Morgunblaðið - 25.08.1948, Page 9

iliðvikudagur 25. águst 1948.
MORGU'NBLAÐIB
9
!
;
Ný fæki valda byitingu
i landbúnalliiiuBii
Andrjes Gíslason,
Hamri sextugur
ÁRIÐ 1927 voru meira en 15
rniljón hestar í notkun á bú-
görðum Bandaríkjanna. Nú eru
þeir helmingi færri. Fyrir stríð-
ið voru landbúnaðarverkamenn
helmingi fleiri en nú og þeir
verða ábyggilega orðnir færri
en nokkurntíma fyrr, árið 1950.
Þessi umbreyting er sama bylt-
ingin í landbúnaðinum og vjel- ]
arnar ollu áður í iðnaði land- !
anna. En þveröfugt við vjelar
iðnaðarins, sem oft voru fundn
ar upp á rannsóknarstofum og
tilraunastofnunum, eru það oft-
ast bændurnir sjálfir, sem finna
upp landbúnaðartækin eða hag-
nýtar breytingar á þeim. Oft hef
Ur það komið fyrir, að bænd-
urnir láta gera fyrir sig eða
smíða sjálfir vjelar, sem vísinda
menn segja blátt áfram, að sje
ekki hægt að nota til neins. En
bændurnir hrista bara höfuðin
og verður heilmikið gagn að
slíkum vjelum.
Tæki eftir því sem hentugast er.
Það þarf ekki að fara langt
aftur í tímann til þess að rek-
ast á gömlu samræminguna á
landbúnaðarverkfærum. Allar
landbúnaðarvjelar af hverri
gerð, svo sem sláttuvjelar,
rakstrarvjelar, þreskivjelar o.
S. frv. voru eins, hvort sem þær
Skyldu notast í Norðurríkjun-
um eða Suðurríkjunum, við
Atlantshaf eða Kyrrahaf. Nú
hefur þróunin orðið sú, að sam-
ræmingin er talin þarflaus og
óhentug. Landbúnaðarvjelar og
verkfæri eru nú gerð eftir því
sem hentugast þykir fyrir
hvert svæði og um Ieið verður
erfiðara fyrir stóru verkfæra-
gerðirnar að hafa einokun á
framleiðslu tækjanna, svo að
margar smáverksmiðjur rísa
upp hvarvetna' um Bandaríkin.
Allt gert með vjelum.
Ein stórkostlegasta framför-
in í vjelanotkun er loftsugan,
sem verkar nákvæmlega eins
og ryksugan', sem allir þekkja,
efi er mikið stærri og má nota
hana til hinna ólíkustu verka.
Hún er notuð til að safna sam-
an apríkósum og fíkjum og öðr
um ávöxtum þegar þeir hafa
verið hreinsaðir af trjánum. Og
til þess að hrista þessa ávexti
af trjánum hefur meira að segja
verð gerð sjerstök vjel til að
Bændur í Bandaríkjunum
gera vjelar sínar sjálfir
gresi og að taka upp rófur. Nú
er þetta orðið breytt. Sjerstök !
vjel dreyfir rófufræinu, svo ná- 1
kvæmlega, að ekki þarf síðar
að þynna hópinn og planta út
eins og áður var gert. Síðan
er hægt að þjóta með reitivjel-
ar yfir akrana, sem rífa og
drepa illgresið á skammri
stundu og síðast kemur rófna-
upptökuvjelin, sem vinnur allt
að því 75 manna verk.
Vjelina má auðvitað eins nota
til að taka upp gulrófur. Hún
vinnur þannig, að fyrst slær
hún kálið ofan af eins og venju
leg sláttuvjel, en skilar því síð-
an út um hliðina, samanpökk-
uðu og tilbúnu sem stórgripa-
fóðri. Rófurnar sjálfar tekur
vjelin hægt upp úr jarðvegin-
um, svo að halinn brotnar ekki,
eins og oft vildi til áður. Næst
hristir hún alla mold af þeim.
Þá færast rófurnar yfir á lyfti-
band, sem lyftir þeim upp í
hólf fyrir ofan, þar sem þær
safnast saman, en við endann á
hverri röð er mátulegt að tæma
hólfin í bifreið, sem þar getur
beðið og tekur ekki langan tíma
að fylla hana, svo að hægt er
að aka samstundis af stað með
rófurnar á ákvörðunarstaðinn.
