Morgunblaðið - 22.09.1949, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 22. sept. 1949.
UORGVTSBLAiIÐ
físlndnrit ó ensku im upprunn
ungumúlu eftir próiessor
Alexander Jóhannesson
ÞESSA dagana kemur út hjer
£ Reykjavík bók eftir Alexand
er Jóhannesson prófessor, sem
rituð er á enska tungu og heit-
ir „Origin of Language“. Sölu
Jiennax erlendis annast bóka-
íorlagið Blackwell í Oxford. í
bókinni eru fjórar ritgerðir, er
allar miða að því, að sýna
fram á, að sömu lögmál gilda
um uppruna tugnumálanna,
jafnt Indógermanskra sem Sem
ítískra. Hefur Mbl. átt tal við
próf. Alexander Jóhannesson
og hann komist að orði á þessa
Jeið.
Altíagömul deila
•— Um skyldleika Indóger-
manskra og Semítískra tungu-
snála hefur verið þráttað í
mörg hundruð ár og enginn
fastur grundvöllur fengist. En
kenningar mínar í þessu efni
hafa vakið athygli víðsvegar
um heim, enda hef jeg skrifað
«m þær fjórar greinar í breska
tímaritið Nature.
— Einn af kunnustu mál-
fræðmgum Breta í Semítískum
snálum, próf. Driver, í Oxford,
hefur ritað formála að bók-
íinni. Hann lætur í ljósi þá
skoðun sína, að enginn geti
efast um, sem lesið hefur bók-
ína, að jeg sje á rjettri leið í
skýringum mínum á uppruna
tungumála- Jeg hitti próf.
Dríver í utanför minni nú ný-
verið, og kvaðst hann vera svo
sannfærður um, að kenningár
mínar væru rjettar, að hann
væri farinn að nota þær við
kennsluna.
Sameíginlegur uppruni
Hinsvegar er það mín skoð-
'•un, að ekki sje um að ræða
sjerstakan skyldleika Semí-
tískra og Indógermanskra mála,
beldur sameiginlegan uppruna
allra tungumála.
Þessi upprunaskyldleiki
kemur sjerstaklega greinilega
í Ijós í kínversku og polynes-
ásku, en polynesiska er eitt af
Jrumstæðustu málum verald-
ar. —
Jeg vil taka það sjerstaklega
fram, að jeg hefði ekki getað
skrifað þessa bók um uppruna
fungumálanna, án þess að hafa
siotið aðstoðar sr. Guðmundar
sáluga Einarssonar frá Mos-
tfelli, því jeg valdi hebresku til
samanburðar í bókinni. En
fGuðrrundur heitinn umritaði
'iyrir mig hebreskt letur í lat-
Snuletur og gerði auk þess
ýmsar athugasemdir fyrir mig.
En jeg er ekki nema stautfær
á hebreska letrið.
ií fjorum áföngum
Síðan gerði próf. Alexander
grem fyrir kenningum sínum
íim uppruna tungumála á
iþessa leið:
— Þróun tungumálanna hef-
»ur átt sjer stað í fjórum aðal-
aföngum. Á fyrsta stigi hefur
snál manna aðeins verið geð-
brigðahljóð, að lýsa mismun-
andi geðbrigðum svo Sem sorg,
gleði, reiði, hungri. Þesskonar
xungumál er jafngamalt hin-
;am upprjetta manni.
— En eftir að akuryrkjan
kemur til sögunnar þróast
fyrsti vísirinn að verslun, iðn
reindýriit á Brúaröræfum
fölu
Kr. Ó. Skagfjerð segir frá ferð sinni þangað
KRISTJÁN Ó. SKAGFJÖRÐ, hinn kunni ferðamaðuv, er
nýlega kominn úr ferðalagi um Brúaröræfi, — hreindýra-
slóðum. Segir hann, að eftirlitsmaður ríkisins með hroin-
dýraræktinni þar eystra, telji dýrin nú orðið milli 1400—
aði, listum og öllu sem því 1500 að tölu. Hefir þeim fjölgað mikið nú hin síðari ár
ekki nema nokkurra þúsunda' '
ára gamall.
Alexander Jóhannesson
— Þýskir vísindamenn hafa
athugað apamál og gefið út
skrá yfir 35 hljóð, sem aparnir
gefa frá sjer er lýsa geðbrigð-
um apa. Jeg hefi fengið þessa
skrá og hefi komist að raun
um, að merkilegt samræmi kem
ur í ljós við hana, og geðbrigða
orð í ýmsum tungumálum.
— Á öðru stigi lærði frum-
maðurinn að herma eftir ýms-
um hljóðum í náttúrunnar ríki,
söngfuglum, þyt vinda, nið
sjávar, öskri dýra og hljóði,
sem verður við fall hluta, og
þessháttar.
— Þessar eftirhermur af
náttúruhljóðum hafa leitt af
sjer fjölda orða í öllum tungu-
málum. Þó pr þessi flokkur
ekki mjög orðmargur. — Af
þeim 2200 frumrótum Indó-
germanskra mála, sem mál-
fræðingar leggja til grundvall-
ar, eru um 10—15% áf þessum
uppruna, en uppruni allra ann
arra orða hefur verið talinn
óskýranlegur.
