðaflokki til
að hjálpa til við endurreisn Júgó
slavíu. Flokkur þessi fór til Júgó
slavíu til þess að hjálpa til við
byggingu járnbrautarinnar miili
Samak og Sarajevo í Bosníu og
þar sem í Júgóslavíu eru næst
um engar vinnuvjelar til og áætl
að hafði verið að ljúka við þenn
an brautarkafla á hálfu ári unnu
180 þúsund Júgóslavar við hann
og fjöldi erlendra sjálfboðaliða,
þar á meðal 103 Danir.
Fyrst segir ungfrú Deleuran:
Járntjaldið milli austurs og vest
ur er staðreynd, sem eigi verður
á móti mælt. Jeg dvaldist
nokkra mánuði í sumar í Júgó-
slavíu og tók jeg þegar í stað
eftir mismuninum á austri og
vestri.
Við vorum þarna rúmlega
hundrað Danir og við voruín
settir í að byggja stöð við þorp
ið Nemíla, strituðum við að
flytja mold og púkk undir stöðv
arstjettir.
Júgóslavar eru iðnir
menn.
Eyðilegging styrjaldarinnar
hefur verið all-mikil, en endur-
reisnin gengur mjög fljótt og
má þakka það því að Júgóslavar
eru sjerstaklega iðnir verkmenn
og eru viljugir og hlýða öllum
reglum, sem settar eru. Það eitt
er víst, að enginn skerst úr leik
við endurreisnina.
Þetta eru hinar Ijósu hliðar
fyrir þjóð, sem verður að búa
við einræði, en jeg fann líka til
myrkari hliðanna. Fyrir stríðið
voru 90% allra íbúanna ólæsir
og það hefur lítið sem ekkért
bathað, þótt reynt hafí verið að
koína á kehnslu á öllum stærri
vinrtustöðvum. Sátttt er éihs og
hver maður geti haldið kommún
istíska ræðu hvenær sem er og
hvar sem er.
Þetta gerir venjan. Raunar
eru fæstir kommúnistar, en
menn kunna utanbókar þvaðrið
úr kommúnistiskum sprautum,
sem halda stjórnmálafyrirlestra
við öll tækifæri Jeg tók eftir því
að í öllum ræðum voru það
sömu slagorðin, sem voru endur
tekin upp aftur og aftur. Hver
ræðumaður hamrar á þeim og
fólkið getur strax þekkt komm-
únistana úr á þessum einlægu
slagorðum.
Varlegra er að loka
dyrunum.
Sumir Júgóslavar sögðu mjer,
að það væri víst fullkomlega
lögíegur andstöðuflokkur starf-
and'i í lanáinu. Jæj‘a, sagði jeg,
eh fiíðar komst jeg að því að
þáð éru ósánhíridi; því að óttinn
við ríkislögregluna ér svd mik-
(Framhald á bls. 12)