Samskonar vjel, þó nokkuð
breytt er notuð til að taka upp
lauk.
Margskonar úrræði.
í Nýja Englandi, vestast í
Bandaríkjunum eru bændur
orðnir þreyttir á því, hve jarð-
vegurinn er grýttur og þess-
vegna hafa þeir búið sjer til
vjel, sem tínir hvern einasta
stein úr túnum þeirra. I Wis-
consin er þegar farið að nota
glussatjakka til að lyfta heyinu
upp við úrhleðslu. í Louisiana
er notuð prýðilega handhæg
vjel til að vinna Sykurreyrinn.
Það er ekki svo ýkjalangt síð-
an fáir bændur höfðu efni á að
eiga dráttarvjelar. Nú er því
svo við snúið, að fáir bændur
i hafa efni á að eiga ekki drátt-
arvjel. Munurinn liggur í því,
að áður var lítið hægt að nota
á því að festa pall við lyftuna
á dráttarvjel sinni og setti j
málningarsprautu í samband j
við aflvjelina. Það tók hann i
ekki langan tíma að mála hús- !
ið. Þurfti ekki annað en að ýta
á takka. Þá gat hann hækkað
og lækkað að vild mannsins og
málningarsprautan gerði það á
fáeinum mínútum, sem tekið
hafði klukkutíma með gömlu
aðferðinni, dollu og pensli.
En þj/ðingarmest er ef til vill,
að bandaríski landbúnaðurinn
er farinn að taka i sína þjón-
ustu til fullnustu gagnlega
efnafræði. Það var árið 1947, að
öll maísuppskeran í Missisippi
dalnum var í voða vegna mikill
ar skordýra plágu. Þá var tek-
ið í notkun nýtt skordýraeitur,
svonefnt 2,4—D. Það reyndist
svo vel, að segja má, að það
hafi bjargað maísuppskerunni
þetta ár, og nú ef eftirsóknin
svo mikil eftir efninu, að fram
leiðslan í ár verður tæplega nóg,
þó hún nemi 1000 smálestum.
En á hæla þessa efnis koma
mörg ný og enn áhrifameiri.
Að öllum líkindum verður það
svo innan skamms, að þess ger-
ist alls ekki þörf að reita arfa
og annað illgresi. Bæði illgresi
og skordýraplágum verður hald
ið í skefjum með þar til hæf-
um efnum. Nú er verið að gera
tilraun með að blanda saman
áburði og skordýraeitri, svo að
ekki þurfi að fara nema eina
umferð yfir akrana.
Flugvjelar notaðar.
Þarna koma flugvjelarnar
jafnvel fram á sjónarsviðið,
því að þær má nota til að dreyfa
yfir akrana skordýraeitrinu og
áburðinum. I Suðurríkjunum
þar sem uppblásturinn er mest
ur eru flugvjelar notaðar til
að dreifa fræi ýmissa harð-
gerðra jurta. Einnig eru þær
notaðar til að dreifa yfir baðm-
ullarakra efni, sem deyðir lauf-
in á plöntunum, svo að eftir
verða aðeins baðmullarhnoðr-
arnir, sem auðvelt er síðan að
tína saman með vjelafli.
hrista trjen. Hún er þannig, að
löngum staur er komið fyrir á 1
sjerstakan hátt við dráttarvjel
og svo þegar vjel dráttarvjel- !
arinnar er látin ganga drífur j
hún staurinn fram og aftur með
miklum krafti.
Á stríðstímunum var ekkert
vinnuafl til að sinna humalupp- j
skerunni. Þá var gerð sjerstök
vjel, sem sjálfkrafa vann allt
verkið.
Merkilegar vjelar til
rófnaræktar.
Áður þótti það hin mesta
þrælkun/ að vinna við sykur-
rófnaakrana og frá Kalíforníu
til Michigan lágu tugir þúsunda
verkamanna og bænda á hnján-
um í rófuökrunum mikinn
hluta sumars við það ýmist að
sá, planta út, hlúa að, reita iU-
dráttarvjelar nema til dráttar,
við að plægja og herfa og svo
framvegis. Nú hafa bændurnir
sjálfir fundið svo margskonar
vjelar, að það liggur við, að
hægt sje að segja, að dráttar-
vjelar geti gert allt milli himins
og jarðar. Ein og sama dráttar-
vjelin er allt í einu, skurðgrafa,
áburðarvjel, ýta, snjóhefill og
lyftivjel. Eitt nýjasta er að
grafa holur fyrir girðingar-
staurum og símastaurum með
sjerstökum útbúnaði á dráttar-
vjelum. Hægt er að tengja
steypublöndunarvjel við drátt-
arvjelina og ekki er gagnið
minnst af henni ef trjásög er
tengd við.