Orð hlutlægrar merkingar
— Þessum meginþorra orð-
anna má að mínu áliti skipta
í tvennt. í fyrsta lagi kemur
þriðja stigið, sem eru orð hlut-
lægrar merkingar. Þau lýsa
lögun hluta í náttúrunnar ríki
og hreyfingum þeirra, t.d-
beinn, flatur, boginn, kringl-
óttur eða hvelfdur. Sá orða-
flokkur, sem síðast kemur til
sögunnar, í fjórða stigi tungu-
málanna, eru orð huglægrar
merkingar, afleidd af orðum
hlutlægrar merkingar (kon-
cret verður abstrakt).
— En hvernig er hugsanlegt,
að hægt sje að sjá leifar þess-
arra frummerkinga með saman
burði tungumálanna?
— Þá verður að líta á þró-
unarsögu mannsins. Það er tal-
ið fullvíst, að jarðrækt byrji
ekki fyrr en 5000 árum fyrir
Kiistsburð austur í Persíu. —
Merkur, breskur vísindamað-
ur, Sir Arthur Keith hefur lýst
þessu í nýútkominni bók, er
nefnist ,,A new theory of hu-
man Develpoment“. Eru menn
yfirleitt sammála um, að skoð-
anir hans sjeu í aðalatriðum
rjettar. En af þ.éssu le:'; að
fyrir þennan tíma hefui. :'-um-
maðurinn lifað sem flökku-
maður, eða hálfgerður villi-
maður, likt og apinn, sem gerir
sjer nýtt bæli á hverju kvöldi-
Þurfa að lýsa hlutunum
— Eftir að menn höfðu lært
að líkja eftir náttúruhljóðun-
um, var þeim mikil þörf á, að
geta lýst lögun hlutanna í nátt
fylgir í mannlegri tilveru. —
Það er að segja, að yfirgnæf-
andi meirihluti mælts máls er
úrunnar ríki t.d. því sem var
beint eða flatt eða bogið,
kringlótt eða holt o.s.frv. —
Þetta gerðu menn, að mínu á-
liti, með því að líkja eftir lög-
un hlutanna í hreyfingum með
talfærum, sjálfsagt meira og
minna ósjálfrátt. T.d. ef mað- j
ur vildi líkja eftir því sem var !
beint, notaði hann til þess |
hreyfingu tungunnar upp í
góm t.d. í orðinu „rígur“ og
rjettur, en upprunaleg rót
þessara orða er „reg“. — Ef
menn vildu herma eftir því
sem var flatt mynduðu þeir 1
hljóð, með því að láta tunguna
hvíla i munnbotni með orði,;
svo sem flatur og flag. Sbr.!
gríska orðið Pelagos, sem merk j
ir hið „flata haf“. Ef menn
Kristján Ö. Skagfjörð
Það munu vera um 173 ár
síðan hreindýrin voru flutt hing
að til lands frá Noregi. Var
þeim sleppt víðsvegar um land-
ið m. a. í Eyjafirði og við Hafn-
arfjörð.
Síðast 1946
dýraveiðar
ÁrJegar hrein-
Kristján Ö. Skagfjörð var síð
ast austur á Vesturöræfum árið
„ , •* 1946 og þá í þeim tilgangi að
vildu takna það sem er bogið , . , . ,,
i kynna sjer framgang hremdyra
eða kringlótt eða hvelft, mynd > st0fnsins og sjá af eigin sjón
uðu menn fljótlega orð eins og ^ þessi fögru dýr. Þá sætti hann
kemur fram í íslenska oxðinu {iagi og fór inn á öræfin með
kollur eða hauskúpa, sem er Friðrik Stefánssyni eftirlits-
af rótinni „gel“ og myndast manni ríkisins með hreindýrun
á tungunni með hreyfingu frá j um> en hann fer árlega á „hrein
afturgóm yfir e-stöðuna upp i! dýraveiðar“. Drepur hann þá
hinn mjúka góm, þar sem hið
mjúka 1 myndast. Sbr. t.d. orð-
ið Golgata, sem þýðir Hausa-
skeljastaður.
Bendingamálið
Frummaðurinn hafði ýmsa
aðra möguleika til með talfær-
unum að herma eftir hinu
bogna, eins og kemur fram í
íslenska orðinu höfuð, á latínu
cap-ut. Fjöldi slíkra orða sjest
í hebresku, kínversku, tyrk-
nesku og öðrum málum.
Þetta sjest yfirleitt á rót-
um orða eða stofnum og með
samanburði stofnorða í ýmsum
óskyldum málum verður þetta
glöggt.
— Áður en frummaðurinn
lærði þessa aðferð, notaði hann
bendingamál. Hann benti upp
á við, til þess að tákna það,
sem var beint. Hann rjetti út
flata hönd, til þess að tákna
það sem var flatt. Hann gerði
bognar hreyfingar annað hvort
með annarri hendi eða báðum,
til þess að tákna það sem var
bogið (kringlótt, hvelft). Og
komst síðan upp á lagið með að
nota talfærin, til þess að tákna
það sama, og hætti þá að mestu
að nota hendumar. En rauð-
Indíánar eru enn á þessu
bendingastigi.