Hægðarleikur að mála húsið.
Bóndi einn í miðríkjunum,
sem málaði húsið sitt fann upp
j KaJíforníu hafa flugvjelarnar
] komið að góðum notum til að
1 reka spörfugla af kornökrun-
| um.
j Hljóðbylgjur, sem drepa
bakteríur.
En einhver stórkostlegasta
framför í tækjum landbúnaðar-
ins er notkun hæstu hljóðbylgj-
, anna. Mannlegt eyra heyrir
] ekki hljóð nema á vissum hluta
, hljómstigans. Nú hafa menn
jkomist að því, að hljóðbylgjur
með margfalt hærri tíðni en
heyranleg er mönnum hefur
þau áhrif að drepa gerla og
bakteríur. Undanfarið hafa ver-
ið gerðar tilraunir í Cambridge
Massaschusetts með slíkar
„óheyranlegar hljóðbylgjur“.
.Það hefur komið í ljós, að ef
Framh. á bls. 12
ÚTI í EINANGRUN af-
skektra sveita eru oft unnin af
rek. Þessi þrekvirki þekkja fá-
ir. Enda unnín af manndómi,
en ekki til að sýnast. Nú eyð-
ast hjeruð landsins árlega. Ein
semd sveitalífsins verður flest-
um ofraun, sem kynnst hafa
þægindum og samlífi þjettbýl-
isins. Þó er hætta á, að ýmsir
helstu kostir islenskrar lífsbar.
áttu og þroska verði eftir í
stjálbýlinu og verði síðar úti
í auðninni, týnist — gleymist.
Því fremur ætti að skrá og
varðveita sögu þeirra sem
lengst og hetjulegast veittu við
nám og stóðu á verði um vígi
íslenskrar sveitamenningar,
eins og hún gat helst orðið í
harðkrepptu þægindaleysinu.
Þar urðu landið- og maðurinn
að verða eitt og berjast til sig-
urs við eyðingaröfl kyrrstöðu
og hnignunar. Þar átti orðið
framsókn við. Því ekki var um
annað að ræða, en sækja fram
eða hníga í val auðnarinnar.
Sumum kann að finnast fátt
um þessa baráttu. En verður
hægt að byggja upp frjálst lýð
veldi og vaxandi þjóð án henn-
ar, og þess manngildis, sem
slík framsókn ræktar í hugum
og hjörtum fólksins? Jafnvel
þótt ósigurinn sýnist eini árang
urinn.
Andrjes Gíslason á Hamri er
ýkjulaust einn hinna frábær-
ustu liðsmanna tuttugustu ald-
arinnar. Þeirra manna, sem
standa á verði um gull hins
liðna og glata þar engu, en
sækja jafnframt ótrauðir fram
í leit að perlum nýjustu tækni
og menningar.
Hann er fæddur 20. apríl 1888
á Hamri í Múlasveit í Barða-
strandasýslu. Þar hefur hann
dvalið alla sína ævi. En frá
því hann var drengur hefur
allt verið að vaxa umhverfis
hann.
Jörðin var lítið kot, með túni,
sem ekki fóðraði eina kú að
öllu leyti. Nú er þar eitt feg-
ursta og stærsta tún sveitar-
innar og þó víðar væri farið.
Rennsljett og blómlegt teygir
það sig um svæði, þar sem áð-
ur var ekki annað en móar,
holt og mýrar. Áður var þar lít-
ill moldarbær, sem hafði fátt
til síns ágætis annað en gest-
risni og höfðingsskap húsbænd
anna Nú er þar eitt stærsta
og fallegasta steinhúsið í Aust
ur-Barðastrandasýslu.
Einu sinni voru þar fáein
dúnhreiður Nú er þar myndar
leg varpeyja, sem gefur árleg-
an arð. Fyrir þrjátíu árum var
þar ekkert barn. Nú eru þar
uppkomin fimmtán systkini og
það vngsta um fermingu. Elsti
sonur Ar.drjesar var einn af
hetjum þeim, sem Ijetu lífið í
stvriöldinni. Hann fórst er
Dettifoss var sprengdur í loft
upp. >
Andrjes hefur ekki verið einn
um öll þessi störf. Guðný
Gestsdóttir kona hans hefur
verið frábær að atorku, spar-
semi og nægjusemi. Þó hefur
gestrisni og ástúð mætt öllum
í dvrunum.
j Þrátt fyrir annir og erfiði hef
ur Andrjes altaf verið fyrsti
maður sveitarinnar til að fylgj-
ast með nýjungum íslenskra
I bókmennta. Og fornbókmentirn
ar eru honum kunnar og kærar.
Veit jeg fáa óskólagengna menn
I standa honum framar í skiln-
ingi á fornyrðum og eddukveð-
skap, enda er hann vel bag-
mæltur. Bókasafn hreppsins hef
ur hann annast allra manna
best um áratugi, og varðveitt
það ekki einungis við hjarta-
stað heimilisins, heldur og yið
hjarta sitt.
í fjörutíu ár hefur hann ver-
ið forsöngvari við flestallar
guðsbjónustur og helgiathafnir
sveitar sinnar. Og er það góð
áminning til þeirra, sem aldrei
þykjast hafa tíma frá önnurn
til að sækja kirkju.
Hann er einn helsti brautryðj
andi og áhugamaður ungmenna
fjelagsstarfseminnar í hreppn-
um, og starfar þar enn af full-
um krafti. Andrjes verður í
sannleika altaf ungur. Hann er
þrekinn um herðar, höfðingleg
ur á svip, hæglátur og virðu-
legur í fási, fylginn sjer í
hverju starfi og máli, fastur
fyrir og stilltur vel, en lætur
ógjarnan hlut sinn fyrir nein-
um. Andrjes er einn hinna frá-
bærustu sona íslands. Homnn
er gott að kynnast. Óskandi
að íslenska þjóðin eignist sem
flesta slíka.
Eyrarbakka 29. júlí 1948.
Árelíus Níelsson.
Þiitgi SÍBS lokið
SJÖTTA landsþingi Sambands
íslenskra berklasjúklinga er nú
lokið.
Um 60 fulltrúar víðsvegar að
af landinu sátu þingið. Rædd
voru ýms mál varðandi starf-
semi sambandsins, gerðar voru
lagabreytingar og loks gerði
þingið nokkrar samþyktir.
Forseti þingsins var Ásberg
Jóhannesson, annar forseti
Steindór Steindórsson ’ menta-
skólakennari og þriðji Árni
Einarsson.
Þingið samþykti meðal ann-
ars að hefja byggingu vinnu-
skála að Reykjalundi, strax og
lokið er byggingu aðalhússins.
Öll vinna fer nú fram í göml-
um hermannaskálum, en þeir
eru nú farnir að láta mjög á sjá,
þrátt fyrir stöðugt eftirlit. Þá
fól þingið stjórn SÍBS að beita
sjer fyrir því, við heilbrigðis-
yfirvöldin, að hjeraðslæknum
verði útveguð tæki til loft-
brjóstsaðgerða, fyrir þá sjúk-
linga er útskrifast af hælum.
Nú er málum þessum svo hátt-
að, að fólk, er þarfnast slíkrá
]aðgerða, verður oft að leggja
á sig löng og erfið ferðalög. —
Samþykt var og að svo fljótt,
sem auðið er, verði bygð vist-
mannahús í sambandi við Krist
neshælið, og verði eigi færri
hús en þrjú bygð til að byrja
með.
Maríus Helgason loftskeytn-
maður hjá Landssima Islands,
var endurkosinn forseti Sam-
bands ísl. berklasjúklinga. Að-
almenn í stjórn SÍBS vcru kosn
ir: Ásberg Jóhannesson, Bjöm
Guðmundsson, Daníel Sumar-
liðason, Oddur Ólafsson, Þórð-
ur Benediktsson og Þorleifur
Eggertsson.
3.238 fórust.
TOKYO — Bandariski lierirm til-
kynnti nýlega, að alls hcíðu 3,238
manns látið lífið í jarðskjálftanum;
sem varð í Fukui, Japan, í júiú s.i»-
Yfir 10,000 inanns særðust.