I
14 ára rannsóknir
Er jeg spurði próf. Alex-
Frh. á bls 12
vissa tölu tarfa, en það hvað
vera nauðsynlegt vegna stofns-
ins. í ferð þeirri sem Skagfjörð
er nú nýkominn úr, fór hann
með eftirlitsmanninum inn á
Brúaröræfi. *— Skagfjörð kom
til Egilsstaða eftir tveggja
daga ferð hjeðan frá Reykja-
vík. Sarndægurs hjelt hann ferð
sinni áfram upp að Hóli í Fljóts
dal, en þar býr Friðrik Stefáns
son, var það 24. f. m. Næsta
dag hófst hjálf ferðin inn í
óbyggðirnar. Var farið á .hest-
um yfir Fljótsdalsheiði og kom
ið að Aðalbóli í Hrafnkellsdal,
þá haldið að Vaðbrekku og gist
var. Kjartan Bjarnason á
Þurriðarstöðum, sem er önnur
hönd Friðriks í þessum ferðum,
var með, og fjórði maður Agn-
ar á Brú.
Á. Brúaröræf um
Næsta dag var farið yfir Jök-
ulsá á Brú, á dragferju, en hest
arnir látnir synda yfir ána. —
Þessi dragfeija er traustlega
byggð, en mun þó vart vera
fyrir meiri þunga en um 100
kg. Um kvöldið var komið að
Kringilsá á Brúaröræfum og
tjaldað. Sagði Skagfjörð að
hann hafi ekki orðið var við
hieindvr um kvöldið, en þeir
Friðrl'k og Kjsrtan urJu þeirra
varir. Þarna voru góðir hasar
fvrir heslana. Nokkrar kindur
j sáu þeir. Um nóttina var kalt
. í veðri en ekki frost. Vindurinn
> stóð af jöklinum.
Fimm skotnir
Um morguninn þegar jeg
vaknaði, sagði Skagfjörð, voru
þeir og Kjartan, sem jafnan er
með Friðrik í þessum ferðum
hans, búnir að skjóta fimm.
tarfa, en áttu eftir að gera að
þeim. Þeir eru báðir afbragðs
skyttur og eldfljótir að gera
að. — Á svo sem hálftíma hafa
þeir lokið við að taka innan úr
tarfnum og búnir að breiða
húðina vendilega yfir. Þann 27.
f. m. fór Kristján með þeim
Friðrik og Kjartani til að leita
hreindýra. Fóru þeir meðfram
Sauðafelli og Sauðafellsöldu,
sem er vestan Jökulsár og
Kringilsár. Á þeim slóðum sáu
þeir fjelagar engar kýr eða
kálfa. Þau munu öll hafa verið
á Vesturöræfum, sagði Kristján,
en þau eru fyrir vestan Snæfell.
En þarna við Sauðafellið vcru
eingöngu tarfar og aðeins fáir
í hóp.
j 60—70 í hjörðum '
' Þegar jeg var á Vestur-
öræfum 1946, sá jeg stórar
hreindýrahjarðir, sem 60—70
dýr voru í- Allir voru tarfarnir
hinir fallegustu, en mjög er erf
itt að sækja að þeim, því þéir
eru mjög lyktnæmir, svo að
undir vissum skilyrðum geta
þeir fundið lykt af manni 3 l>
km. fjarlægð. En þeir Friðrik.
og Kjartan eru ekki neinir viðL
vaningar og fóru mjög varlega*
og urðu stundum að skríða lang
ar leiðir. Þeir skutu 16 tarfa £
þessari ferð. Flesta skutu þeír
á beit, en rifflarnir, sem þeir
nota eru nokkurskonar her-
mannarifflar. Skutu þeir flesta
í hjartastað.
Fjölgar ört
Eftir því sem Friðrik skýrði
mjer frá, segir Skagfjörð, mun
mera milli 1400 og 1500 hrein-
dýr á Vestur-öræfum og Brúar
öræfum. Þegar jeg var þar síð-
ast, árið 1946, voru þau 800—
900 að tölu. Af þessu má sjá
hve fjölgunin er nú orðin ör.
Ráðgert er að drepa nú als 60
tarfa af hreindýrunum á Vestur
og Brúaröræfum. Mun Friðrik
sjá um það, en kjötið af dýrun-
um er flutt í herbílum til Reyð-
arfjarðar, en þar er það verkað
og flutt hingað til Reykjavík-
ur. Mun þvi varla líða langur
tími uns Jóhannes á Borg býð
ur gestum sínum upp á hrein-
dýrakjöt.
Rússar ekkert brifnir af
Amethyst.
SINGAPORE — Þegar Á rnet-
hýst, hersnjekkjan sem fræg er nf
siglingu sinni niður Jangtse, 'kona
til Singopore, heilsuðu öll s.kip í
höfninni henni með fánum, hema
þrjú rússnesk flutningaskip, stra
lágu gnípin og grá með ólundar-
svip á höfninni.